W DUŻYM SKRÓCIE „ANATOMIA I HISTOGENEZA ROŚLIN NACZYNIOWYCH” Z.Hejnowicz
ŚCIANA KOMÓRKOWA:
Ściany pierwotne przylegających do siebie komórek oddzielone są warstewką amorficznych substancji(głównie pektyn)-jest to blaszka środkowa.
Ściana pierwotna- ściana tworzona w okresie wzrostu komórki i umożliwiająca taki wzrost
Ściana wtórna- pokład odłożony na wewnętrznej powierzchni ściany pierwotnej po zakończeniu wzrostu komórki (spotykana również w formie nieciągłej tzw. Beleczki, listewki).
Zawsze w ścianie wtórnej występują jamki. Miejsce wystąpienia jamek na ścianie pierwotnej nazywamy pierwotnym polem jamkowym (ze skupieniem plazmodesm). Ściany komórkowe możemy podzielić ze względu na oś: podłużne, poprzeczne, skośne lub ze względu na ustawienie względem powierzchni: styczne lub prostopadłe.
Ściana komórkowa składa się z włóknistego szkieletu i materiału wypełniającego (macierz lub matriks).
Skład chemiczny ściany:
-celuloza
-hemicelulozy
-pektyny
-białka
-substancje pojawiające sie w macierzy w wyniku polimeryzacji: lignina, suberyna, kaloza, kutyna
inkrustacja ligniną=drewnienie- proces ten zachodzi wyłącznie w ścianach nierosnących lub
beleczkach ściany wtórnej. Drewnieniu ulega ściana pierwotna (po zakończeniu wzrostu)
Lignina-nadaje ścianie sztywność, zmniejsza zdolność wiązania wody, zmniejsza szybkośc dyfuzji wody w ścianie, zwiększa odporność ściany na działanie mikroorganizmów. Pojawia się w komórce po zakończeniu jej wzrostu. Może występować we wszystkich warstwach ściany, a więc w blaszce środkowej, ścianie pierwotnej i wtórnej. Proces lignifikacji umożliwia funkcjonowanie martwych komórek ( w przeciwnym razie byłyby zgniatane przez sąsiednie komórki). Lignina jako jedyna substancja usztywnia ścianę i jednocześnie zachowuje dobrą adhezję wody do ściany.
Substancje ulegające adkrustacji:
Suberyna-jest charakterystycznym składnikiem ścian skorkowaciałych. Powoduje, że ściana jest nieprzenikalna dla wody, usztywnia ją, zapobiega przenikaniu pasożytów przez ścianę. Odkłada się na wewnętrznej powierzchni ściany pierwotnej. Suberynifikacja=korkowacenie zachodzi głównie w ścianie wtórnej.
Kaloza-ma zdolność silnego pęcznienia w wodzie, stanowi barierę dla przepływu związków rozpuszczalnych w wodzie(umozliwia szybkie izolowanie protoplastu w razie uszkodzenia), występuje stale w elementach sitowych.
Kutyna-występuje na powierzchni epidermy i chroni pęd przed nadmierną utratą wody. Kutyna odkładana jest na zewnętrznej powierzchni ścian komórek skórki (kutykularyzacja) lub też wewnątrz ściany(kutynizacja).
Woski-występują na powierzchni kutykuli dojrzałych organów, stanowią dodatkową ochronę przed utratą wody i mikroorganizmami.
Pierwotna ściana komórkowa:
ściana tworzona w okresie wzrostu komórki, zdolna do plastycznego rozciągania. Jest wiotka, ale odporna na rozciąganie. Wytworzona z celulozy, hemicelulozy, białek i wody. Główny budulec-mikrofibryle ułożone są równolegle do powierzchni ściany.
Wtórna ściana komórkowa:
Pokład tworzony na powierzchni ściany pierwotnej po zakończeniu rozrastania się komórki. Charakteryzuje się większą zawartością celulozy niż ściana pierwotna. Układ mikrofibryli jest bardziej regularny. Nie jest ona równomierna na całej powierzchni komórki. Wykazuje budowę warstwową. Obecne są jamki.
Przestwory międzykomórkowe:
Ściany sąsiednich komórek mogą nie tworzyć blaszki środkowej dają w to miejsce przestwór międzykomórkowy (wypełniony w większości przypadków gazem-przestwory powietrzne). Przestwory powstają w wyniki rozklejenia komórek lub ich obumierania.
PLAZMODESMY:
Są to protoplazmatyczne połączenia między komórkami sąsiednimi przechodzące w poprzek wspólnej ściany. Występują we wszystkich grupach roślin, nie występują natomiast u zwierząt. Otoczone są błoną plazmatyczną. Przez plazmodesmy przechodzą desmotubule, które łącza retikulum sąsiednich komórek. Desmotubule otoczone są kulistymi utworami białkowymi. Plazmodesmy stanowią drogi najmniejszego oporu dyfuzyjnego dla cząstek. W czasie rozrastania się ściany gęstośc plazmodesm zmniejsza się.
Plazmodesmy są strukturami bardzo dynamicznymi. Otwierają się przy transporcie specjalnych, ważnych dla komórki cząstek, ale też zmieniają w trakcie rozwoju ściany. Mogą się również rozgałęziać.
Plazmodesmy łatwo ulegają zasklepieniu kalozą.
SYMPLAST I APOPLAST:
W roślinie wyróżniamydwa przenikające się systemy ciągłe:protoplazmy i ścian komórkowych.
Symplast-system protoplastów połączonych plazmodesmami. Ograniczony jest ciągłą bloną plazmatyczną. Zawiera oddzielne zbiorniki roztworów wodnych (wakuole).
Apoplast- wszystko co nie jest protoplazmą. Podstawą jest system ścian komórkowych. System ten jest przesycony wodą dlatego możemy nazwać go apoplastem wodnym. Wewnątrz systemu ścian znajduje się system przestworów międzykomórkowych oraz komór wypałnionych powietrzem (apoplast powietrzny).
TKANKI:
Miękisz
Zbudowany z komórek żywych, silnie zwakuolizowanych, z cienką ścianą i mało wyspecjalizowanym protoplastem. Zachodzą tu podstawow procesy życiowe. Ze względu na pochodzenie wyróżniamy miękisz pierwotny ( z merystemu pierwotnego) i miękisz wtórny ( z kambium lub felogenu). Specyficzne są tu komórki przenośnikowe zaopatrzone w liczne wyrosty i fałdki zwiększające powierzchnię kontaktu z plazmolemą (co ułatwia wymianę wody między cytoplazmą i ścianą)
Kolenchyma
Tkanka wzmacniajaca w organach nadziemnych rosnących. Jej ściany komórkowe są pierwotne. Jest zdolna do wzrostu wydłużeniowego, ma dużą odporność na zerwanie. Ściana tej tkanki składa sie z celulozy i pektyn. W zależności od charakteru zgrubień ściany wyróżniamy:
-kolenchymę kątową (u Morus, Ficus)
-kolenchymę płatową( u Sambucus)
-kolenchymę łukową (u Petasites)
-kolenchymę włóknistą ( u Tilia, Magnolia, Acer)
Sklerenchyma
Tkanka z komórek o grubych ścianach wtórnych, zwykle zdrewniałych. Wykazuje znaczną odporność na rozciąganie, ściskanie,zginanie, skręcanie i ścinanie. Sklerenchyma obejmuje dwa typy komórek: włókna i sklereidy.
Ksylem (drewno)
Występuje wenątrz organów, nigdy nie dochodząc do ich naturalnej powierzchni. Charakteryzuje się obecnością martwych komórek o zdrewniałej ścianie wtórnej (elementy trachealne). Wyróżniamy ksylem pierwotny (z prokambium) i ksylem wtórny ( z kambium).
-elementy trachealne
Zbiorowa nazwa komórek martwych przystosowanych do przewodzenia wody. Komórki te są wypełnione wodą( gdy pełnią swą główną funkcję transportowania wody). Równolegle pełnią funkcję mechaniczną (usztywniają organ). Elementy trachealne tworzą ciągi komórkowe, wzdłuż ktorych moeże przepływać woda z duża szybkością. Wyodrębniamy:
cewki:
Elementy trachealne, które obok przewodznia wody pełnią również funkcję mechaniczną. Mają one kształt wrzecionowaty. Ciągi wytworzone przez cewki mają charakter pasm. W ksylemie tej samej rośliny mogą występować cewki różniące się przystosowaniem do przewodzenia i funkcji mechanicznej ( cewkinaczyniowe i cewki włókniste)
człony naczyń
Charakterystyczne jest występowanie perforacji. Boczne ściany mają zachowaną ścianę pierwotną, ściana wtórna może mieć różny charakter.
-naczynia:
Utworzne z członów naczyń. Naczynia stykają się końcami lub bokami. Woda między nimi przepływa przez jamki lejkowate. Naczynia nie są obecne u nagonasiennych (!!!!).
Ksylem pierwotny:
wyróżniamy dwie części: protoksylem i metaksylem.
Protoksylem-dojrzewa w wydłużającej się części organu, w związku z czym elementy trachealne muszą ulegać biernemu rożciąganiu (muszą więc to być listwy spiralne lub pierścieniowe). Przepływ wody ograniczony jest małą średnicą.
Metaksylem-elementy trachealne mają większą średnicę. Ich otoczenie jest w dużym stopniu zdrewniałe. Elementy metaksylemu są nierozciągliwe, dojrzewają dopiero po zakończeniu wydłużania organu.
Ksylem wtórny
wytwarzany przez kambium jako tkanka wtórna. Główne funkcje to: przewodzenie wody i usztywnianie organu. U niektórych roślin może pełnić również funkcję magazynu wody i innych substancji odżywczych.
Floem (łyko):
Tkanka przewodząca substancje pokarmowe. Charakterystycznym elementem są komórki sitowe. Oprócz tego obecne są jeszcze komórki miękiszowe, sklerenchyma. Wyróżniamy floem pierwotny ( z prokambium) i floem wtórny (z kambium).
Elementy sitowe
Nazwa zbiorowa żywych komórek przystosowanych do szybkiego transportu substancji pokarmowych. Elementy sitowe są to wydłużone komórki, zaopatrzone w pola sitowe. W dojrzałych protoplastach elementów sitowych brak jest jądra, diktiosomów i mikrotubul, tonoplastu, nieliczne sa mitochondria i rybosomy. Ściana elementów sitowych jest niezdrewniała. Wyróżniamy dwa rodzaje elementów sitowych: człony rurek sitowych i komórki sitowe. We floemie zawsze występuje miękisz floemowy.
Floem pierwotny
Floem, który dojrzewa w rosnących częściachorganów to profloem, natomiast ten dojrzewający po zakończeniu wzrostu organu to metafloem.
Protofloem
Elementy profloemu dojrzewają bardzo wcześnie, muszą wydłużać się więc razem z organem, z tego powodu są któtkotrwałe. Po zakończeniu wydłużania organu obumierają i zastępowane są przez metafloem. U okrytanasiennych protofloem pozbawiony jest omórek towrzyszących.
Metafloem:
Rurki sitowe metafloemu są zawsze zaopatrzone w komórki towarzyszące u okrytanasiennych. W ładygach i korzeniach mających przyrost wtórny elementy metafloemu zastępowane są przez elementy sitowe floemu wtórnego.
SZPARKI:
Utworzone są z pary komórek szparkowych i znajdującgo sie między nimi poru. Komórka szparkowa u większości roślin ma kształt nerkowaty. Ściany komórek szparkowych są nierównomiernie zgrubiałe (są to zgrubienia typu wtórnego). Mikrofibryle są ułozone promieniście względem poru szparki. Dzięki takiemu układowi przy wzroście turgoru zwiększa się długość komórki wdłuż zakrzywinej osi. Komórka szparkowa przy wzroście turgoru wybrzusza się względem poru (powoduje to poszerzenie poru). Zgrubienia ścian mają na celu usztywnienie komórek, by zamknięcie poru było wystarczająco szczelne.
Między komórkami szparkowymi i komórkami epidermalnymi nie ma połączeń plazmodesmalnych (!!!!!).
komórka szparkowa zawiera liczne mitochondria, diktiosomy, duże wakuole i retikulum z cysternami. Dobrze sa wykształcone chloroplasty (znacząca różnica w porównaniu z właściwymi komórkami epidermalnymi). Szparka wraz z komórkami przyszparkowymi stanowi aparat szparkowy (u większości roslin występuja szparki a nie aparaty szparkowe).
UKŁADY TKANKOWE:
układ izolujący (okrywający)
Stanowi on barierę mechaniczną w postaci epidermy, egzodermy, perydermy i martwicy korkowej.
Układ wentylacyjny
jest to układ przestworów międzykomórkowych wypełnionych gazem (głównie miękisz powietrzny). Układ ten magazynuje substancje gazowe i umozliwia ich wymianę na zasadzie dyfuzji.
Układ fotosyntetyzujący
W skład tego układu wchodzą wszystkie komórki zawierające chloroplasty. Tkanką podstawową jest tu chlorenchyma. Typy fotosyntezy:
gdy dwutlenek węgla z atmosfery jest wiązany bezpośrednio w cykl Calvina-Bensona (C-B), to jest to fotosynteza typu C3.
Gdy dwutlenek włączany jest w cyklu Hatcha i Slacka (H-S), skąd dopiero podawany jest na cykl C-B mamy dwa przypadki:
oba cykle zachodzą jednocześnie, ale w różnych komórkach, czyli są rozdzielone przestrzennie (fotosynteza typu C4)
oba cykle zachodzą w tej samej komórce, ale w różnym czasie; cykl H-S w nocy a cykl C-B w dzień, czyli cykle rozdzielone są czasowo (fotosynteza typu CAM).
Układ chłonny:
Są to strukturalne przystosowania do pobierania wody, soli mineralnych, dwutlenku węgla oraz substancji organicznych. W skład tego układu wchodzi korzeń i pęd. Specyficzną formą wchłaniania jest pobieranie substancji:
-przez zarodek z tkanek zapasowych
-przez rośliny pasożytnicze
-przez rośliny owadożerne
układ przewodzący (transportowy)
Mamy trzy rodzaje transportu: symplastowy, apoplastowy i membranowy. Transport symplastowy zapenia ciągłośc systemu protoplazmy; transport apoplastowy-ciągłość wody w apolaście, w skład którego wchodzą ściany komórkowe i światła elementów trachealnych. Transport membranowy dokonuje się przez błonę komórkową między symplastem a apoplastem i jest przez nią kontrolowany.
Układ wydzielniczy
jeżeli wydzielina jest wyprowadzana poza plazmolemę i pojawia się na powierzchni rośliny lub poza rośliną mówimy o egzosekrecji. Natomiast jeżeli wydzielina pozostaje we wnętrzu rośliny mówimy o endosekrecji.
Utwory egzosekracji:
-gruczoły solne
-miodniki
-kolatery
-epiderma wydzielnicza
-włoski parzące
utwory endosekrecji
-mleczniki
-idioblasty wydzielnicze
-komórki garbnikowe
-komórki krzemionkowe
-komórki myrozynowe
-komórki kryształonośne
-liticysty
-komórki olejowe
-komórki śluzowe
KAMBIUM:
Jest to merystem boczny wytwarzający wtórne tkanki waskularne. W łodygach i korzeniach roślin drzewiastych kombium występuje zwykle w postaci pokładu cylindrycznego. Wytworem kambium jest drewno i łyko wtórne.
Póki co nie mam już siły na czytanie dalej o tym kambium, uzupełnię może później ;P