Metodologia badań społecznych
wykład 12 września 2009
DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA CZŁOWIEKA czyli poszukiwanie rzeczywistości
Gatunki wiedzy ludzkiej
wiedza racjonalna
wiedza potoczna
wiedza naukowa
wiedza artystyczno - literacka
wiedza spekulatywna
wiedza irracjonalna
Wiedza potoczna - najstarszy gatunek wiedzy, budowana na podstawie tego czego doświadczamy. Nie jest wynikiem świadomego stosowania metody badań, stanowi efekt uboczny praktycznej działalności. Kryterium wiedzy potocznej jest zdrowy rozsądek.
Cechy wiedzy potocznej:
- ogólnikowość
- brak precyzji
- mały stopień abstrakcji
- słabe uzasadnienie przekonań
- niska zawartość informacji
Wiedza naukowa - charakteryzuje się mocną zasada racjonalności, stopniem przekonania z jakim głosimy jakieś twierdzenie powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia. Wiedza naukowa ma charakter teoretyczny - praca, cechy, rzeczy i prawa nim rządzące. Wiedza jest usystematyzowana, uteoretyczniona, posiada moc prognostyczną, moc heurystyczną (wykrywania nowych faktów i związków między faktami)
Wiedza naukowa jest rezultatem zastosowania określonej metody naukowej i dąży do wyjaśnienia zjawisk.
Prawda naukowa musi spełniać 5 warunków:
warunek wysokiej ogólności (twierdzenie jest tym ogólniejsze im większej ilości obiektów dotyczy)
warunek wysokiej ścisłości (matematyka jest najlepszym sposobem uściślenia twierdzenia)
warunek wysokiej informacyjne zawartości (im twierdzenie ogólniejsze i ściślejsze tym większa zawartość informacyjna)
warunek wysokiej pewności epistemologicznej -nauka o poznaniu (wysoki stopień potwierdzenia przez doświadczenie)
warunek wysokiej prostoty logicznej (wysoki stopień usystematyzowania za pomocą relacji wynikami)
Wiedza artystyczno -literacka - związana z literaturą i sztuką, dostarcza informacji o świecie, kulturze, osobowości ludzkiej.
Wiedza spekulatywna - zawarta w systemach spekulatywnych, filozofii i religii, cechuje się ogólnikowością i spekulatywnością
7 płaszczyzn spojrzenia na nauki:
nauka jako gatunek wiedzy
nauka jako rodzaj działalności człowieka
nauka jako sposób działania poznawczego - metoda naukowa
nauka jako podmiot zbiorowy
nauka jako zespół instytucji badawczych, instytucje naukowe
nauka jako forma świadomości społecznej - świadomość naukowa
nauka jako składnik sił wytwórczych nowoczesnego społeczeństwa - nauka sił wytwórczych
Jakie są metody badań naukowych?
Metoda - to systematyczny sposób działania w jakiejś dziedzinie
Metoda naukowa - sposób badania wyznaczający kolejne etapy postępowania liczonych w danej dziedzinie naukowej (świadomy sposób działania, możliwy do powtórzenia we wszystkich przypadkach danego rodzaju)
Metody badań empirycznych - metoda hipotetyczno - edukacyjna, fakty - hipoteza - doświadczenie
Metoda indukcyjna - od szczegółu do ogółu
Metoda dedukcyjna - od ogółu do szczegółu
Metoda badań formalnych - metoda sformalizowana lub aksjomatyczno - dedukcyjna, fakty logiczne definicja i obwód.
Struktura pracy magisterskiej
Część teoretyczna
Część metodologiczna
Cześć empiryczna, badawcza
Podsumowanie:
* rozróżnij wiedzę potoczną od naukowej
* rodzaje wiedzy
* warunki prawdy naukowej
* sposoby badania indukcyjne i dedukcyjne
* struktura pracy naukowej
wykład 13 września 2009
BADANIA JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE
Współczesne badania społeczne odbywają się w dwóch nurtach, „stylach badawczych” czy formach badań społecznych: ilościowym i jakościowym.
Badania ilościowe „pozytywistyczne” stanowiły nurt badań wywodzący się z badań przyrodniczych i przez wiele lat dominowały jako jedyny sposób uprawiania badań społecznych.
Przełom wieku XIX i XX wieku przyniósł nowy paradygmat badań społecznych, zwany dalej nurtem jakościowym, który był odpowiedzią na metodologię ograniczenia badań ilościowych. Nowym wymogiem stawianym przed badaniami społecznymi stała się „wierność wobec danego zjawiska, a nie wobec jakiegoś konkretnego zestawu prawideł metodologicznych bez względu na wagę stojących za nim argumentów filozoficznych”
Początki funkcjonowania obu przypadku badań były raczej związane z konfliktem i rozłamem między uczonymi, obecnie stanowią równorzędne sposoby uprawiania nauki.
Niektórzy badacze łączyli czas powstania nurtu badań jakościowych wraz z powstaniem neopozytywistycznego paradygmatu badań oświatowych, czyli na lata sześćdziesiąte, ale większość badaczy tradycję badań jakościowych uważa za dużą dłuższą, nawet wiedzą ich źródło już w momencie narodzin socjologii czyli od 1843 r., a szczegółowiej od daty wydania pracy Edwarda Tylora Prymitive Culture.
Relację między badaniami jakościowymi i ilościowymi w niektórych publikacjach są przedstawione w postaci sporu.
Badanie jakościowe to „śróddyscyplinarną, a czasami bezdyscyplinarną dziedziną, przecinającą nauki humanistyczne, społeczne, przyrodnicze. Badanie jakościowe jest tymi wieloma rzeczami naraz, jest wieloparadygmatyczne” (Denzin Linol 1997 s. 10)
O ile badania ilościowe w badaniu ilościowym dane mają postać liczb, a „sens liczb pochodzi z narzędzi, które zastosowaliśmy w pomiarze” (Konorowski 2000, s. 26) to w badaniu jakościowym akcent jest położony w procesy i znaczenia, które nie są poddawane ścisłym badaniom, ani pomiarom w kategoriach ilości, wielkości, gęstości i czystości” (Denzin Linoln 1997)
Badania jakościowe zmierzają do odkrycia rzeczywistości w jej naturalnych kontekstach i „ (etnografia) nawiązuje ściśle do sposobów, w jaki ludzie analizują świat w swoim codziennym życiu” (Hammersley, Atkinson 2000 s. 12)
„W badaniu jakościowym dane mają postać tekstu (…), sens tekstu pochodzi z sytuacji, w której został wytworzony i zarejestrowany” (Konarzewski 2000 str. 27). Parafrazując sens tekstu pochodzi z kontekstu.
„stąd wynika naczelna kryterium wartości badania jakościowego: musi przynieść wyniki, które wskazują, obrazują rzeczywistość, burzą stereotypy, otwierają nowe perspektywy” (Konarzewski 2000 str. 29)
Badania jakościowe swój rodowód czerpią z badań etnograficznych „Etnografia jako metoda badawcza jest zakorzeniona w antropologii, a szczególnie w dążeniach teoretyków kultur XIX i XX wieku pragnących poznania i odsłonięcia tajemnic świata kultur pozaeuropejskich” (Kawecki 1994, s 19)
Etnografia = badania jakościowe
Kategoria badawcza:
Badania ilościowe:
Teoria - dedukcyjna
Argumentacja - weryfikowanie
Przedstawianie wyników -wyliczanie
Kontekst badawczy - obiektywny
Badania jakościowe:
Teoria - indykcja
Argumentacja - wywarzanie
Przedstawianie wyników - konstruowanie
Kontekst badawczy - subiektywny
Badania ilościowe charakteryzuje dedukcyjny sposób badania, oznacza to poszukiwanie danych potwierdzających teorię. Badacz jakościowy poprzez indukcję, przechodzenie od tego, co konkretne do tego co ogólne, do odkrywania prawidłowości.
Przeprowadzenie dowodów poszukiwań badawczych w badaniach ilościowych jest weryfikowaniem, sprawdzeniem tezy założonej na początku, badacz ilościowy dostarcz dowodów. W badaniu jakościowym na podstawie baz danych dokonuje się odkrycia teorii.
W badaniu jakościowym prezentowanie wyników obywa się poprzez konstruowanie kategorii pojęciowych, na podstawie zgromadzonych danych.
Badania ilościowe ma ogromną staranność, dąży do przeprowadzenia i przedstawienia badań w sposób obiektywny. Miel widziane osoby z zewnątrz zbierające dane, aby niezakłóciło to wyników badań. Prezentacja wyników, nawet w warsztacie językowym stara się być neutralna, używa się raczej stwierdzeń „zauważono”, „odkryto” etc.
W badaniu jakościowym badacz jest „stroną”, poprzez nakładanie własnych znaczeń i interpretacji na prowadzone badania.
Podsumowanie:
* Co to są badania ilościowe i jakościowe?
* Jakie są różnice między tymi badaniami.
11 października 2009 r.
METODY BADAŃ ILOŚCIOWYCH
Badania ilościowe polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk i procesów.
Przedmiotem badań jest wszystko, co jest policzalne i niepoliczalne.
Przedstawione są w formie zestawień i obliczeń z uwzględnieniem statystyki opisowej, jak i matematycznej.
Od czystego pomiaru różni je:
- teoretyczne uzasadnienie własnej koncepcji podejmowanych badań
- precyzyjne sformułowanie celów badawczych i hipotez roboczych
- operacyjne zdefiniowanie badanych zjawisk
- wyszczególnianie zmiennych i podzmiennych
- konstruowanie narzędzi badawczych
- uporządkowanie danych
- obliczanie statystyczne zgromadzonego materiału
Metody badań ilościowych:
- obserwacja
- eksperyment pedagogiczny
- test osiągnięć szkolnych
- metoda socjometryczna (badania relacji międzyludzkich)
- metoda sondażu diagnostycznego
- analiza dokumentu
- inne metody: skala ocen, metoda indywidualnych przypadków, metoda monograficzna
Sondaż diagnostyczny - zakłada wykorzystanie ankiety, rozmowy i wywiadu
Ankieta - sposób zebrania informacji za pomocą zestawu pytań, dotyczących pośrednio lub bezpośrednio problemów badawczych; zestaw pytań z wolnymi miejscami na odpowiedź, bądź z gotowymi odpowiedziami
Rodzaje pytań:
- pytania zamknięte: alternatywne, dysjunktywne - wybór odpowiedzi z listy, koniunktywne - więcej jak jedna odpowiedź
- pytania otwarte
- pytania półotwarte - „inne”, „ jakie”
- pytania filtrujące - wykluczające część respondentów
- pytania kontrolne - wychwytujące kłamstwa
Konstruowanie pytań
- ważna jest kolejność (od prosty do trudnych, ogólny do szczegółowych, od mniej do bardziej osobistych)
- pytanie muszę być zrozumiałe dla respondenta
- pytania nie mogą by zbyt trudne
- pytania nie mogą zawierać sugestii do odpowiedzi
Eksperyment pedagogiczny
- metoda bada zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno - wychowawczej (czyli zmiennymi niezależnymi), a skutkami, które są efektem tych oddziaływań.
- metoda badań wiązana z obserwacją przy czym badacz wprowadza czynnik eksperymentu do obserwacji
Wymagania stawiane eksperymentowi:
- „wywoływalność” danego zjawiska
- precyzyjnie określone warunki eksperymentu
- możliwość powtórzenia badania przy zachowaniu tych samych warunków
- możliwość zmierzenia uzyskanych zmian.
Zalety eksperymentu
- daje możliwość weryfikacji praktycznej przydatności pomysłów dydaktyczno - wychowawczych
- efektem eksperymentu są uzasadnione i potwierdzone twierdzenia, a nie jak w przypadku innych metod hipotezy czy przypuszczenia
- eksperyment może być źródłem do dalszych pomysłów i badań
- przeprowadzenie eksperymentu pozwala na łączenie osoby z praktyką pedagogiczną.
METODY BADAŃ ILOŚCIOWYCH cd.
Klasyfikacja metod jakościowych wg Creswella:
Etnografia - królowa metod jakościowych. Zaczęła się od badań społeczności ludzkich (jak tam jest, jakie występują procesy, badanie zależności między członkami społeczności). Jedynym sposobem badania jest uczestnictwo w danej społeczności (obserwacja uczestnicząca).
Etnografia = uczestnictwo w danej społeczności
Najstarsza i klasyczna z metod.
Istnieje etnografia instytucjonalna (można badać np. instytucje, stowarzyszenia, fundacje itp.)
W tej metodzie istnieje problem etyczny (wchodząc w daną społeczność musimy występować w ukryciu np. wcielać się w członka grupy). Badania opisuje się później tak, aby nie klasyfikować podmiotu badanego.
Teoria ugruntowana (grounded theory) - metoda, którą należy wykluczyć z grupy badań dla magistrantów. Polega na przebadaniu wielu przypadków na przełomie wielu lat. Pozwala to wówczas wysnuć jakąś teorię. Badania jakościowe przeprowadzane są przez wiele lat tymi samymi narzędziami i metodami. Proces długotrwały.
Fenomenologia - jako metoda badawcza czerpie z nurtu filozoficznego o tej samej nazwie. Zajmuje się badaniem znaczeń i wyszukiwaniem ich w pewnych kontekstach. Cała rzeczywistość składa się ze znaczeń, które nadają ludzie. Fenomenologia kreuje znaczenia. Odmianą fenomenologii jest fenomenografia.
Fenomenografia to metoda polegająca na wysłuchaniu znaczeń, które nadają ludzie zjawiskom. Jedyną metodą badawczą jest wywiad jakościowy (nie zadajemy w nim pytań typu A, B, C, tylko prowadzimy go w formie rozmowy). Nie przygotowujemy konkretnych pytań, prowadzimy rozmowę.
Metoda biograficzna - koncentruje się na przebiegu życia, historii życia. Może być realizowana w różnych formach:
badanie pamiętników (analiza dokumentu)
korzystanie z kategorii narracji - opowiadanie o ……….
Inne klasyfikacje metod jakościowych:
wg K. Levina
1. Badanie w działaniu (Action reserch) - jest to podjęcie jakiegoś działania w społeczności i to działanie jest lekarstwem na problemy w niej występujące. Jak zmienić coś w tej społeczności. W pewnym sensie Action reserch jest badaniem eksperymentalnym (wprowadzamy nowy pomysł do czegoś).
2. Jakościowa analiza dokumentów - nie zakładamy, co nam wyjdzie z badania (badania jakościowe i ilościowe są do siebie zbliżone).
3. Analiza dyskursu - dyskurs to rozmowa. Zajmuję się cechami językowymi tekstu, które zawierają typowe zjawiska dla subkultury itp. To nie jest to co nas otacza, tylko to o czym ludzie rozmawiają. Polega na ty, że wyszukujemy cech języka i grupujemy je.
wykład z dnia 29.11.09r.
Paradygmaty badan społecznych, czyli fundament badania naukowego
Kuhn - paradygmat to wzorcowa teoria, model, przykład, wzór o zasadniczym znaczeniu dla danej nauki, który umożliwia badaczom określonej dziedziny przyjęcie założeń uznawanych za pewne i skupienie się na rozwiązywaniu bardziej konkretnych problemów.
Rządzi nauką, ustanawia standardy pracy.
Istnienie paradygmatu jest cechą odróżniającą naukę od „nie nauki”
Składniki paradygmatu:
jasno sformułowane prawa,
sprecyzowane założenie teoretyczne,
typowe sposoby stosowania praw w różnych sytuacjach teoretycznych,
instrumentarium naukowe oraz techniczne sposoby odnoszenia praw paradygmatu do rzeczywistego świata,
bardzo ogólne, metafizyczne zasady kierujące pracą w ramach paradygmatu.
Paradygmat wg Z. Kwiecińskiego- zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych- przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.
Paradygmaty w naukach społecznych mogą zyskiwać lub tracić popularność, lecz rzadko zostają odrzucone w całości. Oferują różne perspektywy- każda z nich uwzględnia pewne wątki życia nieobecne w pozostałych, a jednocześnie pomija wątki ujawniane gdzie indziej.
Paradygmat rozumiany jako system przekonań oparty na postawach ontologicznych, epistemologicznych , metodologicznych i reprezentujących poglądy na świat i definiujących naturę świata. Z paradygmatów wyrastają tradycje badawcze, strategie badawcze i metody badawcze.
Ontologia- nauka o bycie- co naprawdę realnego pozostanie, gdy odrzucimy wszystkie nieistotne elementy egzystencji? Idealizm, realizm, Pragmatyzm
Idealizm definiuje rzeczywistość w kategoriach duchowych.
Realizm definiuje rzeczywistość jako zbiór przedmiotów istniejących niezależnie od postrzegających je ludzi.
Pragmatyzm to nasze pojęcie rzeczywistości, opiera się na doświadczeniu.
Ontologia - pytanie o naturę bytu
Nominalizm |
Realizm |
- świat społeczny istnieje w formie znaczeń jakie mogą nadawać mu poznające go przedmioty |
- świat społeczny nie istnieje w subiektywnej rzeczywistości, jest dany wszystkim w jednakowej postaci |
- przedmioty nie istnieją obiektywnie, a jedynie subiektywnie |
- przedmioty i idee istnieją obiektywnie niezależnie od umysłu poznającego |
- Berkeley jako przedstawiciel, odrzucenie uznania uniwersalnej rzeczywistości, która byłaby podzielona przez wszystkich |
- Arystoteles jako przedstawiciel |
Epistemologia- nauka o poznaniu i wiedzy. W jaki sposób zdobywamy wiedzę? Jaki proces poznawczy leży u podstaw naszej wiedzy o świecie? Na czym opieramy przekonanie, że coś jest prawdą?
Epistemologia:
idealizm i realizm- istnieje pewne uniwersalne źródło wiedzy (obiektywizm),
pragmatyzm- poznanie jest oparte na ludzkim doświadczeniu,
egzystencjalizm- poznanie u każdego człowieka uwarunkowane jest jego cechami psychicznymi i tym jak postrzega swoje potrzeby.
Przykłady paradygmatów:
Pozytywizm- August Comte w 1822 r. ukuł i ogłosił termin „socjologia”. Prekursor socjologii, społeczeństwo stało się przedmiotem i podmiotem badań. Pozytywizm zapoczątkował badania społeczne.
Darwinizm społeczny- Karol Darwin 1858 opublikował „O powstaniu gatunku: idea ewolucji poprzez dobór naturalny” ( gdy gatunek zmaga się ze swym środowiskiem naturalnym, to jednostki lepiej przygotowane mają największe szanse, aby się rozmnażać)
Teoria rozwoju społecznego- Herbert Spencer- społeczeństwo staje się coraz lepsze, przetrwają lepiej przystosowane społeczeństwa, teoria ewolucjonizmu społecznego.
Funkcjonalizm strukturalny- E. Durkheim- teoria systemów społecznych, byt społeczny może być postrzegany jako organizm, podobnie jak inne organizmy system społeczny składa się z części, z których każda przyczynia się do funkcjonowania całości.
Teoria konfliktu- Karol Marks- zachowania społeczne przeniknięte są konfliktem, konflikt pochodzi od walki o dominację, głównie dominacji klasy posiadającej. Położenie kresu konfliktowi poprzez przekształcenie związków ekonomicznych (paradygmat konfliktu ma zastosowanie zawsze tam, gdzie różne grupy mają przeciwstawne interesy, koncentruje się na walce klasowej, walce etnicznej, czy walce płci)
Symboliczny interakcjonizm- Georg Simmel- mikroteoria: jak jednostki wchodzą we wzajemne interakcje? Zajmował się naturą interakcji. Stworzył pojęcie „grupy pierwotnej”, koncentrował się na roli komunikacji w relacjach międzyludzkich.
Etnometodologia- Harold Gorfinker- zwrócił uwagę na oddziaływanie grupy na zachowanie człowieka, „ludzie nieprzerwanie próbują zrozumieć życie, którego doświadczają”, każdy człowiek działa jak badacz, etnometodologia to inaczej metodologia ludowa,
Paradygmaty feministyczne- Ralph Linton zwrócił uwagę na te aspekty życia społecznego, których nie ujawniają inne paradygmaty, np. różnice między płciami, różnice rasowe.
|
Ontologia |
Epistemologia |
Metodologia |
Pozytywizm |
Naiwny realizm |
Obiektywizm, poszukiwanie prawdy |
Eksperymenty, manipulowanie, weryfikacja hipotez, metody ilościowe |
Postpozytywizm |
Krytyczny realizm |
Obiektywizm, tradycja krytyczna, odszukiwanie prawdy |
Eksperymentalna, modyfikowana, manipulowanie, krytyczna wielość, falsyfikacja hipotez, może zawierać metody jakościowe |
Teoria krytyczna |
Historyczny realizm, faktyczna rzeczywistość kształtowana przez społeczne, polityczne, kulturalne, ekonomiczne, etniczne, płciowe wartości, skrystalizowane ponadczasowo |
Subiektywizm, odkrycia wartościowo negocjowane |
Metody jakościowe |
Konstruktywizm |
Relatywizm, lokalnie i ściśle skonstruowane rzeczywistości |
Subiektywizm, odkrycia kreatywne |
Metody jakościowe |