Podstawowe działy grup społecznych
Grupa społeczna to, co najmniej trzy osoby połączone względnie trwałymi więziami społecznymi powstałymi na podłożu odczuwanych i uświadamianych wspólnych potrzeb, wartości i interesów, których treści wyznaczają specyfikę i odrębność danej grupy od innych. Grupa społeczna to zbiorowość, która wykształciła pewien zakres wspólnego myślenia. Jest to zbiór osób, które wyznaczają więź społeczną (charakter dwoisty) i samoświadomość. W grupie istnieje komunikacja i łączność, tendencja do zachowania konformizmu, kulturowo wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów i ich przedkładanie nad swoje interesy, pewne terytorium, majątek, budynki, ośrodki, skupienia, wspólne symbole, herby, sztandary, pieczęcie. Grupa wykształciła władzę grupową i instytucje (pewne sposoby działania, załatwiania spraw) grupowe. Grupą społeczną jest grupa kolegów, gdyż łączy ich wzajemne koleżeństwo, jest drużyna piłkarska, która tworzy grupę ze względu na reguły gry i wspólny cel - wygraną, grupami społecznymi są grupy kibiców połączone tym, że chcą zwycięstwa drużyny, którą dopingują.
Wg Kosińskiego grupa wyznaczona jest przez:
1. Co najmniej 3 członków (istnieje większość i mniejszość, podstruktura)
2. Cel (wyznacza solidarność, więź)
3. Wyraźna struktura wewnętrzna zbudowana z pozycji zajmowanych przez członków
i związanych z nimi ról, stosunki władzy
4. Tożsamość (wskazuje na jej odrębność)
5. Ośrodki skupienia, symbole.
Podstawową grupą jest grupa rodzinna.
Rodzina - jest to grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim, i stosunkiem rodzice-dzieci. Stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: 1.małżeństwo. 2.pokrewieństwo(rzeczywiste lub zastępcze - adopcja): a) pokrewieństwo w linii prostej; b) pokrewieństwo w linii zstępnej: rodzice, dzieci, wnuki; c)pokrewieństwo w linii bocznej: rodzeństwa, ciotki. Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gosp. domowe, które może obejmować dwa, lecz często obejmuje trzy pokolenia. Zakres gosp. domowego wyznacza ekonomiczne funkcje rodziny w szerszych zbiorowościach.
W ramach społeczeństwa możemy jednak wyróżnić także inne grupy społeczne, powiązane odmiennego rodzaju więziami społecznymi. Grupy te stawiają przed sobą różnorodne zadania oraz różny jest stopień złożoności ich wewnętrznej struktury.
W socjologii stosowane są różne klasyfikacje grup społecznych.
1. Pierwszy podział dokonywany jest ze względu na typ więzi społecznych (subiektywne odczuwane poczucie wspólnoty i łączności pomiędzy jednostkami, oparte na akceptacji przynależności do grupy, przestrzeganiu wartości, norm i wzorów zachowań grupowych), wyróżnia się:
a) grupy pierwotne charakteryzują się częstymi i ścisłymi kontaktami, wysokim zaangażowaniem emocjonalnym, poczuciem solidarności i głębokim przywiązaniem do wartości wspólnych.
Są one, dlatego \"pierwotne\", ponieważ ich powstawanie wiąże się z wcześniejszym cyklem życia ludzkiego, tzn. występują najczęściej w fazie socjalizacji i kształtowania osobowości, np. rodzina, sąsiedztwo, grupy rówieśnicze.
b) grupy wtórne, oparte na więziach formalnych, rzeczowych. Komunikacja pomiędzy członkami odbywa się przez pośredników lub grupę pośredniczącą.
2. Drugi ze względu na wielkość grupy dzieli się na:
a) grupy małe, posiadające prostą strukturę, czyli złożone wyłącznie z członków i nie posiadające żadnych podgrup (np. rodzina, grupa rówieśników)
b) grupy duże, posiadające strukturę zbudowaną z wielu podgrup (np. klasa, grupa społeczno-zawodowa)
3. W kolejnym podziale ze względu na stopień formalizacji można wskazać:
a) grupy formalne (organizacje), funkcjonujące na podstawie wewnętrznych,
sformalizowanych i oficjalnych instytucjach władzy, kontroli i podziale ról,
czyli specjalizacji zadań. Oparte są na relacjach funkcjonalnych, wynikających z dążenia członków do określonego celu i zbudowanych racjonalnie, np. grupy zawodowe. Grupy te przybierają formę organizacji.
b) nieformalne, złożone zwykle z małej liczby osób, połączonych wspólnotą
interesów, pozostającą w bezpośrednich interakcjach (więzi osobiste), w których obowiązują niesformalizowane - niekiedy bardzo luźne i ulotne - zasady i kryteria członkostwa, kierownictwa i kontroli. Istnieją poza lub wewnątrz grup formalnych a ich cele mogą być zgodne lub sprzeczne z działaniami tych, że grup. Grupy nieformalne kształtują się spontanicznie na zasadzie sympatii i międzyludzkich relacji. Decydujące są w nich emocje, a nie świadczenia. Cele i normy uświadamiane są w nich stopniowo. Organizacja stanowi przeszkodę w ich rozwoju. Mogą one powstawać i w istniejących strukturach formalnych, takich jak: wojsko, szkoły, parafie.
4. Czwarty podział dokonywany jest na podstawie pozycji grup w społeczeństwie i są to klasy społeczne.
Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może przywłaszczać sobie pracę drugiej dzięki różnicy miejsca, jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej i sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.
5. Kolejnym rodzajem grup są grupy:
a) celowe (np. sportowe, partie polityczne, tzw. akcyjne)
b) wspólnotowe (ze względu na zadania, wspólnota poglądów, wartości).
6. Istnieją jeszcze dwa rodzaje grup społecznych:
- grupy terytorialne (skupiska rozproszone, wędrowne)
- grupy tworzące się na podstawie wspólnych wartości kulturowych.
Tworzy się również grupy celowe, które zostały zorganizowane planowo dla realizacji pewnego celu lub grupy celów, i w których istnieje tylko więź sformalizowana. W grupach celowych dominuje więź rzeczowa i stosunki oparte na stycznościach rzeczowych. Są one tworzone intencjonalnie.
Mechanizm tworzenia się grup celowych:
1. Potrzeby ludzkie i dążenie do ich zaspokojenia
2. Przekształcenie potrzeb w interesy, które związane są z systemem wartości. Są
nadbudowane nad potrzebami
3. Dążenie do zaspokojenia interesów prowadzi do stawiania sobie celów.
Cel to bardzo określony przedmiot lub stan rzeczy, który zbiorowość chce osiągnąć.
Cel jest konkretyzacją interesu.
Należy odróżnić zrzeszenia od grup celowych przymusowych (np. armia).
Cele nie muszą być koniecznie wspólne, lecz mogą być podobne. Cel podobny to cel indywidualny, którego realizacja może być osiągnięta przez zbiorowość ludzi współdziałających. Wielkie grupy celowe, które powstają na zasadach dobrowolności i których cel jest wspólny, podlegają tym samym prawom, tendencjom.
Cechy:
1. Rozbudowany system instytucji i urządzeń sformalizowanych, organizacja,
która koordynuje i kieruje działaniami osób zrzeszonych.
2. Uczestnictwo ma charakter kontraktowy (prawa i obowiązki)
3. Atmosfera inpersonalności
Tendencje:
1. Tendencja do jedności konsolidacja grup podobnych
2. Tendencja do koordynacji i centralizacji.
3. Powstanie kategorii wyspecjalizowanych kierowników ekspertów (wysmukłe
struktury organizacyjne)
4. Pojawienie się wysokiego kierownictwa.
Są także grupy odniesienia stanowiące dla jednostki model zachowań społecznie akceptowanych, dostarczający kryteriów oceny własnego działania oraz działań innych ludzi.
a) grupa odniesienia audytoryjnego „publiczność”, której oczyma jednostka
postrzega samą siebie (mechanizm jaźni odzwierciedlonej). Ta grupa oddziałuje
dzięki potrzebie konformizmu lub chęci wyróżnienia się z otaczającego grupy.
b) grupa odniesienia normatywnego, do której jednostka należy lub, do której
członkostwa aspiruje. Jednostka identyfikuje się z nią z obawy przed
wykluczeniem albo nie przyjęciem do niej, postępuje zgodnie z uznawanymi w
niej normami i wartościami.
c) grupa odniesienia porównawczego stanowi dla jednostki tło porównawcze przy
niej normami i wartościami własnych i innych ludzi. Oddziałuje przez poczucie
upośledzenia lub wyższości, które jest rezultatem porównania.
Grupą odniesienia może być dla jednostki zarówno grupa własna jak i obca.
Organizacja grupy utożsamiana jest z jej strukturą wewnętrzną zbudowaną z pozycji zajmowanych przez członków i związanych z nimi ról społecznych, stosunki władzy (władza wyznaczona osobowo i stroficznie. Każda grupa musi posiadać odpowiednią organizację. Jej członkowie są powiązaniu systemem stosunków uregulowanych przez odpowiednie instytucje. Na organizację składają się instytucje, stanowisko kierownika, przywódcy, wzory działania i formy kontroli. Struktura grupy to sposób podporządkowywania sobie członków instytucji i podgrup. W skład struktury wchodzą także inne elementy grupy (podstawy materialne, symbole, wartości, wzory zachowań). Istnieją mikrostruktury, które odnoszą się do małych grup i makrostruktury. Istnieją struktury formalne i nieformalne.
Dezorganizacja grupy jest to zespół procesów, składających się z wielkości zjawisk społecznych i zachowań anormalnych, których występowanie i intensywność zagraża kontynuacji procesów życiowych grupy.
Przyczyny: dezorganizacja instytucji, osłabienie kontroli społecznej, chwiejność kryteriów i ocen moralnych oraz dopuszczenie wzorów zachowań, które w grupie podlegały represji.
Przeciwdziałanie: reforma (reorganizacja, przebudowa społ. wywołuje kolejne problemy, inżynieria społ. (socjotechnika, zapobiega rozwojowi dezorganizacji, nie wywołuje problemów).