19.X.10
Ogólne pojęcia
HERMENEUTYKA
FENOMENOLOGIA
BADANIA W DZIAŁANIU (dziś)
Fenomenologia jako jedna z dziedzin pedagogiki, jest przeciwna metafizyce w nauce; fenomenolodzy odwołują się do doświadczeń zmysłowo - rzeczowych i przedmiotowych; zadawane przez nich pytanie to: czym jest doświadczenie? czym jest przedmiot doświadczenia? E. Husserl - twórca fenomenologii - mówił o powrocie do rzeczy samej; wg niego doświadczenie stanowi całościowe przeżycie, obejmujące zarówno zmysły i rozum, jak i uczucia i wolę. Według tak pojmowanego doświadczenia, przedmioty fizyki stanowią jedynie pewne schematy, a celem badania powinno być ujęcie istoty rzeczy, wydobycie sensu jej prezentacji, a więc zarówno fizyczności, jak i wartości. Celem badania nie jest więc zbieranie faktu, a dążenie do fenomenu. Fenomen - to rzecz, jaka jawi się w doświadczeniu całościowym. Fenomenologia dostarcza do badań empirycznych szerokich kontekstów doświadczeń.
Hermeneutyka w pedagogice - według H.G. Gadamera, hermeneutyka to sztuka wygłaszania, tłumaczenia i wyjaśniania. Hermes (starożytny posłaniec Bogów) przekładał na język śmiertelników boskie rozkazy; "hermeneia" - wyrażanie myśli, objaśnianie, tłumaczenie. Każdy z twórców jest takim Hermenesem, a więc osobą wyjaśniającą rzeczy zwykłemu śmiertelnikowi niedostępne (np. astronomowie tłumaczyli mowę gwiazd). Zatem zadaniem hermeneutyki jest umożliwienie przejścia pomiędzy światami, jest ona sztuką rozumienia; na jej terenie dochodzi do przejścia od czegoś obcego, do tego co nasze. Przejście to zakłada pewnego rodzaju dystans, o którym stanowi odmienność światów, sytuacji czy kultur (dystans dziejowy wiąże się z czasem - w tym przypadku rozumienie występuje, jako przebycie tego dystansu).
BADANIA W DZIAŁANIU
To wynika z samej definicji pojęcia. Równolegle do aktywności działania podejmuje się badania. Każde badanie naukowe (humanistyczne też), każde działanie paranaukowe ma prowadzić do prawdy. Prawda to sąd bądź zdanie, ale nie przysługuje ona wszystkim typom zdań. Tylko zdania orzekające są prawdziwe bądź fałszywe. Normatywne mogą być słuszne bądź nie.
Forma indykatywna odnosi się do tego, co należy (bądź nie???). Prawda polega na zgodności myśli z rzeczywistością.
KLASYCZNA, arystotelesowska wizja prawdy - myśl zgodna z rzeczywistością.
W klasycznej definicji prawdy prawda wynika z empirycznych cech, dostrzegalnych w empirycznej rzeczywistości. Wtedy prawda jest obiektywna.
Jeśli wypowiedź jest obiektywna, to wykluczamy wtedy elementy subiektywizmu i relatywizmu.
Czego unikamy, kiedy opieramy się na klasycznej definicji prawdy?
Wady KDP:
Określenie, co to znaczy „zgodność z rzeczywistościa”? Myśl nie może być tożsama z empiryczną rzeczywistością, przedmiotem, np. myśl o obiedzie nie czyni nas sytym. Jeśli myśl nie jest tożsama z rzeczywistością, nie jest zatem podobna. Myśl nie jest bytem empirycznym
Jaki stopień tego podobieństwa wystarczy, by myśl uznać za prawdziwą? Jakie są kryteria i stopień zgodności?
NIEKLASYCZNE TEORIE PRAWDY
są 4 i każda się opiera na innym kryterium
Koncepcja oczywistości
Opiera się ona na poczuciu oczywistości, np. każdy kwadrat ma 4 boki. W tym ujęciu możemy przyjąć, że może być traktowany jako aksjomat (postulat, pewnik)m czyli twierdzenie nie potrzebujące dowodu (poczucie jasności i oczywistości, poczucie przyjęcia twierdzenia jako prawdziwego [opiera się na powinności])
Ta koncepcja powstała po to, aby stworzyć obiektywne kryteria, by móc określić kryteria stopnia podobieństwa między myślą a rzeczywistością.
Subiektywizm uczuć nie przenosi uczuć na inne osoby.
Koncepcja zgody powszechnej
... prawdziwy jest sąd, na który zgadza się większość, bądź ogół ludzi pytanych.
Jest to pogląd bezzasadny (przykład tego, że kiedyś ludzie myśleli, że ziemia jest płaska)
Dzisiaj żyjemy w świecie ekspertów, minusem jest to, że każdy może zostać ekspertem. :P
Ona jest do przyjęcia tylko w wymiarze politycznym, ale to też nie oznacza, że wybór danego polityka będzie słuszny.
Tej koncepcji nie można odnosić do wiedzy, bo wiedza się ciągle rozwija i zmienia.
Koncepcja komercyjna
Wewnętrzna spójność wypowiedzi.
Jeśli zdanie jest dobrze zbudowane gramatycznie i logicznie oraz jest zgodne z pozostałymi zdaniami tworzącymi wypowiedź, to jest prawdziwe.
Chodzi tu o zgodność logiczną i formalną, mieści się w samym zakresie wypowiedzi.
Wg tej zasady też piszemy bajki. :P
Ta zasada ma zasadniczy minus - nie odnosi się do kontekstu zewnętrznego. Zatem zdania muszą być zgodne wewnętrznie i zewnętrznie spójne.
Jeśli jedno twierdzenie stało w opozycji i jest prawdziwe, to czemu uznano, ze ziemia jest płaska?
Koncepcja utylitarystyczna
Wg niej prawdziwy jest sąd, który w działaniu przyniesie pozytywne skutki. Jeśli twierdzenie daje się wykorzystać w praktyce, to jest prawdziwe.
Uznać to kryterium należy częściowo z tytułu tego, że sąd nie jest prawdziwy, bo jest użyteczny, tylko jest użyteczny, bo jest prawdziwy.
Jeśli pytamy o użyteczność, to powinniśmy spytać, dla kogo jest użyteczny i kiedy (dziś? Zawsze?), co jest użyteczne dla wszystkich?
ZASADA DECENTRACJI
ZASADA POSTMODERNIZMU (każdy żyje w swoim kosmosie)
Trzeba zawsze argumentować, jeśli ma się jakiś pogląd. Samo podanie poglądu nie wystaczy.
Trzeba się odnieść do wymiaru PRAGMATYCZNGO I ETYCZNEGO.
Czy one są lepsze od koncepcji Arystotelesa? Nie wiadomo, aczkolwiek ciągle się do nich odwołujemy, bo jest bardzo ważna i ożywały wokół niej liczne dyskusje.
CZY BADANIA W DZIAŁANIU SĄ WYSTARCZAJĄCE DO OSIĄGNIĘCIA PRAWDY?
Zakres stosowania tej perspektywy badawczej.
WARUNKI BRZEGOWE
Warunki społeczne dostyczące rekonstruowania dyscyplin naukowych zajmujących się badaniami społecznymi (np. pedagogika/psychologia społeczna), wszystkie nauki społeczne podlegały tym samym mechanizmom.
Dyscypliny miały wymiar podmiotowy, treściowy, metodologiczny.
WYMIARY:
Treściowy
Objęcie badaniami naszych obszarów aktywności
Metodologiczny
Jeśli jest to nowy przedmiot badań, to musimy wykreować nową metodologię (postulat ponad miarę, nowy zakres treściowy, wymiar i wymiar metodologiczny + inne rozwiązania metodologiczne)
Osobowy
Jeśli nowe obszary aktywności badań, to i nowe rozumienie, zdefiniowanie roli badacza, tj. nauczyciela, wychowawcy, wychowanka i relacji między nimi
Przekształcenie się relacji praktyką a teorią wychowawczą. Jeśli są nowe opcje etc. („teorie - indywidualne nauczyciela”, „osobiste teorie działania”) to zakłada to pogłębienie aktywności, co czyni postulat uzasadnionym.
Jeżeli w nowy sposób zdefiniowaliśmy funkcje nauczyciela, to nie chodzi o pisanie pamiętników, a prowadzenie badań, należy to uzasadnić w wymiarze funkcjonalnym i metodologicznym, tj. wiedzieć , jakie spełnić warunki, by zrealizować te dwa wymiary aktywności.
ACTION -> RESEARCH - tu zamknięte są wszystkie oczekiwania. Kontynuuje się działalność, wzbogacając ja dodatkowymi zagadnieniami.
CZYM SIĘ CHARAKTERYZUJE BADANIE W DZIAŁANIU?
Rutkowiak - potrzebny jest nauczyciel/ wychowawca INTELEKTUALISTA. Intelektualizacja to najważniejsze wyzwanie przed tą grupą zawodową. Cechą takiego nauczyciela jest zdolność do projektowania i wprowadzania w życie zmian społecznych w swoim środowisku.
Do realizacji tych zadań potrzebne jest MYŚLOWE WSPARCIE (sama ta nazwa jest dość dyskusyjna). Nauczyciel miał być sobie sam sterem i okrętem, ale pomysł się nie udał, bo potrzebne okazało się być wsparcie z zewnątrz. Powód upadku - struktura formalna i organizacja - nie każdy nauczyciel odnajdował się w roli badacza.
Włączono praktyków szkolnych do zespołów badawczych- to 1sza konsekwencja tego myślowego wsparcia.
Drugie to wdrożenie zespołów nauczycielskich mających skutecznie rozwiązywać problemy (nierealne :P )
To nie szkoła tworzy społeczeństwo, a społeczeństwo szkołę.
W latach 70/80 powstała nowa metoda INTERACTIVE RESEARCH - to nowa forma badań w działaniu.
Modele interakcyjne miały nowe rozwiązania, w działaniu spotkali się badacze i nauczyciele (teoretycy i praktycy).
BADANIE W DZIAŁANIU
Active Research (myślowe doskonalenie zawodowe nauczycieli)
Interactive Research
Rutkowiak -minusem jest ograniczenie aktywności myślowej praktyka, tj. nauczyciela. Nauczycieli ten manewr „dokształcił” i to było dobre. Jaką rolę pełnił nauczyciel?
WG DYLAKA badania w działaniu charakteryzowały się:
przełamaniem barier pomiędzy badaczem a praktykującym nauczycielem
badania w działaniu charakteryzowały się odejściem od ścisłych rygorów metodologicznych (nie, żeby to było słuszne), potrzebne były uproszczenia
action research skutkowało nabywaniem umiejętności i rozwijaniu samoświadomości nauczyciela oraz nabywaniu umiejętności przy pisaniu programów autorskich
podważały pewności do bezwyjątkowej słuszności twierdzeń naukowych (wg pana C. to podwójne kuriozum)
nauczyciel w badaniach traktowany jest jako ...? naukowiec zaś spełnia funkcję doradcy i eksperta
Praktyk nie mający perspektywy metodologiczneh zawsze będzie na gorszej pozycji, bo o tym będzie decydował badacz.
Staniław PALKA wprowadził pojęcie BADAŃ ROZWOJOWYCH.
Celem badań w działaniu są zmiany społeczne. Palka uważa, że powinny być zorientowane w kontekście rozwoju.
Zmiana -> ulepszenie -> poprawienie = rozwój
ETAPY BADAŃ ROZWOJOWYCH
Sformułowanie problemu badawczego
Sformułowanie programu zmiany
Wdrożenie programu do praktyki
Ewaluacja programu
bieżąca
końcowa
Określenie użyteczności praktycznej i zakresu stosowania programu
Upowszechnienie programu
4 I 2011
PODEJŚCIE HERMENEUTYCZNE
Hermeneutyka to kierunek filozoficzny, który jako pojęcie ma znaczenie epistemologiczne. Hermeneutykę można traktować jako ogólną, teoretyczną podstawę, w oparciu o którą można tworzyć rozwiązania metodologiczne. Jest teorią i interpretacją przekazu.
Przekazem może być wiele rzeczy, np. tekst.
H. jest sposobem interpretowania różnych fenomenów kultury. Interpretacja może się rozwijać w 2 kierunkach:
Interpretacja powiązana z tekstami biblijnymi (od nich się zaczęło)
Interpretacja romantyczna
Inny rodzaj pytania hermeneutycznego w IR - jaki jest sens tego, co powiedział autor? Co miał na myśli?
HERMENEUTYKA NOWOCZESNA (tekstu i sensu) - Paul Riocoeur
Jak możliwe jest określenie warunków interpretacji hermeneutycznej? H. Pyta o zasadniczy warunek rozumienia (przez kogoś innego czytającego danego autora), jakie jest znaczenie tego autorskiego sensu dla czytelnika. W jaki sposób interpretacja h.może się przyczynić do rozwoju świadomości i tożsamości?
WARUNKI ROZUMIENIA HERMENEUTYKI
„Bycie w świecie
Poprzedza ono wszelkie uświadomione procesy poznawcze. Od urodzenia człowiek gromadzi doświadczenia. Z nich zaś wynika...
Przed-zrozumienie
przejawiające się w...
Przed-sąd(ach)
To coś, co ukierunkowuje nasze myślenie; przed-sąd nie decyduje ani nie jest kryterium poznania, bo wymaga sprawdzenia..
Poznaję, czyli odnoszę się do przedmiotu poznania, zaczynam dostrzegać pytania (!) stawiane przez tekst.
uznanie autonomii tekstu
przyjęcie otwartej postawy wobec tekstu, odnoszenie się z szacunkiem do przekazu, jak do każdego rozmówcy
Zrozumienie poprzedza wyjaśnienie (???). Wyjaśnienie ma służyć zrozumieniu tego, co było pokazane wcześniej i niekoniecznie dobrze zrozumiane.
PROCES WYJAŚNIENIA przebiega w wyniku interpretacji. Wynikiem interpretacji jest WYKŁADNIA. Wykładnia nie musi być ostateczna.
Uwarunkowanie historyczne odnosi się do tekstu jako takiego. Historyczność rozumiana jako uwarunkowanie przekazu. Dystans czasowy - od momentu powstania dzieła do jego interpretacji.
CEL INTERPRETACJI HERMENEUTYCZNEJ
rozwój własnej świadomości i tożsamości przez przywołanie elementów kultury, powstaje pytanie o hermeneutyczne źródła fenomenu wychowania
Pierwszym źródłem jest DOŚWIADCZENIE, każdy jest doświadczany i zdobywa doświadczenia. Kręgi doświadczeń nakładają się na siebie i wynikają z „bycia w świecie”.
BYCIE W ŚWIECIE oznacza rozumną egzystencję. Świadoma, rozumna egzystencja jest podstawą do budowania samoświadomości człowieka.
Przedmiotem interpretacji jest człowiek. Osoba człowieka jest jedynym możliwym kontekstem pojęcia „wychowanie”/ Człowiek jest WARUNKIEM WYCHOWANIA. Z kolei wychowanie jest warunkiem człowieka.
Człowiek = osoba → przyjmujemy dualistyczny podział człowieka (duchowość i materia). Osoba ma duchowość, moralność, cechuje się materialnością, jest wielowymiarowa.
Kiedy pedagogika bada, to usiłuje poznawać wyrazy i świadectwa w istocie ludzkiej duchowości.
Pedagogika chce rozpoznawać w swoich badaniach wskaźniki, przesłanki ludzkiej osobowości w obszarze wychowania. Odpowiadamy na warunki rozumienia człowieka.
NIEZBYWALNOŚĆ PODEJŚCIA HERMENEUTYCZNEGO
Sposobem poznania staje się interpretacja rozumiana jako odnoszenie się do świata i do sytuacji człowieka w świecie.
PODEJŚCIE INTERPRETACYJNE - podejście jakościowe. Interpretacja bada warunki rozumienia różnych zjawisk kultury człowieka, są opisane w sposób trwały. Są badania pośrednie, na podstaiwe zapisów, niezależnie od form tych zapisów.
WAŻNE! Etapy interpretacji
Bycie w świecie
Przed-sąd
Przed-zrozumienie
Rozumienie wynika z interpretacji, opiera się na przed-zrozumieniu, przed-sądzie, można zdefiniować je jako niezreflektowany horyzont kulturowy.
SUBIEKTYWNOŚĆ ZOBIEKTYWIZOWANA
Inny, szerszy sposób określenia przedmiotu i interpretacji hermeneutycznej.
Człowiek ma własny świat przeżyć, doświadczeń i może go zobiektywizować, czyli uwspółnić, udostępnić drugiemu.
Osoba obiektywizuje jakieś rzeczy i przekazuje je np. wychowankom. Wychowanek zaś to uzewnętrznia.
11 I 2011
HERMENEUTYKA
ROZUMIENIE W PODEJŚCIU HERMENEUTYCZNYM
Rozumienie jest tym, do czego dążymy, przeprowadzając interpretację. Z punktu widzenia metodologii rozumienie zapisane jest w wykładni. Wykładnia jest podsumowaniem, deklaracją czytelnika, interpretatora, co do znaczenia, jakie on nadaje interpretowanemu przekazowi.
SPIRALNA STRUKTURA ROZUMIENIA
to konsekwencja subiektywności i zobiektywizowania. Jest to ruch myśli od subiektywnego podmiotu do zobiektywizowanego podmiotu. SSR zakłada poszerzanie zakresu wiedzy/przestrzeni/czasu, do którego się odnosi.
OGRANICZENIA - cechy podmiotowe, obiektywizowany przedmiot poznania. SSR rozwija świadomość, wzbogaca tożsamość.
STRUKTURALIZM - prąd, kierunek filozoficzny, polega na odwołaniu się do struktury interpretowanego przekazu.
Każdy tekst można interpretować jako zbiór pól wyrazowych (zaznacza się je akapitami), każde pole wyrazowe ma pojęcie centralne.
POJĘCIE CENTRALNE - to takie, do którego odnoszą się i powstają w związku inne pojęcia pola wyrazowego, np. definicje. Inne pojęcia pełnią rolę tak zwanych parametrów
Występuje zależność - sens tekstu ograniczany jest sensem tekstów cząstkowych, dlatego należy zadać sobie pytanie, czy dany tekst jest wewnętrznie spójny.
SENS - idea zapisana w przekazie.
ZNACZENIE - zależy od aktywności interpretatora
SENS ODAUTORSKI - człowiek dzieli się refleksją ;-) odbiorca powinien wykazać się dozą zrozumienia, cierpliwością, refleksją nad tym, co powiedział/napisał autor, nie blokujego go, a słuchamy z uwagą.
WAŻNE:
Uporządkowanie przekazuju
Nawiązanie „dialogu” z zawartym w tekście sensem
Wymagane: jak najpełniejsze zrozumienie (nie 100%, bo wykładnia rzadko jest 100% pewna)
Warunek UPRAWOMOCNIONEGO ZROZUMIENIA - sens odautorski
Znaczenie nadane tekstowi jest na coś ukierkowane, mówi zawsze coś o czymś. Sens odautorski jest wynikiem pracy autora, który inspirował się kimś innym, sens wziął się z interpretacji wcześniejszej literatury etc
Z. jest zawsze znaczeniem „czyimś” dla „kogoś”
Poznanie ma charakter językowy/
INTERPRETACJA potrzebuje odniesień do sensu i przełożenia tego na język mówiony lub pisany, inaczej nie ma mowy o pojęciu interpretacyjnym.
HISTORYCZNOŚĆ POZNANIA
Kontekst historyczny
Odniesienie szczegółowe - konteksty : kulturowe, ekonomiczne, społeczne etc; to wszystko warunki, w których funkcjonuje autor. Bierzemy pod uwagę nie tylko okres, w którym autor tworzył dzieło, ale całość czasów, w jakich żył i „był w świecie” (bwś wykształciło u autora pewną tożsamość)
Dystans historyczny
...między sytuacją, w której tekst powstał, a w którym jest odczytywany.
Interpretator interpretuje z perspektywy określonej rolą społeczną o ze względu na czasy, w jakie interpretuje dane dzieło.
Językowość interpretacji.
HERMENEUTYKA W SZCZEGÓLNYM KONTEKŚCIE PEDAGOGICZNYM
Co to h? Sposób interpretowania tekstu. Interpretowanie jako określony pewnymi warunkami sposób pracy nad rozumieniem tekstów biblijnych. Później doszły do tego teksty innego rodzaju. Interpretacja romantyczna - co autor miał na myśli? Czyli szukanie drugiego dna i innych ukrytych przesłanek pomiędzy wierszami. Paul Riocoeur zaproponował hermeneutyke tekstu - co autor powiedział - jaki jest odautorski tekst.
H. jest metodą interpretacji, odnoszenia się do całej kultury jako przekazu. Przedmiotem interpretacji może być każdy wytwór działalności człowieka.
Należy przyjąć, że hermeneutyka jest sposobem istnienia człowieka w świecie.
Jeśli podejmiemy wysiłek „świadomego bycia w świecie”, to znaczy, że hermeneutyka staje się sposobem bycia w świecie. Trzeba odnosić się do i odpowiadać na jego pytania, jak się chce w nim istnieć.
Ludzkie rozumienie świata nie jest ostateczne - to wynika chociażby z dystansu czasowego.
Hermeneutyka jest sposobem poznawania siebie w stosunku do świata.
Hermeneutyka w PEDAGOGICE
2 podejścia
pedagogika hermeneutyczna i hermeneutyczna pedagogika, czyli...
W wymiarze metodologicznym (epistemologiczna postawa)
Filozoficzno praktycznym
czyli hermeneutyka nie jest metodologią ani metodą, ale można z niej wyprowadzić metodę. Z tej metody można wyprowadzić przedmiot zainteresowania, np. odniesienia historyczne, rzeczywistość wychowania, fakt społeczny, procesy etc.
Historia jako przedmiot badań
Warunek rozumienia wychowawcy przez wychowanka i vice versa. Warunek samorozumienia. Warunek rozumienia zjawisk pedagogicznych.
Nadawanie własnych znaczeń + relatywizm
Należy spełnić warunki rozumienia.
25.01.2011
METODA BIOGRAFICZNA
Jest to jeden ze sposobów odpowiedzi na pytanie o przedmiot badań - w tym przypadku o biografię i wszelkie jej uwarunkowania. Jest to również jednocześnie wstępna odpowiedź na pytanie w jaki sposób odnosić się do tego przedmiot badań. Wstępna (uszczegółowiona) - bo jeśli mowa o ogólnych zasadach odnoszenia się do biografii i jej interpretowania, to było to omówione w ramach hermeneutyki.
Każda technika ma jakąś podstawę teoretyczną i epistemologiczną - i taką podstawą może być właśnie hermeneutyka. Czyli możliwe podstawy to:
hermeneutyka,
fenomenologia.
Uwarunkowania biografii:
czynnik społeczny (ponadjednostkowy) - kontekst społeczny, kulturowy, historyczny, ekonomiczny, środowiskowy; jak również warstwa faktograficzna, która jest zobiektywizowana (fakty są empiryczne, a więc są obiektywne),
czynnik jednostkowy z indywidualnymi uwarunkowaniami biografii:
indywidualne doświadczenie,
cechy podmiotowe - system wartości, postawy, wiedza, różne cechy osobowości (np. wrażliwość emocjonalna inteligencja, poczucie humoru.
Istnieją związki i pewna współzależność między tym co ponadjednostkowe (symboliczne) w biografii i tym, co indywidualne. W związku z tym analiza i interpretacja służąca rozpoznaniu, nadaniu sensu i zrozumieniu biografii musi także mieć charakter dwukontekstowy (dwuwymiarowy). Przedmiotem biografii jest wobec tego osoba: uwarunkowania biograficzne osoby postrzegane w kontekście społecznym. I tak właśnie definiowany jest przedmiot badań metody biograficznej.
Geneza metody biograficznej
Prekursorem był polski socjolog Florian Znaniecki. Rozpoczął on badania z wykorzystaniem metody biograficznej na początku XX wieku w USA i w oparciu o te badania stworzył wielką monografię dotyczącą sytuacji chłopów polskich w Ameryce w porównaniu z ich sytuacją w Europie. Znaniecki kontynuował ten sposób badań - w 1939 roku opublikował badania przedłużone odnoszące Siudo tej samej grupy społecznej. Elementem wspólnym jego badań było wykorzystanie metody biograficznej - którą starał się jednocześnie zdefiniować.
Definicja metody biograficznej do dziś jest kłopotliwa, ponieważ to podejście metodologiczne ciągle ewoluuje i nadal różnego rodzaju podejścia jakościowe dojrzewają. Można jednak powiedzieć, że metoda biograficzna jest badaniem opartym na analizie przebiegu życia ludzkiego traktowanego w kategoriach wycinka rzeczywistości społecznej (kontekstu społecznego). Metoda ta jest oczywiście jakościowa, a więc uogólnienie jest tu pojmowane zupełnie inaczej niż przy badaniach ilościowych (gdzie jest reprezentatywność grupy). W ujęciu jakościowym uogólnienie ograniczone jest zakresem przeprowadzonych badań. Na przykład Znaniecki objął swoimi badaniami w pierwszej próbie 20 tysięcy osób i okazało się, że jest to tak istotna część populacji, że może na jej podstawie formułować uogólnienia.
Założenia metody biograficznej:
Badanie powinno być jak najbardziej wnikliwe - powinno uwzględniać cechy podmiotowe, ponieważ to one (a nie przedmiotowe) warunkują ludzka aktywność. Można więc powiedzieć, że teza „byt kształtuje świadomość” (czyli że środowisko ma decydujący wpływ na to, kim jesteśmy) jest tu raczej krytykowana.
Ponieważ jednak metoda biograficzna jest dwuwymiarowa (kontekst jednostkowy i społeczny), no to trzeba jednak ten kontekst społeczny w badaniach dostrzec. Kontekst społeczny jest tu jednak kategorią dość ogólną - ponieważ można w niej wyodrębnić inne znaczenia: kontekst środowiskowy, kulturowy, historyczny (odnosimy się tu zarówno do współczesności jak i historyczności). Kontekst historyczny współokreśla sens, wynikające z niego rozumienie przekazu (biografii poddawanej interpretacji).
Badanie biografii powinno mieć charakter monografii, rozumianej tu jako określenie przedmiotu badań w znaczeniu pojedynczości, indywidualności i niepowtarzalności.
Należy w badaniu wykorzystywać różne źródła informacji (co w gruncie rzeczy jest ogólną zasadą metodologiczną). Pierwszym i zasadniczym źródłem informacji jest dokument stanowiący zapis biografii (lub autobiografii), bezpośredni materiał wynikający z bezpośredniego kontaktu z osobą, której biografię badamy. Możemy mieć jednak także do dyspozycji różnego rodzaju inne źródła dotyczące osoby, którą badamy, ale nie będące przez nią wytworzone.
Zasada współczynnika humanistycznego. Aby w sensowny sposób odnieść się do biografii jakiegoś człowieka, to trzeba ją poznać w odniesieniu do innych osób. Nie wystarczy odpowiedzieć sobie na pytanie jakie znaczenie bohater nadawał swojemu życiu i działaniu, ale także jakie znaczenie ci, na których oddziaływał nadawali jego działaniu - czyli jak się ma to, co dana osoba robiła/mówiła do tego, jak to było odbierane przez osoby go otaczające. Czyli we współczynniku humanistycznym chodzi o to, że bez zrozumienia znaczenia, jakie odbiorcy nadają działaniom, wypowiedziom itd. bohatera naszej biografii, nie można ich tak naprawdę zrozumieć. Dlatego należy niego pytać i gromadzić źródła, które się do niego odnoszą.
Są różne rodzaje dokumentów biograficznych i są to wszelkie dokumenty dotyczące osoby i życia danego człowieka. W związku z tym są definiowane na różne sposoby:
dokumenty biograficzne to takie, które wyrażają osobiste cechy autora w sposób umożliwiający czytelnikowi poznanie poglądów autora dokumentu na zdarzenia, do których dokument się odnosi (Redfield),
dokument biograficzny to dowolny zapis własny osobnika, który celowo lub nieintencjonalnie dostarcza informacji o strukturze i dynamice działania swego umysłu (Allport) - chociaż Cyran twierdzi, że lepiej tu użyć słowa „tożsamość” zamiast „umysłu”,
dokument biograficzny to sprawozdanie z doświadczenia jednostki przedstawiające jej działalność w wymiarze osobistym i jako uczestnika życia społecznego (Blummer),
dokument biograficzny to dokument odsłaniający pogląd uczestnika na wypadki, w których brał udział(Angell).
W oparciu o te wszystkie definicje można powiedzieć, że dokumenty biograficzne służą poznawaniu postaw, motywacji i poglądów, dają możliwość wglądu w życie psychiczne autora, co pozwala zrozumieć jego postępowanie w życiu społecznym. Chociaż można by z tym oczywiście dyskutować - czy faktycznie można uzyskać wgląd w życie psychiczne autora (czyli pytanie „co autor chciał” - hermeneutyka romantyczna) i czy my na jego podstawie dobrze zrozumiemy jego postępowanie.
Dokument biograficzny może dotyczyć całości biografii człowieka, albo jakoś logicznie określonego fragmentu tej biografii. Ponieważ podejście jakościowe chce zrozumieć i wyjaśnić (odpowiedzieć na pytanie „dlaczego?”), to musi się odnosić do pewnych logicznie ułożonych, szerszych części biografii (bo w badaniach ilościowych pytaniem ankietowym pytamy o bardzo wąski wycinek).
Rodzaje dokumentów biograficznych
Są bardzo różne rodzaj dokumentów biograficznych i mogą to być chociażby (ze względu na cel powstania) życiorysy, dzienniki, zapiski w kalendarzach, listy, wizytówki, napisy na murach, laurki, kartoteki, świadectwa, teczki itp. (każdy materialny wytwór działalności człowieka).
dokumenty tworzone spontanicznie - tworzony bez intencji badawczych (np. napisy na murach),
dokumenty tworzone intencjonalnie - chodzi tu o intencję badawczą.
dokumenty biograficzne - pisany w trzeciej osobie, o kimś (ewentualnie trzecia osoba liczby mnogiej, kiedy mówimy o grupie); zawiera definicję osoby/grupy wynikającą z rozumienia lub interpretacji dokonanej przez inną osobę; charakterystyczną cecha jest odniesienie się do kogoś innego, obecność innej osoby w tekstach,
dokumenty autobiograficzne - pisana w pierwszej osobie liczby pojedynczej, można ją w całości traktować jako zapis wypowiedzi odautorskiej, bo w całości autor odnosi się do siebie.
Są pewne cechy dokumentu biograficznego i autobiograficznego, które są wspólne. Są to następujące elementy struktury:
pierwsze znaczące wydarzenie (ewentualnie pierwsze wydarzenie przełomowe) z punktu widzenia kształtowania się tożsamości - chociaż może być tu niejasne co to znaczy, że wspomnienie jest znaczące lub nie (pierwsze? wywierające głęboki emocjonalny wpływ?),
wydarzenia przełomowe - takie które zmienia wpływ zdarzeń w sposób zobiektywizowany, od tego momentu życie toczy się inaczej,
znaki obiektywizujące - przedmioty i symbole (co nie znaczy, że niematerialne - one muszą być materialne), które istnieją do dzisiaj, a z którymi jesteśmy związani,
biografie i autobiografie odnoszą się do prawdziwych osób i do ich prawdziwego życia - w tym sensie, że nie fikcyjnych (chociaż część biografii może być w pewnym stopniu fikcyjna - np. jak autor czegoś nie wie i na oko dopisuje),
zagadnienie wykształcenia, pochodzenia społecznego i płci dla formy i treści autobiografii (i biografii) - np. kiedyś nie było autobiografii kobiet, a tylko mężczyzn.
Sposób gromadzenia materiału biograficznego
Materiał biograficzny zbieramy za pomocą wywiadu biograficznego - dialogu pomiędzy dwiema osobami dotyczącego biografii jednej z nich. To nie jest badanie polegające na przepytaniu kogoś, to jest rozmowa dotycząca osoby w świecie - czynników podmiotowych opisywanych w kontekście społecznym. Odnosi się do wszelkich możliwych kontekstów i uwarunkowań, jest rozmową o życiu (chociaż nie w znaczeniu potocznym). Wywiad biograficzny to forma łącząca elementy wypowiedzi spontanicznej (opowiadam o swoim życiu to, co uznaję za stosowane) i intencjonalnej (szczególnie, jeśli jest to biografia tematyczna; chociaż szeroko to ujmując chodzi w ogóle o fakt, że rozmawiamy po to, by napisać biografię, czyli jest jakaś intencja). Są elementy dialogu i monologu (bo rozmówca opowiada, a więc można powiedzieć, że raz jeszcze przeżywa elementy swojej biografii). Wywiad biograficzny umożliwia uchwycenie subiektywnego pojmowania procesów i znaczeń w historii człowieka. W przypadku pisania biografii możemy też „rozmawiać” z człowiekiem poprzez czytanie jego tekstów.
Analiza materiału biograficznego
Denzin wskazał trzy sposoby odnoszenia się do materiału biograficznego:
badanie narracji odnoszącej się do jakiejś historii życia (jedna narracja - jedna historia życia),
badanie wielu narracji, wielu historii życia koncentrujących się wokół jakiegoś wspólnego tematu, zdarzenia, zjawiska, procesu społecznego,
analiza porównawcza historii życia.
Według Jana Szczepańskiego analiza materiału biograficznego opisywana jest jako zbiór sposobów analizy:
metoda konstruktywna - badacz dokonuje syntezy, czyli konstruuje ogólny obraz badanych zjawisk na podstawie interpretacji wielu autobiografii,
metoda egzemplifikacji - przykłady wybranych autobiografii służą zilustrowaniu ogólnych twierdzeń wynikających z badań,
metoda analizy treści - wynikająca z interpretacji hermeneutycznej,
analiza typologiczna - ogólnie przyjęty sposób opracowywania materiału badawczego w podejściu jakościowym (wskazuje się pewne typy opinii, odnoszenia się do świata itd.),
opracowanie statystyczne.
7