PODSTAWY METODOLOGICZNE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ
Pedagogika społeczna jak każda dziedzina naukowa musi i posiada warsztat metodologiczny, przedmiot badań oraz metody badań. Tak więc postaramy się przybliżyć ich istotę by pozwolić zrozumieć do jakich celów dąży dana nauka i jakimi drogami je osiąga.
METODY BADAŃ:
Metody badań to złożony szereg czynności mających na celu rozwiązanie określonego problemu badawczego i osiągnięcie postawionego celu. Określają typy postępowania badawczego. Mamy dwie konstrukcje metodologiczne, a mianowicie: rozwiązywanie problemów metodą rozumowania dyskursywnego, czyli uzasadnianie tez za pomocą logicznego myślenia; rozwiązywanie problemów przez uogólnienie zebranych przez doświadczenia wniosków. Obie te konstrukcje występują w badaniach pedagogicznych.
badanie dokumentów obserwacja
ankieta
wywiad
Obserwacja: polega na gromadzeniu faktów i spostrzeżeń podczas zorganizowanych działań. Czynności te są planowe. Zajmuje się obserwowaniem określonych zjawisk. W badaniach środowiskowych może przybiera różną postać. H. Radlińska podzieliła obserwację na swobodna i planową. Obserwacja swobodna jest to ogólne poznawanie środowiska, chęć spostrzeżenia jak największej liczby zjawisk. Obserwacja planowa może by pośrednia i bezpośrednia. Obserwacja bezpośrednia polega na osobistym zbieraniu informacji przez badacza, natomiast obserwacja pośrednia polega na dostarczaniu materiałów i informacji przez pośredników i współpracowników badacza. Odpowiednia obserwacja powinna wstępnie polegać na uświadomieniu sobie celu i przedmiotu obserwacji. Powinna być dokładna i szczegółowa. Obserwator musi umieć „używać myślenia” podczas wykonywanych czynności by obserwacja była skuteczna.
Wywiad: jest rodzajem obserwacji. Jednak bardziej szczegółowej i rozszerzonej. Dotyczy określonego terenu i polega na bezpośrednim kontaktem z rozmówcami. Wywiad dzielimy na ukryty i jawny. Specyfiką wywiadu ukrytego jest to, iż badacz nie zdradza celów swojego dialogu z respondentem. Robi to po to by rozmówca odpowiadał nie krepując się, spontanicznie. Wywiad jawny jest przeciwieństwem ukrytego, gdyż badający mówi rozmówcy o celu rozmowy i przeznaczeniu zdobywanych informacji.
Badanie dokumentów: jest dopełnieniem do informacji zdobytych w efekcie działań na rzecz obserwacji i wywiadu. Na czele badanych dokumentów znajdują się różnego rodzaju statystyki , ale są to również sprawozdania urzędów, instytucji, prasę(miejscową), kroniki, archiwa.
Ankieta: jest to zbieranie materiałów przy pomocy kwestionariusza. Działa tak jak wywiad z jedną różnicą, bowiem w wywiadzie badacz sam pisze, rejestruje zdobyte materiały natomiast w ankiecie odpowiedzi SA pisane przez badanych, zaliczane SA do dokumentów osobistych. Jest najstarsza z metod badan społecznych. Pozwala zgromadzi wiele cennych faktów i opinii.
ISTOTA I ZAKRES DIAGNOSTYKI PEDAGOGICZNEJ
Pedagogika jest nauką opisująco-wyjaśniającą badaną rzeczywistość wychowawczą oraz nauką prakseologiczną, czyli praktyczną. Rozważania nad diagnozą z punktu widzenia pedagogiki społecznej wynikają z tych właśnie faktów. Diagnoza może być traktowana jako ważny integralny składnik postępowania celowościowego. Sens poznawczy diagnozy polega na odkryciu i uzasadnieniu określonych prawidłowości. Oprócz funkcji poznawczej cel badań diagnostycznych jest traktowany jako niezbędny element skutecznego działania pedagogicznego. Działania diagnostyczne oraz ich wyniki maja stanowić racjonalne przesłanki dla podjęcia decyzji praktycznego działania wychowawczego. Wg A. Kamińskiego pedagogika społeczna przejęła pojęcie diagnozy z pracy socjalnej. Diagnoza pedagogiczna indywidualnych przypadków lub grup postrzegana jest zawsze w kontekście środowiskowym. Ma ona zawsze aspekt społeczny. Diagnoza pedagogiczna ma za zadanie dostarczać dane o roli i udziale różnych czynników środowiskowych w rozwoju, opiece i wychowaniu pojedynczych ludzi lub grup.
Diagnoza pedagogiczna jest naukowo uzasadnionym i odpowiednio badawczo uzasadnionym stwierdzeniem, charakteryzującym określony stan zgodności lub niezgodności, jego objawy, stopień oraz przyczyny – jaki istnieje miedzy badanymi właściwościami oczekiwanych dla danego okresu rozwojowego z punktu widzenia”
Wg R. Janeczko
ZADANIA DIAGNOZY PEDAGOGICZNEJ:
Rozpoznanie i ocena określonych właściwości przedmiotu wychowania(cechy osobowościowe, stan rozwoju psychofizycznego)
Diagnoza aktualnej i dotychczasowych sytuacji
Wyrażanie oceny, czy badany poziom właściwości rozwojowych wychowanka i jego osobowości jest zgodny z celami wychowania, opieki, życia kulturalnego
Określenie typu i rodzaju takich właściwości lub skutków, które są sprzeczne lub odbiegają od założonych celów, a także opis ich przejawów, stopnia nasilania, dynamiki rozwoju i wyjaśnianie przyczyn ich powstania
Swoistość diagnozy pedagogicznej polega na tym, ze rozpoczyna się od przyjęcia pewnego postulowanego lub wartościowego stanu rzeczy. Diagnoza dotyczy będzie zależności między stanem faktycznym a oczekiwanym.
PRZEDMIOT DIAGNOSTYKI PEDAGOGICZNEJ, CZTERY PODSTAWOWE GRUPY CZYNNIKÓW:
CZYNNIKI MATERIALNE, np. sieć określonych instytucji i urządzeń w środowisku, warunki osadnicze i komunikacyjne najbliższego rejonu, warunki geograficzno-przyrodnicze, stan społecznych i indywidualnych zabezpieczeń socjalnych, się usług
CZYNNIKI PSYCHOPEDAGOGICZNE, np. rodzaj więzi emocjonalnych w placówce opiekuńczej, formy pracy w instytucji kulturalnej, możliwości realizacji funkcji opiekuńczej przez szkołę, działalność świetlicy osiedlowej, kultura pedagogiczna rodziców, kwalifikacje nauczycieli, efektywność pracy organizacji młodzieżowej
CZYNNIKI SPOŁECZNO-KULTUROWE, np. kultura stosunków międzyludzkich w konkretnej instytucji, postawy rodziców wobec szkoły, zwyczaje i obrzędy istniejące w środowisku, typ więzi sąsiedzkich, funkcje kontroli społecznej w miejscu zamieszkania, formy twórczości artystycznej, postawy wobec ludzi niepełnosprawnych, typ uczestnictwa w życiu kulturalnym
CZYNNIKI ŻYCIA W ŚRODOWISKU, np. zagadnienie koordynacji życia kulturalnego, istnienie i funkcjonowanie różnych form samorządowych, akcje społeczne na rzecz osiedla, różnorodne przejawy działalności sił społecznych, funkcjonowanie służby zdrowia i opieki społecznej.
Swoistość diagnozy pedagogicznej polega na tym, ze rozpoczyna się od przyjęcia pewnego postulowanego lub wartościowego stanu rzeczy. Diagnoza dotyczy będzie zależności między stanem faktycznym a oczekiwanym.
W zorganizowanej działalności wychowawczej diagnoza może znaleźć zastosowanie w trzech zakresach:
Bezpośrednio w procesie wychowania;
W poradnictwie pedagogicznym;
W działalności organizatorskiej np. w kierowaniu zespołami pedagogicznymi.
Najlepiej zapamiętamy pojęcie diagnozy pedagogicznej przywołując słowa Janusza Korczaka: „Czym gorączka, kaszel, wymioty dla lekarza, tym uśmiech, łza, rumieniec dla wychowawcy
PROBLEMY DIAGNOSTYKI SPOŁECZNEJ
Obecnie niedostatki postępowania diagnostycznego w praktyce pedagogicznej wynikają z: nienadążania teoretycznych badań pedagogicznych za praktyką wychowawczą oraz z braku w ogólnej kulturze pedagogicznej u pedagogów-praktyków. Najważniejsze jest uświadomienie, że każdy racjonalny tok skutecznego postępowania pedagogicznego musi zawierać czynności diagnostyczne. Diagnostyka nie jest jedynie związana z terapeutycznym charakterem czynności wychowawczych co najczęściej prowadzi do niepowodzeń i skłania dopiero do diagnozy.
PROBLEM DIAGNOZY ROZWINIĘTEJ (PEŁNEJ)
Zawiera w sobie szereg aspektów , które S. Ziemski nazywa diagnozami cząstkowymi:
aspekt identyfikacyjny (diagnoza porządkująca)
genetyczny
celowościowy
fazy
rozwojowy (prognostyczny)
Według S. Ziemskiego pozwala to na rozwiniętą definicję „ diagnoza jest to rozpoznanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości badanego złożonego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go do typu albo gatunku, dalej – przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju”.
W dziedzinie pedagogiki istnieją dwa rodzaje problemów: problemy poznawcze i problemy decyzyjne (m. Mazur) analogicznie wyróżniamy diagnozę poznawczą (podejmuje się badanie pedagogiczne po to, by np. sprawdzi skuteczność stosowania określonej metody (środka) działania pedagogicznego) i diagnozę decyzyjną (pedagog przeprowadza badanie, aby np. uzyska potrzebny czynnik do podjęcia decyzji celowego użycia środków w działaniu praktycznym) .
ETYCZNE ASPEKTY DIAGNOSTYKI
Główne błędy etyczne i źródła niepoprawności diagnozy:
„Przede wszystkim nie szkodzić” interpretuje się to jako zalecenie zachowania tajemnicy zawodowej;
Błędna interpretacja tego, co składa się na zakres tajemnicy zawodowej w wychowaniu;
Wywoływanie stanów stresowych i zmęczenia u badanych przez zbieranie nadmiaru danych i danych niepotrzebnych-nie służących dobru badanych;
Żądanie informacji w sytuacjach, w których badany ma poczucie zagrożenia z powodu niewiedzy czy niezrozumienia dotyczącego celu i sensu badań;
Przeprowadzanie badań, w których badany czuje się w sytuacji przymusowej;
Stosowanie wywiadu ukrytego w klasycznej postaci;
Stosowanie zasady pozornej anonimowości;
Stosowanie ankiet wywołujące uboczne szkodliwe skutki moralne lub zdrowotne;
Uleganie sugestiom ocen przeszłości w ocenach aktualnego stanu i „etykietowanie” osób badanych;
Schematyczna analogia pomiędzy diagnozą lekarską a pedagogiczną;
Zbyteczny pośpiech w gromadzeniu informacji.
TEORIA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ-perspektywy badawcze
Teoria pedagogiki społecznej
Brakuje określenia pojęcia pedagogiki społecznej. Warunki wyjściowe dla przebiegu pedagogiczno-społecznych sytuacji oraz działań zwykle są otwarte. Nie ma czynników, które jednoznacznie je definiują, jednak charakteryzuje je kompleksowość i interferencje np. mogą na siebie wzajemnie wpływać procesy ekonomiczne oraz warunki kulturowe, czego skutkiem może być osłabienie lub wzmocnienie. Nie ma potrzeby trwałych zmian pedagogiki społecznej lecz powinny być systematycznie rewidowane jej teorie. Charakterystycznym jest, iż dyskusja w pedagogice społecznej wywołuje mnóstwo refleksji. Ta otwartość ma swoje uzasadnienie w procesie zmian społecznych i powoduje przy tym dwie konsekwencje:
Zadaniem teorii jest uporządkowanie wiedzy. Przed wszelkimi wyjaśnieniami powinna by dana typologia elementów wiedzy wewnątrz pedagogiki społecznej. Przy rozwijaniu teorii należy sformułować sedno pedagogiki społecznej za pomocą historyczno-semantycznej analizy. Teoria pedagogiki społecznej daje się sformułować w sposób relatywnie abstrakcyjny. Tworzenie teorii zaczyna się od tworzywa (empiryczne) do dyspozycji wynikającej z faktycznej dyskusji o pedagogice społecznej.
Działanie pedagogiczno-społeczne nie daje się obserwować gdyż jest działaniem refleksyjnym, które dopiero poprzez refleksje w terminach pedagogiczno-społecznych dyskusji staje się działaniem pedagogiczno-społecznym. Działanie to jest również zdolne do racjonalizacji. Teoria pedagogiki społecznej musi łączy dwa poziomy:
Pedagogika społeczna przedstawia działanie socjalne, lecz wiąże je z wyobrażeniem znaczeń i zadań tego działania. Teoria musi tematyzować realność i pojęciowość, musi również udowodnić trafność tego ujęcia, a także uzasadnić je, podać warunki w których występuje i opracować historię pedagogiki społecznej w jej realnym rozwoju. Oprócz tego powinna podać różnice między problemami i ich rozwiązaniami. Teoria ta uświadamia nam z jaką złożonością warunków i stosunków trzeba się liczyć w społeczno-pedagogicznej praktyce.
Pedagogika społeczna przedstawia refleksyjnie sterowaną praktykę w społecznie zróżnicowanym obszarze. Jest praktyką konstruowaną przez określoną semantykę. Rozróżnia w społeczeństwie to co normalne od tego co zaburzone.
Pedagogika społeczna stała się zadaniem, gdyż powinny być wywoływane systematycznie procesy uczenia się i rozwoju, w trakcie których jednostki ponownie odnajdą status podmiotów zagubiony lub odebrany społecznie. Chodzi tu o dyscyplinowanie zaburzonych oraz wsparcie materialne biednych oraz bodziec dany jednostce motywację do samodzielnego kształtowania.
Perspektywy badawcze
Perspektywy badawcze w pedagogice społecznej można prześledzić w pięciu wymiarach:
HISTORYCZNO-SOCJALNY I TEORYTYCZNO-SPOŁECZNY. Należy tu wymienić makrosocjologiczne i makroekonomiczne koncepcje, które podejmują myśli np. Karola Marksa. Ważna jest tu funkcjonalność pedagogiki społecznej wewnątrz socjalnych procesów zmian, która zaktualizowała się w wyniku teoretyczno-modernistycznych przesłanek.
TEMAT „CODZIENNOŚĆ”. Ma centralne znaczenie w kształtowaniu się teorii formacji społecznych, struktury socjalnej i konstytucji podmiotu. Uwalnia potencjał emancypacyjny i otwiera wplątaną w pedagogiczno-społeczne zależności, perspektywę „udaną codzienność”.
ZRÓŻNICOWANIE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ STAJĄCE SIĘ REALNE HISTORYCZNE. Widoczne jest to w aspekcie funkcjonalnego analizowania pedagogiki społecznej przez Thomasa Olka jako elementu systemu nowoczesnych społeczeństw. Jest to teoria w której argumentuje się z jednej strony socjologiczno-instytucjonalnie, a drugiej ekonomiczno-świadczeniowo a jednocześnie bada procesy zmian w organizacji pedagogiczno-społecznej oferty świadczeń.
WSPÓŁCZEŚNIE. Aspekt podstawowych problemów etycznych oraz kwestii metodycznego działania.
POJĘCIOWOŚĆ umożliwiająca analizę sposobu ujmowania i działania pedagogów społecznych. Przeważają tu modele psychologiczne i teoretyczno-modusowe
Teoria przekazuje świadomość istoty wykonywanego zadania, daje nam szanse samo spostrzegania pozwala na powstanie sceptycyzmu także wobec siebie. Zysk z teorii polega na tym, że pozwala nam ona nie tylko na trzymanie się reguł lecz dopiero przez namysł umożliwia zdobycie stosunku do społecznych, kulturowych warunków naszej profesji.
WARSZTAT BADAWCZY PEDAGOGA SPOŁECZNEGO :
Warsztat badawczy jest to ,,ogół metod stosowanych przez artystę w sposób właściwy dla niego, świadczący o jego umiejętnościach’’(Słownik języka polskiego, 1968, s. 32). Przytoczone pojęcie warsztatu pozwala poszerzyć zakres znaczeniowy więc możemy tutaj analizować:
Swoistość i cele badań podejmowanych w pedagogice społecznej;
Problematykę badawczą realizowaną i zamierzoną;
Sposoby rozwiązania owych problemów (spożytkowanie podejść wyjaśniających, wcześniej omówione podstawy konstruowania wyrażeń finalizujących zastosowania pomiarów i ich użyteczności);
Sposoby organizacji badań (w tym badania zespołowe jednorodne i wielodyscyplinarne);
Znaczenie badań dla praktyki (spożytkowanie rezultatów, projektowanie);
Wskazówki związane z właściwym opracowaniem oraz spożytkowaniem zebranych materiałów.