Metodologia badań społecznych - Wykład 1, 05.10.10

Prof. dr hab. Danuta Urbaniak-Zając/ dr Bohdan Cyrański. Dyż D.U.-Z.: wt. 16.50-17.20, p.108

Chalmers A. - „Czym jest to co zwiemy nauką?”

Metodologia- nauka o metodzie:

1. Wąskie rozumienie metodologii: zajmuje się racjonalną rekonstrukcją przedmiotów i czynności badawczych. Jak poprawnie przeprowadzic badania żeby dotrze do uprawomocnionych wniosków.

2. Szerokie ujęcie metodologii: obejmuje zarówno wąskie ujęcie, ale także dodatkowo obejmuje analizę założeń uzasadniających wybór owych czynności i procedur oraz uzyskanych wyników, a także namysł nad rolą nauki w systemie wiedzy.

STRUKTURA PERSPEKTYWY BADAWCZEJ (ORIENTACJI METODOLOGICZNEJ)

Istotą współczesnej nauki jest poznawanie świata przez badanie (Martin Heideger).

Istotą badania jest wybór określonego postępowania w określonym obszarze bytu)przyroda, dzieje, kultura, relacje społeczne). Ale to postępowanie to nie tylko metoda. Obejmuje ono przede wszystkim otwarcie dziedziny przedmiotowej, tzn. określenie schematu dziejących się w jej obrębie procesów.

PERSPEKTYWA BADAWCZA

Obustronna relacja

Dziedzina przedmiotowa(przedmiot) sposób postępowania

Metoda i przedmiot nawzajem się warunkują.

Jeżeli elementem badania jest określenie dziedziny przedmiotowej to …… założenie ontologiczne. (teoria bytu)

Musimy przyjąć założenia charakteryzujące dziedzinę przedmiotową i to są założenia ontologiczne(zbiór założeń odnoszących się do dziedziny przedmiotowej). Mogą mieć one różny stopień.

Założenia:

- ontologiczne - odnoszące się do dziedziny przedmiotowej

- epistemologiczne - odnoszą się do sposobu poznawania świata przez człowieka

- metodologiczne - odnoszą się do sposobów dochodzenia do uprawomocnionych twierdzeń i teorii

W ramach perspektywy badawczej jest jeszcze jeden typ założeń:

- aksjologiczne - określają cel jakiemu służy poznanie (czemu ma służy poznanie? Po co ja poznaję świat?)

Chcąc opisać perspektywę badawczą musimy być na zewnątrz. Kiedy jesteśmy realizatorami perspektywy badawczej to nie do końca jesteśmy świadomi orientacji badawczej.

Założenie to jest punkt wyjścia, nasze ramy w których porusza się nasze myślenie. Założenie przyjmujemy.

PODSTAWOWE ŹRÓDŁE POZNANIA i związanych z nimi stanowiskami filozoficznymi

W tradycji filozoficznej są 2 źródła poznania:

1. ROZUM

Do rozumu odwołuje się racjonalizm (intelektualizm). Specyficznym narzędziem poznania jest intelektualna intuicja, która umożliwia jasny i pewny wgląd w prawdy ogólne. Racjonalista dąży do identyfikacji istoty rzeczy. Uważa, że tylko dzięki rozumowi można to poznać. Pierwszy racjonalista - Kartezjusz („Myślę, więc jestem”). To, że człowiek myśli to znaczy, że jest to czynnik charakteryzujący człowieka. Opracował metodę myślenia racjonalnego. Zaproponował 3 podstawowe reguły postępowania:

1. Problemy złożone należy rozkładać na problemy proste

2. Proste problemy nie dające się rozłożyć na problemy jeszcze prostsze maja rozwiązania oczywiste. Te rozwiązania oczywiste są ostateczne i nieodwołalne.

3. Rozwiązania problemów prostych przenoszone SA na złożone całości za pośrednictwem oczywistych wnioskowań.

Czyli wiedza zdobywana za pomocą rozumu jest wiedzą oczywistą i pewną.

Współcześnie nie ma stanowisk, że rozum jest jedynym źródłem poznania.

2. DOŚWIADCZENIE

Empiryzm. Różne rodzaje doświadczenia: wewnętrzne, zmysłowe, retrospekcje)

Empiryzm przyjmował bardzo różne formy i postaci. Odwołując się do amerykańskich badaczy - 5 wspólnych cech charakteryzujących empiryzm:

1. Rozum ludzki rodzi się jako czysta karta (tabula rasa) - jest to tzw. Empiryzm genetyczny. Wiedzę zdobywa się wraz z doświadczeniem w trakcie życia.

2. Każde prawdziwe twierdzenie może być potwierdzone przez doświadczenie, eksperyment lub obserwacje. Badacz musi umie udowodnić czy dane twierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe.

3. OPIS. Prawa naukowe to twierdzenia na temat ogólnych, powtarzalnych wzorców doświadczenia. Celem poznania naukowego nie jest identyfikacja wyjątków, ale poszukiwanie reguł, prawidłowości.

4. WYJAŚNIANIE. Wyjaśnić zjawisko naukowo to wykazać, że jest ono przypadkiem prawa ogólnego. Chodzi o pokazanie reguły, zgodnie z którą dane zjawisko pojawia się, zmienia bądź znika.

5. PRZEWIDYWANIE. Znajomość prawa ogólnego pozwala przewidywać przyszłe występowanie zjawisk danego typu.

IMMANUEL KANT

Połączenie empiryzmu i racjonalizmu. 2 pnie poznania: doświadczenie i rozum.

Aby poznać jakąkolwiek rzecz, trzeba wejść z nią w kontakt. Dokonuje się to za pomocą zmysłów. Trzeba ją również zrozumieć za pomocą rozumu. Jak doświadczenie i rozum ze sobą współdziałają. W procesie doświadczania nie są dane rzeczy, lecz ich przekształcenia, ale mimo to nasze sądy odnoszą się do rzeczy. W związku z tym pytanie: Jak możliwe jest przejście od przedstawienia do rzeczy(podmiotu do przedmiotu).

Transcenolentalnymi - badanie Kanta miały wyjaśnić w jaki sposób przedstawienia przekraczają granicę podmiotu i stosują się do przedmiotu.

Proces myślenia Kanta

Wszelkie poznanie rozpoczyna się od sfery zmysłowej. Wynikiem pobudzenia zmysłów przez ich kontakt z rzeczami są wrażenia. Wrażenia są porządkowane w wyobrażenia o danym przedmiocie. Co poza wrażeniami znajduje się w wyobrażeniach?(Kant) Wrażenia są porządkowane przez formy zmysłowości i formy rozsądku. Te formy to są aprioryczne kategorie, które przysługują każdemu człowiekowi. Jako przedstawicielowi gatunku. Formy rozsądku, inaczej określane jako kategorie czystego intelektu obejmują 12 kategorii (m.in. przyczyna, substancja, jedność, mnogość).

Materia wyobrażeń jest empiryczna, a ich forma jest aprioryczna.

Poznanie według Kanta (1724-1804)

Doświadczenie zmysłowe

Przedmioty ,rzeczy wrażenia(zbiór bodźców)

Podmiot wyobrażenie, przedstawienie przedmiotu

- formy zmysłowości(czas, przestrzeń)

- formy rozsądku(kategorie czystego intelektu - 12)

Pobudzenie zmysłów przez obiekty w świecie zewnętrznym jest źródłem materii empirycznej, ale ona musi zostać w jakiś sposób uporządkowana.

Poznanie jest możliwe tylko wtedy, jeśli przyjmie się istnienie wrodzonych form zmysłowości i form rozsądku. Jeśli dane zmysłowe nie są uporządkowane to nie możemy mówić o procesie poznania. Nauka jest możliwa dzięki apriorycznym formom zmysłowości i kategoriom czystego intelektu(Kant).

KONSEKWENCJE DLA POZNANIA NAUKOWEGO

- podstawą dla budowania praw naukowych są dane zmysłowe interpretowane za pomocą wrodzonego człowiekowi systemu kategorii,

- poznawany przedmiot nie jest niezależny od poznającego podmiotu. Podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie są warunkiem doświadczenia. Poznanie jest uzależnione od wyposażenia podmiotu poznającego.

RACJONALIZM - IRRACJONALIZM

Źródła poznania: racjonalizm(rozum), empiryzm(doświadczenie).

Racjonalizm - (w szerszym rozumieniu) argumentacja krytyczna, wnioskowanie wyprowadzone jest z przesłanek możliwych do przyjęcia przez rozum (rozum + doświadczenie)

Irracjonalizm - na pierwszym planie wiara, uczucia, intuicja; rozum odgrywa drugorzędną rolę, np. Pascal, Nietzsche, Bergson.

Fideizm - podstawowym źródłem poznania jest wiara

DUALISTYCZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA(przykład założeń ontologicznych)(Kartezjusz)

• Człowiek - substancja myśląca (res cogitans) i rozciągła (res extensa). Z tych substancji składa się człowiek. Podstawową istotową dla człowieka jest substancja myśląca. Osoba jest ucieleśnioną duszą, a nie uduchowionym ciałem.

• Istotą umysłu jest myślenie i dlatego on nie jest rozciągły. Jest niematerialny, nie istnieje w przestrzeni.

• Istotą ciała fizycznego jest rozciągłość.

• Niedopuszczalne łączenie dziedziny materii i dziedziny ducha. Przyroda to jest jeden obszar zainteresowań badawczych, a człowieka trzeba badać w inny sposób, bo jego podstawą istnienia jest umysł.

• W konsekwencji pojawia się dualizm w przedmiocie poznania naukowego.

1. Eliminacja czynników materialnych z rozważań nad zjawiskami psychicznymi,

2. Czysto mechanistyczne przyrodoznawcze.

Świat jest dwojaki - świat przyrody jest mechanistyczny, świat człowieka jest umysłowy, dlatego też jest inny sposób poznania.

Introspekcja - najbardziej pewny sposób poznawania człowieka. Metoda wglądu w myślący podmiot. To co zachodzi w umyśle jest bezpośrednio postrzegane w świadomości. Jest to poznanie bezpośrednie i pewne.

KATEGORIA PRZYCZYNY JAKO FORMA ROZSĄDKU

Kant przyjął, że poznający przedmiot musi być a priori wyposażony w mechanizmy porządkowania doświadczeń, m.in. pojęcie przyczyny. Każdy z nas ma matrycę do wydawania sądów postaci: „… jest przyczyną…”. Metoda indukcji służy tylko do wypełnienia pustych miejsc w blankietach wyprodukowanych za pomocą tej matrycy.

Metodologia badań społecznych - Wykład 2, 12.10.10

SPOSÓB UOGÓLNIANIA DANYCH: wnioskowanie indukcyjne

Celem poznania naukowego jest poszukiwanie najbardziej ogólnych prawidłowości. (W jaki sposób człowiek do nich dochodzi?)

Dwa podstawowe problemy empiryzmu:

1. Relacja podmiot poznający - przedmiot (ma ona charakter odzwierciedlenia przedmiotu)

2. Niejasność przejścia między zdaniami obserwacyjnymi, a zdaniami ogólnymi. Sposobem tego przejścia jest indukcja.

Obiekty świata empirycznego zdania obserwacyjne Zdania ogólne

Indukcja:

1. Uogólniająca

2. Eliminacyjna

Ad.1. Indukcja uogólniająca

Aby osiągnąć pewne poznanie należy:

1. Liczba zdań obserwacyjnych rzetelnie opisujących wyniki doświadczenia(obserwacji) musi być dostatecznie duża

2. Stosując reguły indukcji należy dokonywać ostrożnych uogólnień, tzn. przechodzić od zdań obserwacyjnych do zdań ogólnych.

LOGIKA WNIOSKOWANIA INDUKCYJNEGO(INDUKCJA ENUMERACYJNA):

1. Łabędź jest biały w 1. Przypadku po A następuje B

2. Łabędź jest biały w 2. Przypadku po A następuje B

3. Łabędź jest biały w 3. Przypadku po A następuje B

N-ty łabędź jest biały W n-tym przypadku po A następuje B

Każdy łabędź jest biały Po A zawsze następuje B

Cechą indukcji uogólniającej jest to, że obserwacje z części zbioru przenoszone są na całość zbioru. (Na podstawie części określamy całość)

METODA NAUKOWA ROZUMIANA JAKO UKŁAD CZYNNOŚCI(z zastosowaniem wnioskowania indukcyjnego)

• Obserwacja i/lub eksperyment (wybieramy obszar zainteresowania)

• Gromadzenie zdań obserwacyjnych (faktualne)

• Indukcja uogólniająca, w wyniku której formułowane jest zdanie ogólne o statusie hipotezy.

Kolejne badanie

• Próba weryfikacji hipotezy - przeprowadzamy obserwacje, ale są one już ukierunkowane wcześniej sformułowaną hipotezą.

• Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy. Jeśli hipoteza zostaje przyjęta, to staje się twierdzeniem, wiedzą prawdziwą. Jeśli ją odrzucimy, tzn. że takiego stanu rzeczy nie ma.

Badania indukcyjne są dwojakie ze względu na:

• Cel badania (formułowanie bądź weryfikacja hipotezy)

KRYTYKA INDUKCJI UOGÓLNIAJĄCEJ:

• Dawid Hume - stałość obserwowanego związku nie zwiększa prawdopodobieństwa jego powtórzeń w przyszłości, wzrasta przekonanie psychologiczne. Nie można zasady indukcji uzasadniać zasadą indukcji.

Indukcja potwierdziła się w 1. Przypadku

Indukcja potwierdziła się w 2. przypadku

Indukcja potwierdziła się w n-tym przypadku

Indukcja potwierdza się w każdym przypadku

Wiedza zdobywana indukcyjnie jest społecznym odruchem warunkowym(wrodzonym)(wiedza psychologiczna).

Hume :

• Przy pewnej sumie doświadczeń akceptujemy pewien stan rzeczy jako trwale obecny, ponieważ akceptacja jest biologicznie korzystniejsza niż powstrzymywanie się od niej.

• Wiedza nie tyle jest opisem świata takim, jakim on jest, co formą zachowania gatunku ludzkiego, kumulującego korzystne zasoby doświadczonych połączeń.

Hume stwierdził, że indukcja nie prowadzi do poznania pewnego i uniwersalnego.

KRYTYKA INDUKCJI WG CHALMERSA

liczba przeprowadzonych obserwacji

∞(nieskończoność liczby potencjalnych informacji)

Ponieważ liczba potencjalnych informacji jest nieskończona, to wynik=0. Wartość przeprowadzanych obserwacji jest zerowa.

Ad.2. Indukcja eliminująca - kanony John'a Stuart'a Mill'a

Ten rodzaj indukcji miał być udoskonaleniem rozumienia indukcyjnego. Kanony Mill'a określają logiczną strukturę eksperymentu.

Pozwala wyeliminować spośród ogółu zjawisk występujących z danym skutkiem Z lub zjawisk poprzedzających Z, te które są dla jego zajścia nieistotne albo pozwala na ujawnienie tych, których zajście jest dla jego zajścia istotne.

Mill uważa, że wszystkie zjawiska mają swoje przyczyny -> determinizm

1. Kanon jedynej zgodności

Do grup skontrastowanych, różnych pod dostatecznie wieloma względami wprowadzany jest czynnik eksperymentalny (zmienna niezależna) B. Jeśli w obu przypadkach B wywołuje reakcję Z, to B jest warunkiem wystarczającym dla Z (jeśli B to Z).

I grupa ma własności: A, C, D, E, F wprowadzono B, występuje Z

II grupa ma określone własności (kontrastowe do I): nie-A, nie-C, nie-D, nie-E, nie-F, wprowadzono B, wystąpiło Z.

B jako przyczyna zajścia Z.

Trudno znaleźć tak skontrastowane grupy, dlatego rzadko się to stosuje.

Dwa układy łączy tylko jedna cecha wspólna.

2. Kanon jedynej różnicy

Jest on stosunkowo często stosowany jako zasada organizująca eksperymenty w naukach społecznych.

Grupa eksperymentalna: A, C, D, E, F, wprowadzono B, wystąpiło Z.

Grupa kontrolna: A, C, D, E, F, brak B, nie wystąpiło Z.

Dwa układy różnią się tylko pod jednym względem.

Jeżeli czynnik eksperymentalny wywołuje Z, mamy prawo twierdzić na mocy tego kanonu, że B jest przyczyną Z.

• Założenie, że wzięte zostały pod uwagę wszystkie czynniki istotne dla pojawienia się Z, oraz że wszystkie inne czynniki towarzyszące następstwu są dla jego zajścia nieistotne (analizuje się tylko związek przyczynowy B i Z).

3. Połączenie kanonu zgodności i różnicy

Dodatkowy czynnik (zjawisko) D, którego zajściu razem z B towarzyszy zajście Z (eksperyment czynnikowy). Kilka grup eksperymentalnych, na które oddziałuje się dwoma lub więcej bodźcami.

	D	Nie-D
B	Grupa I Z	Grupa II nie-Z
Nie-B	Grupa III nie-Z	Grupa IV nie-Z

4. Kanon zmian towarzyszących

Obserwuje się jak określone zmiany wartości jednej zmiennej pociągają za sobą zmiany wartości drugiej zmiennej, albo w jaki sposób trzecia zmienna wpływa na jakość związku funkcyjnego między dwoma zmiennymi.

Problem wstępnej selekcji czynników - jak rozpoznać właściwe przyczyny i odpowiadające im skutki.

PRZYPOMNIENIE O ZMIENNYCH

Zmienna jest to właściwość, cecha przyjmująca różne wartości. Podać zmienną to podać jej nazwę i zbiór jej wartości.

Wykształcenie: podstawowe, zawodowe, średnie, wyższe (wielowartościowa)

Wykształcenie: niższe niż średnie, co najmniej średnie (dwuwartościowa

Przyjęte zmienne to „aspekty” badanego zjawiska.

Badany stan rzeczy: „rodzina”. Zmienne: struktur, dochód, warunki mieszkaniowe, czas poświęcany dzieciom, więzi emocjonalne, itd.

Struktura: pełna, niepełna; struktura: r. dwupokoleniowa, r. trzypokoleniowa

Rodzaje zmiennych:

• Dwuwartościowe - wielowartościowe

• Dyskretne (pomiędzy dwoma sąsiadującymi wartościami nie ma wartości pośredniej, no wykszt. Pomiędzy zawodowym a średnim) - ciągłe(pomiędzy dwoma wartościami jest pośrednia wartość, np. dochód na członka rodziny, przy czym przedziały nie mogą się pokrywać)

• Bezpośrednio obserwowalne(gołym okiem) - pośrednio obserwowalne (musimy przywołać czynniki)

• Nominalne, porządkowe, interwałowe, ilorazowe

• Zależne, niezależne, pośredniczące - ze względu na funkcję jaką pełnią w badaniach

Wykształcenie rodziców - niezależne; wyniki dzieci - zależne; czas poświęcony - pośredniczące

METODOLOGIA - WYKŁAD 3

BADANIA W DZIAŁANIU - działamy, podejmujemy aktywność i równolegle podejmujemy badania

Każde badanie naukowe (a także w dziedzinach nienaukowych) ma nas prowadzić do prawdy. Prawdą jest sąd lub zdanie przy czym nie przysługuje ona wszystkim typom zdań. Przysługuje jedynie zdaniom orzekającym. Mogą być prawdziwe lub fałszywe. Inne typy zdań, tzn. normatywne mogą być słuszne lub niesłuszne, ale nie prawdziwe lub fałszywe. Prawda polega na zgodności myśli z rzeczywistością - Klasyczna Arystotelesowska definicja prawdy.

przykład: Nasza wypowiedź jest prawdziwa dlatego, że ktoś jest brunetem.

Prawda wynika z empirycznych cech dostrzegalnych w empirycznej rzeczywistości. Prawda w klasycznej definicji staje się obiektywna. Jeżeli prawda jest obiektywna, tzn. że ograniczamy subiektywność tej wypowiedzi i wynikający z tej subiektywności relatywizm.

Relatywizm - wiemy czego unikamy przyjmując klasyczną definicję prawdy.

Wady klasycznej definicji prawdy:

- co to znaczy zgodność z rzeczywistością?

Myśl nie może być zgodna/tożsama z przedmiotem/rzeczywistością; być może chodzi o rodzaj podobieństwa. Podobieństwo musiałoby być szczególnego rodzaju. Myśl nie może być również podobna do rzeczywistości.

- jaki stopień tego podobieństwa wystarczy aby myśl uznać za prawdziwą?

- skąd wiedzieć że doszło do tej zgodności?

- musi być kryterium, które pozwoli określić stopień zgodności myśli z rzeczywistością?

NIEKLASYCZNE TEORIE PRAWDY (oparte na różnych kryteriach):

1. Koncepcja oczywistości - opiera się na:

-poczuciu oczywistości - możemy przyjąć, że jest ono traktowane jakby było aksjomatem (twierdzenie nie wymagające dowodu)

- poczuciu jasności i wyraźności - widzimy to i rozumiemy

- poczuciu przyjęcia twierdzenia jako prawdziwego (opiera się na powinności)

Powstała po to aby stworzyć obiektywne kryteria, które pozwolą określić, stworzyć podobieństwo myśli do rzeczywistości. Nie może być obiektywne, bo jest oparte na poczuciu, czyli czymś subiektywnym. Problem jest w tym, aby własne poczucia przenieść na drugiego człowieka (np. ból zęba). Nie ma możliwości - uwspólnienia prawdy - nie może być obiektywna!

2. Koncepcja zgody powszechnej - prawdziwy jest sąd, na który zgadza się większość lub ogół pytanych (np. kiedyś myślano, że ziemia jest płaska - większość nie miała racji). Jest do przyjęcia w wymiarze politycznym, bo na tym opiera się demokracja, jednak nie określamy czy jest to prawda, ale po czasie określamy czy jest to słuszne. Jednak nie można odnieść jej do wiedzy.

3. Koncepcja koherencyjna - chodzi o wewnętrzną spójność wypowiedzi. Jeśli zdanie jest poprawnie zbudowane i zgodne z pozostałymi zdaniami tworzącymi wypowiedź to oznacza, że jest ono prawdziwe. Jest to kryterium logiczne i formalne, kryterium wewnętrzne mieści się w zakresie wypowiedzi. Według tej zasady należy budować twierdzenia naukowe, ale według tej zasady pisane są także bajki. Nie odnosi się ona do kontekstu zewnętrznego. Jeśli jest wewnętrznie spójna i pozostaje w zgodzie z innymi twierdzeniami naukowymi to jest prawdziwa.

4. Koncepcja utylitarystyczna - według niej prawdziwy jest sąd, który w działaniu przyniesie oczekiwane, pozytywne skutki. Jeżeli daje się ją wykorzystać w praktyce to jest prawdziwa. Należy ją uznać w stosunku do twierdzeń naukowych. Sąd nie jest prawdziwy, bo jest użyteczny, ale jest użyteczny, bo jest prawdziwy. Jeśli pytamy, że coś jest użyteczne to z łatwością zapytamy dla kogo jest użyteczne. Co jest użyteczne dla wszystkich. Wymyślona po to, aby zobiektywizować kryterium prawdy. Po części można ją przyjąć.

Koncepcja arystotelesowska jest najlepsza!

1. Warunki brzegowe - określające zakres działalności badań w działaniu. Jest to związane z pojęciem zmiany społecznej jako okoliczności budowania i rekonstruowania niektórych wymiarów życia społecznego, a więc rekonstruowaniu dyscyplin naukowych zajmujących się życiem społecznym (socjologia, pedagogika społeczna). Miała wymiar:

1. Treściowy - związany z odkrywaniem, zagospodarowaniem, objęciem badaniami nowych obszarów aktywności, np. pedagogicznej

2. Metodologiczny - mamy do czynienia z próbą rekonstruowania zastanych metodologii. Nowe metodologie.

3. Podmiotowy - nowe rozumienie, nowe zdefiniowanie roli badacza, a w sensie pedagogicznym roli nauczyciela, relacje nauczyciel - wychowanek.

2. Przekształcenie się refleksji nad nową teorią badawczą i dydaktyczną.

Nowe metody badania zależności między nauką(teorią) a praktyką.

3. Uzasadnienie roli wychowawcy jako badacza w wymiarze:

- funkcjonalnym

- metodologicznym

Trzeba spełnić warunki, aby nauczyciel mógł stać się jednocześnie wychowawcą i badaczem.

ORIENTACJA METODOLOGICZNA „BADANIE W DZIAŁANIU”

Należy kontynuować formę aktywności, ale trzeba ją wzbogacić o formułę opartą na badaniu.

Czym się charakteryzuje „badanie w działaniu”?

• Nauczyciel intelektualista - jeżeli wychowawca ma realizować „badanie w działaniu” to trzeba doprowadzić do intelektualizacji pracy wychowawcy.

• Zdolność nauczyciela do projektowania i wprowadzania w życie zmiany społecznej

• Myślowe wsparcie

• Włączenie praktyków szkolnych do zespołów badawczych

• Tworzenie szkolnych zespołów nauczycielskich, które miałyby skutecznie badać i rozwiązywać problemy.

Zmodyfikowana forma „BADAŃ W DZIAŁANIU” - INTERACTIVE RESEARCH - Założono interaktywne zespoły teoretyków i nauczycieli.

Intelektualizacja - myślowe doskonalenie zawodowe nauczycieli. Była zawsze zamierzeniem i „badań w działaniu” i Interactive research. Ogranicza się samodzielność nauczycieli - to jest wada. Rola nauczyciela w Interactive research- materiał badawczy, pomoc dla teoretyka.

BADANIA W DZIAŁANIU WEDŁUG S. DYLANA

Charakteryzują się:

• Przełamywanie barier między badaczem a praktykującym nauczycielem

• Odejście od ścisłych rygorów metodologicznych badań naukowych

• Rozwijanie samoświadomości nauczyciela i nabywanie umiejętności tworzenia programów autorskich

• Podważanie pewności co do bezwyjątkowej słuszności twierdzeń naukowych.

• Nauczyciel traktowany jest jako samodzielny badacz prowadzący badania i opracowywania materiału badawczego. Naukowiec jest pomocą, która zbiera materiał badawczy.

BADANIA W DZIAŁANIU WEDŁUG PROF. STANISŁAWA PALKA

Charakteryzują się:

• Badania rozwojowe (inna nazwa badań w działaniu). Celem ich jest wprowadzenie zmiany społecznej. Założył, że zmiana społeczna rozumiana powinna być w kontekście rozwoju. Etapy badań rozwojowych:

• Sformułowanie problemu badawczego

• Opracowanie programu zmian

• Wdrożenie programu do praktyki

• Ewakuacja programu bieżąca i końcowa

• Określenie użyteczności praktycznej i zakresu stosowalności programu

• Upowszechnienie programu

METODOLOGIA - WYKŁAD 4 - 26.X.2010r.

FILOZOFIA POZYTYWIZMU JAKO ŹRÓDŁO OCENY JAKOŚCI WIEDZY (NAUKOWEJ)

Stanowisko to głosi „jakiego rodzaju treści zawarte w naszych wypowiedziach o świecie zasługują na miano wiedzy oraz podaje normy pozwalające odróżniać to, co stanowi przedmiot możliwego pytania od tego o co pytać rozsądnie niepodobna” L. Kołakowski

STADIA ROZWOJU LUDZKOŚCI WEDŁUG AUGUSTA COMTE(I POŁ XIX w.)

• Stadium teologiczne - wyjaśnień tego, co dzieje się na ziemi poszukuje się w siłach pozaziemskich; epoka mitologii

• Stadium metafizyczne - rozum ludzki pyta o naturę rzeczy, wyjaśnia świat za pomocą abstrakcyjnych pojęć: siły, własności, jakości, istoty, itp. Zajmowanie się tym co jest poza doświadczeniem. Poszukiwanie tego, co jest ukryte.

• Stadium pozytywne - stawiane są pytania o to, jak powstają zjawiska, jak przebiegają; zbierane są fakty - tylko faktom rozum jest gotów się podporządkować.

Nauka - ma gromadzić fakty i ustalać istniejące pomiędzy nimi związków i szukanie praw powszechnych.

Założenie determinizm - przekonanie, że zdarzenia występujące w świecie nie są przypadkowe, przebiegają zgodnie z regułami.

Nauka ma dostarczać wiedzy pozytywnej , tzn. takiej wiedzy, która umożliwia przewidywanie przyszłych faktów. Ma służyć wyjaśnieniu toczących się zdarzeń, a także przewidywaniu zdarzeń przyszłych.

REGUŁY, KTÓRYCH NALEŻY SIĘ TRZYMAĆ, ABY ZADAWAĆ SENSOWNE PYTANIA (stworzone przez pozytywistów)

• Reguła fenomenalizmu - nie ma realnej różnicy między „istotą” a „zjawiskiem”. Badacz powinien rejestrować tylko to, co rzeczywiście przejawia się w doświadczeniu.

• Reguła nominalizmu - wiedza formułowana w terminach ogólnych nie ma innych realnych odpowiedników poza jednostkowymi konkretnymi przedmiotami. Pojęcia opisujące stany idealne są wytworami ludzi i pełnią one funkcje instrumentalne.

• Reguła odrzucająca wartość poznawczą sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych

Oceny i normy:

• Właściwe - nie zawierają treści informacyjnej

• Instrumentalne - można empirycznie sprawdzić

• Reguła zakładająca zasadniczą jedność metody poznania - sposoby zdobywania wartościowej wiedzy są zasadniczo takie same we wszystkich dziedzinach doświadczenia, takie same są główne etapy opracowywania zgromadzonych doświadczeń. Jakościowe odrębności między poszczególnymi naukami, np. między naukami przyrodniczymi a społecznymi, to te różnice są wskaźnikiem bycia tych nauk na różnych etapach rozwoju, dojrzałości teoretycznej.

KONSEKWENCJE POZYTYWIZMU W NAUKACH SPOŁECZNYCH

• Założenie naturalizmu - świat społeczny jest zasadniczo zgodny ze światem fizycznym, można go więc tak samo badać. Przystosowanie przedmiotu do możliwości metody.

• Przedmiotem nauk społecznych nie mogą być intencje, zamiary, przeżycia, itp.; należy usunąć z języka metafizyczne pojęcia(świadomość, osobowość itp.)

• Rejestrować stałe, powtarzane sposoby zachowania, wykrywać warunki w jakich one powstają, rozwijają się i zanikają.

KONSEKWENCJE DOTYCZĄCE POZNAJĄCEGO PODMIOTU, CZYLI BADACZA

• Ma być bezstronnym obserwatorem, wolnym od osobistych wartości, presupozycji(wstępnej wiedzy) i przekonań.

• Jest „na zewnątrz” badanych procesów. Nie zmysłowo rejestrować obiektywne fakty

• Ogólna zasada - unikać „personalnego zanieczyszczenia” danych.

STRUKTURA PROCESU POZNAWCZEGO

• Proces poznawczy składa się z uporządkowanych konsekwentnie po sobie następujących operacji intelektualnych.

• Złożony stan rzeczy rozkładany jest na elementy podstawowe(zmienne), które „wchodzą” ze sobą w relacje. Bezpośrednio nieobserwowalne zmienne powinny być poddane operacjonalizacji:

1. Określenie empirycznych warunków posługiwania się zmiennymi, czyli przyjęcie wskaźników

2. Wskazanie operacji, których wykonanie pozwala zidentyfikować daną zmienną.

• Procedurą pozwalającą przechodzić od sądów faktualnych do teorii naukowych jest indukcja.

FALSYFIKACJONIZM JAKO KONCEPCJA TWORZENIA WIEDZY(Carl Popper)

• Koncentracja uwagi na metodzie postępowania badawczego. „Obiektywność” badań warunkowana jest procedurą krytycznego sprawdzania, jej celem jest eliminowanie błędnych rozwiązań, problemów. Ta procedura określa racjonalne „reguły gry”, obowiązujące w zbiorowości naukowców. (Obiektywność nie jest cechą badacza, a tkwi w regułach poznania)

• U podstaw proponowanej przez Poppera procedury badawczej tkwi tradycyjna metoda ludzkiego poznania, metoda prób i błędów.

KRYTYKA INDUKCJI (Popper)

• Każde zdanie obserwacyjne „obciążone” jest teorią - nie ma „nagich” faktów. Każde zdanie obserwacyjne sformułowane jest w jakimś języku publicznym, języku nadającym znaczenia słowom opisującym jakiś stan rzeczy.

• Trzeba najpierw dysponować jakąś teorią, aby móc gromadzić fakty. Trzeba wiedzieć, które obserwacje notować jako ważne, a które pomijać.

• Zdanie uznawane za pewne może okazać się fałszywe z powodu fałszywości teorii zakładanej w momencie uznawania tego zdania obserwacyjnego.

PODSUMOWNIE KRYTYKI INDUKCJONIZMU PRZEZ POPPERA

• Nauka nie wychodzi od zdań obserwacyjnych, ponieważ teorie zawsze poprzedza wszelkie zdanie obserwacyjne. Zapisywanie nieskończonej liczby bezcelowych obserwacji nic nie „powie” - to teoria „mówi” nam, co obserwować, aby sprawdzić przyjętą hipotezę.

• Zdania obserwacyjne nie tworzą trwałej podstawy, na której można budować wiedzę naukową, ponieważ są obalane.

HIPOTETYCZNO - DEDUKCYJNY MODEL BADAWCZY

• Uświadomienie sytuacji problemowej (wątpliwości co do istniejącej teorii, rywalizacja teorii)

• Propozycja rozwiązania problemu - opracowanie nowej teorii.

• Dedukcyjne wyprowadzenie z nowej teorii sprawdzalnych sądów, twierdzeń mających status hipotezy.

• Próby odrzucenia tych twierdzeń poprzez falsyfikację - jeśli falsyfikacja powiedzie się, to odrzucamy sprawdzaną teorię, jeśli się nie powiedzie, to znaczy, że sprawdzana teoria oparła się próbie. (dokonała się koroboracja hipotezy)

• Dokonanie wyboru między rywalizującymi teoriami.

LOGICZNY STATUS WERYFIKACJI I FALSYFIKACJI

• Weryfikacja nie jest logicznie możliwa.

• Falsyfikacja jest logicznie możliwa.

Przesłanka: nie-czarny kruk został zaobserwowany w miejscu X i czasie T

Wniosek: nie wszystkie kruki są czarne

Przesłanka jest falsyfikatorem twierdzenia ogólnego „wszystkie kruki są czarne”.

Logika wypowiada się jedynie o relacjach między zdaniami; nie wypowiada się o prawdziwości lub fałszywości przesłanek.

• Zarówno indukcja, jak i dedukcja polegają na określonych związkach między różnymi zbiorami zdań, a nie na związkach między zdaniami i doznaniami zmysłowymi.

Logicznie poprawne jest wnioskowanie:

Wszystkie koty maja 5 nóg

Pussy jest moim kotem

Pussy ma 5 nóg

Poprawne logicznie zdanie nie musi być zgodne z empirycznym stanem rzeczy!

• W ujęciu logicznym teoria to aksjomatyczno-dedukcyjne uporządkowane systemy zdań

• Aksjomaty również poddawane są pośredniej falsyfikacji

• Aksjomat: Jeśli istoty żywe zjedzą cyjanek to umierają.

Logiczne implikacje:

1. Jeśli ludzie zjedzą cyjanek to umierają.

2. Jeśli Afrykanie zjedzą cyjanek to umierają.

3. Jeśli studenci zjedzą cyjanek to umierają, itd.

Hipotezy powinny mieć charakter deterministyczno-nomologiczny.

LOGICZNA STRUKTURA FALSYFIKACJI

1. Sformułowanie nomologicznej hipotezy: „Jeśli ludzie…”

2. Logiczna transformacja w zdanie postaci „X nie istnieje”

„Nie istnieją ludzie, którzy po zjedzeniu cyjanku nie umierają”

3. Próba falsyfikacji - poszukiwanie sytuacji, która jest niezgodna z powyższym zdaniem

Zdania bazowe(opisują konkretną sytuację w konkretnej przestrzeni i czasie): Jan i Janina Kowalska zjedli cyjanek i żyją.

4. Odrzucenie hipotezy nomologicznej

Falsyfikacja - odrzucenie hipotezy - a pośrednio teorii, z której została wyprowadzona - w wyniku jej konfrontacji ze zdaniem bazowym.(etap procesu badawczego)

Zasada falsyfikacji określa też zasadę przyrostu wiedzy - systematyczne eliminowanie błędnych wypowiedzi poprzez empiryczne falsyfikacje.

Falsyfikowalność - kryterium demarkacji, pozwalające odróżnić wypowiedzi naukowe od nienaukowych. Tylko te można uznać za naukowe, co do których można określić okoliczności, w których okazałyby się fałszywe, innymi słowy okoliczności, których nie dopuszcza dana teoria.

KRYTYKA FALSYFIKACJONIZMU I MODELU HIPOTETYCZNO - DEDUKCYJNEGO

• Zarzut wiary w prawdziwość zdań bazowych (tymczasowa ważność zdań bazowych, traktowanych jako falsyfikatory - odpowiedź Poppera na ten zarzut)

• Praktyka badawcza nie jest zgodna z modelem Poppera. Nie jest tak, że jedna obserwacja niezgodna z przewidywaniami teorii prowadzi do jej odrzucenia. (jednorazowa falsyfikacja nie powoduje odrzucenia teorii)

• Teorie naukowe są złożonymi strukturami. Jeśli posługujemy się, np. pomiarem, to błąd może tkwić w narzędziu pomiaru, a nie koniecznie w sprawdzanej teorii.

PODSUMOWANIE KONCEPJI POPPERA

• Nauka rozwija się dzięki odważnym hipotezom o ile są falsyfikowalne.(Popper uważa że sprawdzanie teorii, która była wielokrotnie sprawdzona nie ma sensu; zachęta do stawiania śmiałych, nowych hipotez)

• Człowiek - badacz dąży do prawdy, ale nie wie, czy i kiedy ją osiąga.(nauka dąży do prawdy, natomiast jest jeden problem, nie wiemy kiedy ją osiągamy, bo nie posiadamy kryteriów, które pozwalałyby nam to stwierdzić)

• Sfalsyfikowane hipotezy mogą być źródłem dalszych poszukiwań mimo, że nie mają charakteru nomologiczno - deterministycznego(czyli nie obowiązują zawsze i wszędzie).(pytanie dlaczego ludzie żyją po połknięciu cyjanku, czy istnieje związek między ilością środka, a np. wagą ciała) Falsyfikacja może zachęcać do stawiania kolejnych pytań.

4

Tak by to wyglądało jeśli indukcję uzasadniałoby się zasadą indukcji

---