Podstawowe działy leśnictwa
Hodowla lasu
Ochrona lasu
Użytkowanie lasu
Urządzanie lasu
Ochrona przyrody
Hodowla lasu - dziedzina gospodarczej działalności w lesie, pozwalająca zaspokoić potrzeby na produkty leśne przez możliwie wysoką i wartościową produkcję przy oszczędnym nakładzie środków.
Zasadnicze podstawy hodowli lasu stanowią:
„Regionalizacja przyrodniczo-leśna” na podstawach ekologiczno-fizjograficznych - opracowanie zespołowe pod kierunkiem prof. dr hab. Tadeusza Tramplera
„Siedliskowe podstawy hodowli lasu”- opracowanie zespołowe
Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Podział oparty na podstawach ekologiczno-fizjograficznych
Przestrzenne zróżnicowanie:
Położenia geograficznego i topograficznego,
Klimatu,
Gleb,
Zasięgu drzew,
Rozmieszczenia naturalnych zespołów leśnych.
I - Bałtycka
II - Mazursko-Podlaska
III - Wielkopolsko-Pomorska
IV - Mazowiecko-Podlaska
V - Śląska
VI - Małopolska
VII - Sudecka
VIII - Karpacka
Hodowla lasu dzieli się na dwie części:
odnowieniową ukierunkowaną na wytwarzanie nowych pokoleń leśnych
pielęgnacyjną ukierunkowaną na pielęgnowanie drzewostanów
Działy hodowli lasu:
nasiennictwo i selekcja
szkółkarstwo
odnowienia i zalesienia
pielęgnowanie lasu
melioracje agrotechniczne
Nasiennictwo i selekcja - zadaniem jest wybór, ochrona i racjonalne wykorzystanie najlepszych jakościowo drzew i drzewostanów, które tworzą bazę nasienną. Pozyskiwane nasiona służą do hodowli następnych pokoleń lasu.
Baza nasienna:
drzewa mateczne (doborowe) najlepszej jakości, służące do pozyskiwania leśnego materiału rozmnożeniowego,
wyłączone drzewostany nasienne (WDN) najlepszej jakości drzewostany, z których pozyskiwane nasiona służą do produkcji materiału sadzeniowego,
gospodarcze drzewostany nasienne (GDN) dobrej jakości drzewostany tworzące podstawową bazę nasienną,
drzewostany zachowawcze,
plantacje nasienne, zakładane są ze szczepów pochodzących z drzew matecznych (doborowych), w celu szybkiej produkcji nasion,
plantacyjne uprawy nasienne zakładane z nasion drzew matecznych,
uprawy pochodne zakładane materiałem sadzeniowym wyrosłym z nasion pochodzących z wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych.
Szkółkarstwo - produkcja materiału sadzeniowego do odnowień i zalesień na terenie szkółek leśnych. Wprowadzanie młodego pokolenia na grunty leśne i nieleleśne
Pielęgnowanie lasu - celem finalnym zabiegów pielęgnacyjnych jest uzyskanie drzewostanu charakteryzującego się wysoką jakością i zasobnością oraz pożądanym składem gatunkowym i strukturą (budową pionową, formą zmieszania). Cięcia pielęgnacyjne zmierzają do celu finalnego przez realizowanie celów etapowych.
Pielęgnowanie lasu
Pielęgnacja gleby
Czyszczenia wczesne
Czyszczenia późne
Trzebieże wczesne
Trzebieże późne
Pielęgnacja gleby - wykonywana w okresie uprawy, polega na usuwaniu konkurencyjnych chwastów i spulchnianiu gleby
Czyszczenia wczesne - polegają na usuwaniu zbędnych nalotów, drzewek wadliwych i chorych; należy przeprowadzać je systematycznie we wszystkich uprawach i samosiewkach;
powtarzając je w miarę potrzeby, tak aby do zwarcia doprowadzić dobrze ukształtowane, silnie ukorzenione, zdrowe drzewka pożądanych gatunków w najodpowiedniejszej dla nich formie zmieszania.
Czyszczenia późne - wykonywane w okresie młodnika mają na celu:
utrzymanie zwarcia,
kształtowanie składu gatunkowego,
kształtowanie form zmieszania,
zapewnienie stabilności szybko przyrastającego drzewostanu.
Trzebieże wczesne - celem jest kształtowanie jakości i produkcyjności drzewostanu,
Zasadniczy zabieg przeprowadza się w górnej warstwie drzewostanu w celu stworzenia warunków dla rozbudowania koron drzew dorodnych.Wykonuje się następujące czynności:
- wybór drzew dorodnych,
- wyznaczenie drzew szkodliwych,
- usunięcie drzew szkodliwych.
Trzebieże późne - celem jest doprowadzenie drzewostanu do etapu finalnego, jakim jest drzewostan dojrzały do odnowienia. Drzewostan taki powinien się cechować pożądanym składem gatunkowym i wysoką jakością.
Melioracje agrotechniczne - sposoby uprawy i przygotowania gleby do odnowień i zalesień,takich jak:
wyorywanie pasów na stokach wzdłuż warstwic,
wykonywanie rabat na orsztyniskach,
stosowanie głębokiej orki na trzcinniczyskach,
torfowanie gleb lekkich,
piaskowanie gleb torfowych.
Użytkowanie lasu
Użytkowanie lasu obejmuje:
użytkowanie główne, czyli pozyskanie drewna
użytkowanie uboczne, czyli pozyskanie runa leśnego, owoców nasion itp.
użytkowanie łowieckie
pozostałe rodzaje użytkowania (np. pasiecznictwo, kopaliny itp. oraz cała gama tzw. funkcji pozaprodukcyjnych lasu)
Przy planowaniu cięć planuje się jednocześnie sposób odnowienia drzewostanu. Czasem metody te (zwane rębniami) są proste (rębnie zupełne - zręby). Ze względu na warunki siedliskowe i wymagania drzew, skomplikowane (złożone) i czasochłonne - od pierwszych cięć przygotowujących las do odnowienia, przez stopniowe wprowadzanie (sztucznie bądź naturalnie) młodego pokolenia do zupełnego usunięcia starego drzewostanu może minąć nawet kilkadziesiąt lat. Zaczynając wycinkę każdy leśnik pamięta, że zrąb jest nie tylko pozyskaniem drewna, lecz również początkiem nowego lasu.
Użytkowanie uboczne lasu
W polskich lasach rośnie ponad 1000 jadalnych gatunków grzybów. Szacuje się, że roczne zasoby polskich lasów to blisko 20 tys. ton. Część zbieranych w Polsce grzybów eksportujemy, głównie kurki i prawdziwki. Inne owoce lasu, to owoce borówki czernicy jeżyny, maliny, róża, głóg, jarzębina, żurawina, bez czarny, berberys czy orzechy laskowe - bogatsze w witaminy od owoców ogrodowych, zdrowsze i trwalsze. Warto dodać, że Lasy Państwowe zapewniają swobodny dostęp do płodów runa leśnego. PGL LP sprzedaje co roku ponad 200 tys. choinek
Użytkowanie zwierzyny
Łowiectwo (gospodarka łowiecka) - zespół planowanych i skoordynowanych czynności mających na celu racjonalne gospodarowanie zwierzyną w myśl zasad ekonomii i zgodnie z założeniami ochrony przyrody oraz zgodnie z gospodarką rolną i leśną. Obejmuje: hodowlę i ochronę zwierzyny oraz jej pozyskiwanie w drodze polowań lub odłowów, a następnie wprowadzenie do obrotu gospodarczego. Hodowla zwierząt łownych musi być realizowana w ten sposób, aby nie utrudniać i nie zmniejszać produkcji głównej. Należy zaplanować i realizować osiągnięcie na jednostce powierzchni określonej liczby (pogłowia) zwierząt łownych, ale przede wszystkim należy dążyć do ochrony środowiska (biotopu) w jakim zwierzyna ta bytuje. Osiągnięcie powyższego celu jest realizowane poprzez przeprowadzanie odstrzałów hodowlanych, mających na celu przede wszystkim usunięciem z łowiska: zwierzyny nieprzydatnej do dalszej hodowli (sztuki chore, niedorozwinięte, kalekie); zwierzyny występującej w nadmiernej liczbie celem dostosowania jej pogłowia do realnej pojemności łowiska, jego możliwości pokarmowych i utrzymania właściwego stosunku płci.
Polski Związek Łowiecki jest zrzeszeniem osób fizycznych i prawnych (kół łowieckich), które - w myśl ustawy z dnia 13 października 1995 r. (z późniejszymi zmianami) - czynnie uczestniczą w ochronie rozwoju populacji zwierząt łownych oraz działają na rzecz ochrony przyrody. Obecnie w Polsce istnieje 2 503 kół łowieckich. Dzierżawią one 4 766 obwodów łowieckich, zrzeszając 95 % wszystkich członków PZŁ. Pozyskana zwierzyna jest własnością koła łowieckiego -myśliwy zwyczajowo otrzymuje jedynie trofeum
Ochrona lasu - dziedzina wiedzy i działalności gospodarczej mająca na celu zabezpieczenie ekosystemów leśnych przed powstawaniem zagrożeń oraz ograniczanie skutków oddziaływania zaistniałych zakłóceń chorobowych. Zmiany chorobowe lasu mogą być zapoczątkowane przez różne czynniki stresowe - abiotyczne, antropogeniczne jak też biotyczne.
Czynniki abiotyczne (np. huragany, okiść, mróz, susze),
Czynniki biotyczne (np. owady fitofagiczne, grzyby pasożytnicze, zwierzyna)
Czynniki antropogeniczne (np. pożary, skażenie powietrza, szkody górnicze).
W ochronie lasu obowiązuje zasada profilaktycznego (zapobiegawczego) działania - całokształt działań i środków mających na celu zapobieganie procesom chorobowym oraz zwiększenie zdolności obronnej drzew w stosunku do szkodników i czynników chorobotwórczych. Podstawowym źródłem informacji o zagrożeniach lasu jest monitorowanie występowania szkodliwych owadów, grzybów patogenicznych, stanu zwierzyny, stanu lasu (np. określanie stopnia defoliacji drzew)
Leśnicy chronią lasy poprzez:
uodparnianie drzewostanów na szkody i choroby, tworząc zrównoważone ekosystemy leśne,
wykrywanie przyczyn szkód i schorzeń lasu,
przewidywanie wystąpienia szkód i rozwoju chorób,
radykalne zwalczanie przyczyn choroby lasu.
Najważniejszą jest profilaktyka, którą prowadzi się przez: ochronę mrowisk, urozmaicanie składu gatunkowego upraw, zakładanie remiz, wprowadzanie podszytów, przebudowę drzewostanów jednogatunkowych na wielogatunkowe, preferowanie naturalnego odnowienia lasu.
Ochrona przyrody ma na celu:
utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;
zachowanie różnorodności gatunkowej;
zachowanie dziedzictwa genetycznego;
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów;
ukształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody;
przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody.
Ochrona przyrody jest częścią polityki ekologicznej państwa, realizowana jest poprzez
Ochronę obszarową - tworzenie:
- Parków narodowych [23];
- Rezerwatów przyrody [ok. 1370];
- Parków krajobrazowych [120];
- Obszarów chronionego krajobrazu [ok. 450]
Park narodowy [23]
Obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu.
Cel nadrzędny - poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego obszaru wraz z warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej przyrody.
Rezerwat przyrody [1370]
Obszar obejmujący w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotne wartości ze względów: naukowych, przyrodniczych, kulturowych, krajobrazowych.
Park krajobrazowy [120]
Obszar chroniony ze względu na wartości: przyrodnicze, estetyczno-krajoznawcze, historyczne, kulturowe. Celem jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie
tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania
Obszary chronionego krajobrazu [450]
Przestrzennie wydzielone jednostki poddane ochronie, wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Sposób zagospodarowania obszaru chronionego krajobrazu winien zapewniać stan równowagi ekologicznej. Uwzględniane są w planach zagospodarowania przestrzennego, pełnią rolę otulinową i łącznikową dla parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody, stanowiąc element wiążący obszarów chronionych w jednolity i ciągły system
Ochrona indywidualna - obejmowanie ochroną prawną gatunków roślin i zwierząt, uznanie okazów za: pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Pomnik przyrody - pojedynczy twór przyrody ożywionej lub nieożywionej (lub ich skupienie) o szczególnej wartości: naukowej, kulturowej, historycznej, pamiątkowej, krajobrazowej, odznaczający się cechami indywidualnymi wyróżniającymi go wśród innych tworów
Stanowisko dokumentacyjne - ważne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsce występowania formacji geologicznych, nagromadzenie skamieniałości lub tworów mineralnych, fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych lub podziemnych
Użytek ekologiczny - pozostałości ekosystemów, zasługujące na ochronę, mające znaczenie dla zachowania unikalnych zasobów genowych i typów środowisk: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy - fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. Wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Działalność na terenach objętych tą formą ochrony uwarunkowana jest opracowaniem dla nich planu zagospodarowania przestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodników i historyków
Urządzanie lasu - nauka zajmująca się organizacją przebiegu produkcji w gospodarstwie leśnym oraz opracowaniem takich form, które zapewniają stały wzrost produktywności i użyteczności społecznej lasów
Opiera się na przyrodniczych i ekonomicznych właściwościach produkcji leśnej, służy doskonaleniu techniki organizowania tej produkcji w okresach 10-letnich i ujmuje syntetycznie w projekcie wszystkich czynności gospodarczych zwanych planem (operatem) urządzania lasu. By dobrze urządzić las, czyli zaplanować w nim czynności gospodarcze uwzględniające warunki przyrodnicze i siedliskowe, trzeba go najpierw poznać. Prace urządzeniowe zaczynają się zawsze od zinwentaryzowania stanu lasu i taksacji drzewostanu.
Zadania urządzani lasu:
Inwentaryzacja i ocena stanu lasu, w tym gleb, siedlisk i drzewostanów;
Rozpoznanie walorów przyrodniczych w lasach oraz opracowanie programu ochrony przyrody dla nadleśnictwa;
Rozpoznanie funkcji i podział lasu na gospodarstwa;
Określenie celów gospodarki leśnej dla urządzanego obiektu;
Projektowanie pożądanej struktury gatunkowej, wiekowej i przestrzennej lasu oraz budowy piętrowej d-stanów;
Ustalenie etatów cięć użytkowania rębnego i przedrębnego;
Ustalenie możliwości lokalizacji etatu cięć użytkowania rębnego oraz zadań gospodarczych na dziesięciolecie;
Ustalenie stref uszkodzeń lasu oraz stopni uszkodzenia drzewostanów;
Określenie zadań z zakresu ochrony lasu i gospodarki łowieckiej.
Zobrazowanie przestrzenne urządzanego obiektu, funkcji lasu, wyników inwentaryzacji oraz zadań gospodarki leśnej;
Plan urządzenia lasu zawiera:
aktualny opis drzewostanów sporządzany na podstawie pomiarów i prac terenowych,
plany:
użytkowania rębnego i przedrębnego,
hodowli lasu,
ochrony przeciwpożarowej,
zagospodarowania turystycznego itp.
Plany urządzenia lasu dla LP wykonuje Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL).
Pracownicy wykonują prace urządzeniowe nie tylko na zlecenie LP, ale również parków narodowych czy prywatnych właścicieli lasów. Oprócz inwentaryzacji i planów urządzenia lasu BULiGL prowadzi też prace związane z:
monitoringiem stanu lasu oraz środowiska leśnego,
szacowaniem szkód w lasach powodowanych np. przez przemysł,
ustalaniem wartości lasu oraz innych nieruchomości.