bezrobocie - podstawy zagadnienia, Geografia społeczno-ekonomiczna


Bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować (warunek ten często się pomija jako trudny do weryfikacji) nie znajduje żadnego zatrudnienia.

Pojęcie bezrobocia jest bardzo nieprecyzyjne i istnieje wiele różnych metod mierzenia poziomu bezrobocia, każda z nich obciążona w kierunku wyższego bądź niższego oszacowania bezrobocia. W różnych krajach używa się oficjalnie różnych metod estymacji.

Stopa bezrobocia to stosunek ilości bezrobotnych do ilości wszystkich ludzi zdolnych do pracy, czyli tzw. siły roboczej (pracujących plus bezrobotnych).

W Polsce, w sensie prawnym, bezrobotnym jest osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nieucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:

Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności aktywnej zawodowo (tj. pracującej i bezrobotnej łącznie) wyrażony w procentach. W innych krajach używa się innych kryteriów, przez co porównywanie stopy bezrobocia pomiędzy państwami jest trudne. Stopa bezrobocia nie jest szczególnie precyzyjną miarą. Można temu zaradzić na kilka sposobów, np. ustalając międzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, bądź używając innych mierników takich jak stosunek ilości zatrudnionych do ludności w wieku ekonomicznie czynnym.

Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie pracują:

Skutki ekonomiczne

Skutki ekonomiczne bezrobocia są trudne do oszacowania - osoby najlepiej wykształcone i o największym doświadczeniu zawodowym są o wiele rzadziej dotknięte bezrobociem niż osoby słabo wykształcone i bez doświadczenia zawodowego, więc nie można po prostu przyjąć, że bezrobotny gdyby został zatrudniony miałby taki sam udział w gospodarce jak przeciętny pracujący.

Pewien niewielki (rzędu kilku procent) poziom bezrobocia, zwany stopą naturalną bezrobocia jest przez ekonomistów generalnie uważany za pożądany, ponieważ umożliwia dostosowanie struktury produkcji do zmieniających się potrzeb. Uważa się, że interwencja państwowa mająca na celu obniżenie bezrobocia poniżej tego poziomu spowodowałaby większe straty dla gospodarki niż zyski z tytułu wzrostu zatrudnienia.

Nadmierne bezrobocie jest jednak zjawiskiem niekorzystnym. Wielkość zatrudnienia jest jednym z czynników przyczyniających się do wzrostu gospodarczego. Badania gospodarki USA prowadzone przez Arthura Okuna wskazują, że wzrostowi rzeczywistej stopy bezrobocia o 1% powyżej stopy naturalnej odpowiada spadek PKB o ok. 2%, nie jest jednak jasne jak ma się to do innych gospodarek.

Ekonomicznym skutkiem bezrobocia jest również utrata kwalifikacji przez nieproduktywny potencjał ludzki, jaki stanowią bezrobotni.

Formy przeciwdziałania bezrobociu

Ponieważ nadmierne bezrobocie jest zjawiskiem niekorzystnym, państwo próbuje używać wielu metod na ograniczenie bezrobocia lub złagodzenie jego skutków, zwykle z nienajlepszym skutkiem.

Wśród działań mających za celu walkę ze skutkami bezrobocia można wyróżnić:

Metody te są zazwyczaj mało skuteczne i zwykle poważny spadek bezrobocia jest skutkiem dopiero większego ożywienia gospodarczego.

Realność przedstawionej w powyższym cytacie wizji globalnego bezrobocia jest inna w różnych rejonach świata. Wynika to z dużego zróżnicowania poziomu bezrobocia na świecie oraz przyczyn i możliwości jego ograniczenia. Problem bezrobocia rozpatrzymy w odniesieniu do krajów wysoko rozwiniętych, rozwijających się i Polski.

W krajach wysoko rozwiniętych już od dawna zatrudnienie w rolnictwie osiągnęło minimalne rozmiary rzędu kilku procent. Zmniejsza się również zapotrzebowanie na nowe miejsca pracy w pozostałych sektorach gospodarki.

Do systematycznego zmniejszania się miejsc pracy w przemyśle przyczynia się „high technology” [wysoka technika] oraz rosnąca w szybkim tempie wydajność pracy. W Niemczech w branży samochodowej w latach 1991-1995 zlikwidowano ponad 300 000 miejsc pracy, zwiększając przy tym liczbę wytwarzanych rocznie pojazdów. Do produkcji jednego samochodu „Ford Eskort” potrzeba było w 1997 r. 25 godzin, w roku 2000 już tylko 17,5 godziny. Scalenie koncernów regionalnych Forda w dwie wielkie jednostki funkcjonujące w Stanach Zjednoczonych i Niemczech, obsługujące rynki całego świata oraz wykorzystujące możliwości projektowania nowego samochodu za pomocą wideotechniki i komputerowego przetwarzania danych ponad oceanem, przynosi koncernowi nie tylko miliardowe oszczędności w kosztach produkcji: koncern zaoszczędzi w ten sposób na tysiącach miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych, dobrze płatnych menadżerów, inżynierów i sprzedawców. Zasadą zachodnich ekonomistów i właścicieli zachodnich koncernów, zabierającą społeczeństwu dobrobytu miejsca pracy jest „Przenieść, uprościć, zredukować, zwolnić”.

Redukcja miejsc pracy w usługach w krajach rozwiniętych gospodarczo jest następstwem boomu multimedialnego w branży telekomunikacyjnej. Im sprawniej i więcej klienci korzystają z połączeń komputerowych, tym mniej pracowników potrzeba w bankach, zakładach ubezpieczeniowych, biurach podróży, jednostkach handlu, redakcjach itp.

Jedną z istotnych przyczyn redukcji zatrudnienia w krajach wysoko rozwiniętych jest przenoszenie firm do krajów taniej siły roboczej.

Duży przyrost naturalny i przedłużenie długości życia w krajach rozwijających się powoduje szybki wzrost zasobów siły roboczej. Jednak możliwości jej wykorzystania są ograniczone ze względu na słaby rozwój przemysłu, brak nakładów kapitałowych na nowe inwestycje, niski poziom kwalifikacji ludności.

Małe bezrobocie występuje w krajach, które wykorzystują zasoby siły roboczej poprzez przyspieszony wzrost gospodarczy: np. Tajwan, Korea Płd., Brazylia, Tajlandia.

Przyczyny wysokiej stopy bezrobocia z Polsce:

  1. Upadek zakładów przemysłowych. W najgorszej sytuacji znajdują się małe miasteczka skoncentrowanego wokół upadłego dziś zakładu oraz miasta z upadającymi dużymi zakładami po lub przed tzw. zwolnieniami grupowymi.

  2. Otwarcie rynku na konkurencyjne towary importowane, zmniejszenie liczby zamówień i upadek wschodniego rynku zbytu.

  3. Przerost zatrudnienia odziedziczony po poprzednim systemie i opóźniona restrukturyzacja chronicznie deficytowych gałęzi gospodarki: górnictwa, hutnictwa, transportu kolejowgo.

  4. Szkoły zawodowe ignorujące aktualne potrzeby rynku oraz kształcące specjalistów o wąskich kwalifikacjach, nie potrafiących przestawić się na inny rodzaj pracy.

  5. Upadek PGR-ów. Dramatycznie wysoki udział ludzi słabo wykształconych redukuje szanse na zmianę sytuacji i nosi miano bezrobocia strukturalnego. Aktualnie w woj. Warmińsko-mazurskim co 4 osoba w wieku produkcyjnym pozostaje bez pracy, a niechlubny rekord polski należy do gminy w tym woj. Bartoszyce. Bezrobotny jest tam co 3 mieszkaniec w wieku produkcyjnym.

  6. Wkroczenie wyżu demograficznego w wiek produkcyjny.

  7. Wzrost wydajności pracy: wielu przedsiębiorców ucieka przed dużymi kosztami pracy, inwestując w nowoczesne, pracooszczędne technologie.

  8. Wysokie podatki, obowiązkowe świadczenia pracodawców, powodujące bardzo wysokie koszty pracy - zniechęcają pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy.

  9. Kodeks pracy ograniczający możliwości zwolnienia pracowników i trudności w jego liberalizacji ze względu na opór związków zawodowych.

  10. Brak warunków do zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin oraz brak zachęt do zatrudnienia absolwentów - istnienie sztywnej najniższej płacy krajowej.

  11. Wpływ tendencji globalizacyjnych na procesy transformacji w Polsce:

- otwarcie rynków narodowych dla przepływu dóbr, usług, kapitału i ludzi

- przekształcenie własności państwowej w prywatną

- deregulacja, czyli ograniczenie roli państwa

SYNTEZA:

  1. Przyrosty zasobów siły roboczej związane są bezpośrednio z przyrostem naturalnym.

  2. Przy braku odpowiednich zasobów kapitałowych, dostępu do rynków zbytu, niskim poziomie kwalifikacji rosnące zasoby siły roboczej stają się barierą wzrostu gospodarczego.

  3. Wysoka wydajność pracy, stosowanie nowych technologii, bazowanie na tanich rynkach pracy są przyczyną wzrostu bezrobocia w krajach rozwiniętych gospodarczo.

  4. O wysokim poziomi bezrobocia w Polsce decydują różnorodne uwarunkowania związane z historią gospodarczą Polski, czynnikami demograficznymi, przemianami politycznymi i procesami globalizacji.

  5. Bezrobocie powoduje nie tylko straty ekonomiczne, ale wpływa na zróżnicowanie poziomu życia ludzi oraz przynosi szereg negatywnych konsekwencji psychospołecznych.

  6. Wraz ze wzrostem poziomu gospodarczego zmniejsza się zatrudnienie w rolnictwie i wzrasta zatrudnienie
    w usługach.

Propozycje:

doskonalenie kształcenia zawodowego

podnoszenie kwalifikacji

stwarzanie nowych miejsc pracy

ulgi podatkowe dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych

finansowanie przez państwo prac użyteczności ogólnej i zatrudnianie przy ich wykonywaniu bezrobotnych

skracanie czasu pracy

wcześniejsze emerytury

wydłużanie okresu nauki

Ruchy migracyjne w Polsce

    Zmianom struktury zatrudnienia towarzyszy migracja ludności ze wsi do miast. W 1946 roku ludność miast stanowiła ok. 32%, w 1970-ponad 52%, a w 1990 roku osiągnęła już 62%. Szczególnie szybki wzrost ludności miejskiej miał miejsce w latach 1950-1960. Druga słabsza fala napływu ludności wiejskiej do miast wystąpiła w latach siedemdziesiątych. Na wzrost liczby ludności miejskiej wpływa naturalny, przepływ ludności ze wsi do miast oraz zmiany granic miast.

Urbanizacja w Polsce

    W 1990 roku było w Polsce 830 miast, wśród których dominowały miasta małe, nie przekraczające 20 tysięcy mieszkańców. Stanowiły one prawie ¾ wszystkich miast w Polsce, a zamieszkiwało je nieco ponad 12% ludności.

    Stopień zurbanizowania wykazuje znaczne różnice przestrzenne. Najsilniej zurbanizowane są województwa; łódzkie-ponad 90% ludności miejskiej, warszawskie i katowickie-88%, gdańskie-76%, szczecińskie-74%. Najsłabiej zurbanizowane jest województwo zamojskie-26% ludności miejskiej i siedleckie-30%. Różnice stopnia zurbanizowania są głównie odbiciem różnic poziomu uprzemysłowienia.

     Mimo dużego wzrostu liczby ludności miejskiej w okresie powojennym, Polska w dalszym ciągu należy do słabo zurbanizowanych krajów Europy, co stanowi odbicie opóźnienia procesów industrializacyjnych w stosunku do Europy Zachodniej.

      Rozmieszczenie miast w Polsce jest nierównomierne. Złożyło się na to wiele przyczyn, zwłaszcza natury historycznej. Szczególnie gęsta sieć miast ukształtowała  się na terenach, z którymi wiążą się początki naszej państwowości, oraz na tych, na których procesy uprzemysłowienia pojawiły się najwcześniej, a więc; w Wielkopolsce, na Kujawach, na Górnym i Dolnym Śląsku. Słabo są zurbanizowane wschodnie części kraju.

      Dla ostatnich kilkudziesięciu lat charakterystyczne jest formowanie się układów osadniczych złożonych z większej liczby miast; są to tzw. aglomeracje. Aglomeracja składa się z jednego dużego ośrodka  i skupionych wokół niego kilku, czasem kilkudziesięciu mniejszych miast. Miasto centralne i skupione wokół niego mniejsze ośrodki są powiązane siecią związków funkcjonalnych. Do największych aglomeracji miejskich w Polsce należą: warszawska, łódzka, krakowska i wrocławska. Odmianą aglomeracji jest konurbacja. Pod pojęciem konurbacji rozumie się zespół kilku miast równorzędnych. Największą tego typu jednostką tworzy w Polsce konurbacja górnośląska, złożona z 47 miast. Mianem konurbacji określa się również Trójmiasto, Gdańsk-Sopot- Gdynia.

3



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2 PODSTAWY GEOGRAFII SPOLECZNO EKONOMICZNEJ 1
2 PODSTAWY GEOGRAFII SPOLECZNO EKONOMICZNEJ 1
Plan Wynikowy Geografii Społeczno Ekonomicznej poziom podstawowy
Geografia spoleczno, studia, geografia UJ, geografia społeczno ekonomiczna Polski
REWOLUCJE PRZEMYSŁOWE, Geografia społeczno-ekonomiczna
Organizacje gopodarcze swiata, Geografia społeczno-ekonomiczna
GEOGRAFIA SPOLECZNO EKONOMICZNA POLSKI SZKIC
Geografia spoleczno ekonomiczna Polski, studia, geografia UJ, geografia społeczno ekonomiczna Polski
Geografia, Geografie społeczno - ekonomiczna (10 stron)
geografia społeczno ekonomiczna
System społeczno-gospodarczy Ziemi, Geografia społeczno-ekonomiczna
Surowce na świecie. Wskaźniki cen surowców. Produkcja energii, Geografia społeczno-ekonomiczna
gospodarka wodna, Geografia społeczno-ekonomiczna
Procesy osadnicze na świecie i w Polsce, Geografia społeczno-ekonomiczna
geo spol eko Pol, TiR UAM II ROK, Geografia społeczno- ekonomiczna Polski

więcej podobnych podstron