1. Struktura orientacji metodologicznej/pespektywy badawczej (typy założeń)

Struktura perspektywy badawczej (orientacji badawczej) obejmuje 4 typy założeń:

1.ontologiczne - odnoszące się do charakterystyki badanego przedmiotu

2.epistemologiczne - odnoszące się do sposobu zdobywania wiedzy przez człowieka

3.metodologiczne - odnoszące się do dochodzenia do uprawomocnionych twierdzeń i teorii

4.aksjologiczne - określają cele poznania (czemu służy poznanie), zależy od przyjmowanych wartości

2. Główne źródła poznania i związane z nimi stanowiska filozoficzne

Źródła poznania:

- rozum (racjonalizm, intelektualizm)

- doświadczenie (empiryzm, zmysłowe elementy introspekcji)

Intelektualna intuicja - specyficzne narzędzie poznawcze - umożliwia wgląd w prawdy ogólne.

3. Główne cechy empiryzmu

Wspólne cechy empiryzmu (T. Benton, J. Craub):

1.Indywidualny, ludzki umysł rodzi się jako czysta karta (empiryzm genetyczny, tabula rasa).

2.Każde prawdziwe twierdzenie może być potwierdzone przez doświadczenie - nie są twierdzeniami naukowymi wypowiedzi o obiektach, które nie są dostępne obserwacji choćby pośrednio (wskaźniki).

3.Prawa naukowe to twierdzenia na temat ogólnych, powtarzalnych wzorów doświadczenia - istotne jest to co powtarzalne, zgodne ze wzorem, schematem, celem jest identyfikacja reguł.

4.Wyjaśnić zjawisko naukowo to wykazać, że jest ono przypadkiem prawa ogólnego - umiemy wskazać regułę, zgodnie z którą to zjawisko się pojawia, rozwija lub znika.

5.Znajomość prawa ogólnego pozwala przewidywać przyszłe występowanie zjawisk określonego typu.

Trzy ostatnie cechy to opis podstawowych funkcji poznania naukowego (nauki):

- identyfikacja

- wyjaśnianie

- przewidywanie

4. Czym się różni pozytywna wiedza naukowa od metafizyki (zdaniem A. Comta)

Metafiz- rozum pyta o naturę rzeczy, wyjaśnia świat za pomocą abstrakcyjnych pojęć: siły,własności, jakości.

Pozytyw- stawia się pyt. o powstanie i przebieg zjawisk, zbierane są fakty, tylko im rozum jest gotów się podporządkować.

5. Główne zasady doktryny pozytywistycznej wg. L.Kołakowskiego

1.Reguła fenomenalizmu (fenomen - zjawisko) - głosi, że nie ma realnej różnicy pomiędzy istotą, a zjawiskiem. Istoty poszukiwały koncepcje metafizyczne.

W tych koncepcjach metafizycznych głoszono, że zjawiska, które są dostępne obserwacji, są przejawem ukrytej rzeczywistości.

Pozytywizm głosi, że badacz powinien rejestrować tylko to, co przejawia się w doświadczeniu (widzimy, słyszymy, itp.).

2.Reguła nominalizmu - głosi, że wiedza formowana w terminach ogólnych nie ma innych realnych odpowiedników poza jednostkowymi konkretnymi przedmiotami, np. sprawiedliwość (pojęcia ogólne), trzeba określić czas i miejsce gdzie ta sprawiedliwość będzie badana, przedmiotem jest konkret.

Terminy ogólne pełnią funkcje pewnych instrumentów, ułatwiają nazwanie złożonych sytuacji jednym pojęciem, ale aby mogło być przedmiotem badania musi posiadać swoją empiryczną treść.

Pojęcia opisujące sytuacje idealne są wytworami ludzi. Wytworami, które pełnią funkcje instrumentalne. Służą skrótowemu opisowi realności empirycznej. Doświadczeniu dostępne są jedynie fakty, które porządkowane są w procesie poznawania i dzięki temu zdobywamy wiedzę, którą można praktycznie użytkować.

3.Reguła odrzucająca wartość poznawczą sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych. Pozytyw tego typu wypowiedzi nie mają wartości naukowej.

4.Reguła zakładająca zasadniczą jedność metody. Sposoby zdobywania wartościowej wiedzy są zasadniczo takie same we wszystkich dziedzinach doświadczenia i takie same są główne etapy opracowywania zgromadzonych doświadczeń.

Metoda ta została wypracowana na gruncie nauk przyrodniczych.

6. Konsekwencje stosowania w naukach społecznych metody nauk przyrodniczych, zgodnej z zaleceniami pozytywizmu

-założenie naturalizmu- świat społeczny jest zasadniczo zgodny ze światem fizycznym, można go więc tak samo badać. Przystosowanie przedmiotu do możliwości metody

-przedmiotem nauk społecznych nie mogą być intencje, zamiary, przeżycia itp. ludzi; należy usunąć z języka metafizyczne pojęcia świadomość, osobowość itp.

-rejestrować stałe, powtarzalne sposoby zachowania, wykrywać warunki w jakich one powstają, rozwijają się i znikają.

Założenia dotyczące poznającego podmiotu (badacza)

-ma być bezstronnym obserwatorem, wolnym od osobistych wartości, predyspozycji i przekonań

-jest „na zewnątrz” badanych procesów, ma jedynie zmysłowo rejestrować obiektywne fakty

-ogólna zasada- unikać personalnego „zanieczyszczania” danych

7. Zasada indukcji uogólniającej

Procedurą pozwalającą przechodzić od sądów faktualnych do teorii naukowych jest INDUKCJA. Istnieją 3 typy indukcji:

• Zupełna - odnosi się do takich badań, kiedy badany zbiór elementów jest skończony. Ta indukcja jest niezawodna.

• Eliminacyjna - stosowana w przypadku eksperymentu.

• Uogólniająca - wniosek wynikający z części zbioru przenoszony jest na całość zbioru. Przesłanki mówią, że wszystkie elementy (części) zbioru mają pewną właściwość, a wniosek, że właściwość dotyczy wszystkich elementów całego zbioru.

Aby osiągnąć pewne poznanie należy:

a)Liczba zdań obserwacyjnych rzetelnie opisujących wyniki doświadczenia(obserwacji) musi być dostatecznie duża

b)Stosując reguły indukcji należy dokonywać ostrożnych uogólnień, tzn. przechodzić od zdań obserwacyjnych do zdań ogólnych.

Chalmers - zasada indukcji.

Jeśli duża ilość A została zaobserwowana w różnych E okolicznościach i jeżeli wszystkie bez wyjątku A posiadały właściwości B, to wszystkie A mają właściwość B.

Czy indukcja jest pewna? Nie ma żadnego sposobu na uzasadnienie indukcji. Nie można zasady indukcji uzasadniać indukcją.

Indukcja potwierdza się zawsze, inaczej wyjaśniamy mechanizm stosując ten mechanizm. Nie możemy wyjaśnia tego co nieznane tym co nieznane.

8. Metoda naukowa jako układ czynności w ujęciu indukcjonistycznym

I etap

- obserwacje i/lub eksperyment - gromadzenie danych

- gromadzenie zdań obserwacyjnych (faktualnych)

- indukcja uogólniająca, której efektem jest sformułowanie hipotezy

II etap

- ponowne obserwacje służące weryfikacji hipotezy

- przyjęcie lub odrzucenie hipotezy

Hipotezy są efektem badań lub wynikają z teorii w innym procesie badawczym.

Hipotezy w procesie indukcyjnym są weryfikowalne.

9. Sposoby krytyki indukcji

Krytyka indukcji

- Każde zdanie obserwacyjne „obciążone” jest teorią - nie ma „nagich” faktów. Każde zdanie obserwacyjne sformułowane jest w jakimś języku publicznym, języku nadającym znaczenia słowom opisującym jakiś stan rzeczy.

- trzeba najpierw dysponować jakąś teorią, aby móc gromadzić fakty. Trzeba wiedzieć, które obserwacje notować jako ważne, a które pomijać

- pewne zdanie obserwacyjne może okazać się fałszywe z powodu fałszywości teorii zakładanej w momencie uznawania zdania obserwacyjnego.

10. Przebieg procesu poznawania w koncepcji Kanta. Konsekwencje jego ustaleń dla poznawania naukowego

Jeżeli dane zmysłowe nie będą uporządkowane nie ma możliwości poznania.
Nauka jest możliwa dzięki apriorycznym formom umysłowości i kategoriom czystego intelektu.
PRZEDMIOTY doświadczenia zmysłowe wrażenia
RZECZY I
podmiot wyobrażenia przedmiotu
I
formy aprioryczne
(faza zmysłowości, rozsądku)

KONSEKWENCJE: Podstawą do budowania praw naukowych, są danie zmysłowe interpretowane za pomocą wrodzonego systemu kategorii.
Poznawany przedmiot nie jest niezależny od poznającego podmiotu.
Podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie są warunkiem doświadczenia.

11. Co to znaczy, że podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie warunkiem doświadczenia?

Otóż zdanie "podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie warunkiem doświadczenia" można rozbić na dwa, według mnie właściwie niezależne od siebie zdania. Po pierwsze "podmiot jest warunkiem przedmiotu" oznacza po prostu, że nie poznajemy przedmiotów dokładnie takimi, jakimi one są, ale tworzymy sobie ich wyobrażenia - które nie koniecznie muszą być całkowicie zgodne z tym, jaki ten przedmiot jest faktycznie i co więcej, my się nigdy nie dowiemy na ile nasze wyobrażenie jest poprawne, bo po prostu według Kanta nie mamy takiej możliwości. Po drugie w zdaniu "kategorie są warunkiem doświadczenia" chodzi po prostu o te nieszczęsne formy rozsądku (zwane również kategoriami czystege intelektu) za pomocą których porządkujemy sobie docierające do nas, chaotyczne wrażenia poznawanych przedmiotów. Czyli reasumując stwierdzenie to oznacza, że nie poznajemy przedmiotów dokładnie takimi, jakie są, a jedynie tworzymy sobie ich wyobrażenia i robimy to między innymi dzięki kategoriom czystego intelektu.

To co nazywamy przedmiotem nie może istnieć bez udziału podmiotu myślącego. Nie ma przedmiotów bez aktów podmiotu i nie ma sądów empirycznych, nawet najprostszych, bez kategorii, pojęć tworzonych przez rozumowanie

12. Hipotetyczno-dedukcyjny model badawczy

Hipotetyczno-dedukcyjny model badawczy

- uświadomienie sytuacji problemowej (wątpliwości co do istniejącej teorii, rywalizacja teorii)

- propozycja rozwiązania problemu - opracowanie nowej teorii

- dedukcyjne wyprowadzenie z nowej teorii sprawdzalnych sądów, twierdzeń mających status hipotez

- próby odrzucenia tych twierdzeń poprzez falsyfikację - jeśli falsyfikacja się powiedzie, to odrzucamy sprawdzaną teorię, jeśli się nie powiedzie, to znaczy, ze sprawdzana teoria oparła się próbie

- dokonanie wyboru między rywalizującymi teoriami

13. Logiczna struktura falsyfikacji hipotezy

1.sformułowanie nomologicznej hipotezy: jeśli ludzie zjedzą cyjanek to umierają.

2.logiczna transformacja, w zdanie w postaci „x nie istnieje”

Nie istnieją ludzie którzy po zjedzeniu cyjanku nie umierają.

3.próba falsyfikacji- poszukiwanie sytuacji, która jest niezgodna z powyższym zdaniem. Zdanie bazowe: „Kowalski połknął cyjanek i żyje” (dokumenty sądowe)

4.odrzucenie hipotezy nomologicznej, tej którą sprawdzaliśmy

14. Różnica między falsyfikacją a falsyfikowalnością hipotezy

Falsyfikacja-odrzucenie hipotezy, a pośrednio teorii, z której została wyprowadzona- w wyniku jej konfrontacji, ze zdaniem bazowym. Żeby ta falsyfikacja miała miejsce to zdanie bazowe musi być niezgodne z hipotezą. Na tej podstawie dokonujemy odrzucenia.

Falsyfikowalność- kryterium demarkacji (odrzucenia), pozwalające odróżnić wypowiedzi naukowe od nienaukowych. Tylko te można uznać za naukowe, co do których można określić okoliczności, w których okazałyby się one fałszywe, innymi słowy okoliczności, których nie dopuszcza dana teoria.

15. Co jest wspólne dla badań prowadzonych w modelu indukcjonistycznym i hipotetyczno-dedukcyjnym?

-redukcja kompleksowości badanych zjawisk tzn. chcąc poznać, zbadać, jakieś zjawisko, ono musi być sprowadzone do postaci takiej, aby dało się zmierzyć. Nie da badać się zjawiska w całej jego złożoności. Wybiera się te zmienne, które poddają się zmierzeniu jeżeli prowadzony jest pomiar.

-reprezentatywność (wyraża się przede wszystkim w zasadach doboru próby badawczej, określeniu populacji co do której odnoszą się wyniki)

-standaryzacja (w badaniach modelowych indukcyjnych i hipotetyczno-dedukcyjny powinny być standaryzowane techniki badań, i ustandaryzowane ich analizy)

-poszukiwanie prawidłowości (sytuacji regularnych, powtarzalnych. Ten sam bodziec w takiej sytuacji wywołuje ten sam skutek)

16. Pojęcie paradygmatu w koncepcji T.Kuhna

- (szerokie rozumienie paradygmatu)- Zbiór ogólnych założeń, przekonań, pojęć, przyjmowanych modeli, wartości, sposobów zbierania i opracowywania danych itd. , wspólnych członkom danej społeczności naukowej.

(paradygmat jest matrycą dyscyplinarną).

-(wąskie rozumienie paradygmatu)- Wzorzec rozwiązywania problemów w danej społeczności naukowej, (konkretne rozwiązania zadań).

17. Rozwój nauki w koncepcji T.Kuhna

-Okres pre - nauki kształtowanie się paradygmatu. (etam w rozwoju danej dyscypliny, kiedy w tym samym czasie występują różne teorie, to same zjawisko wyjaśniane jest na rożne sposoby, jest to okres burzy intelektualnej, z czasem jedna z teorii zaczyna być dominująca).

-Nauka normalna, (nauka dojrzała) - dominuje jeden paradygmat. (Wszystkie podstawowe kwestie zostały rozstrzygnięte, nie toczą się dyskusje na temat założeń ontologicznych i epistemologicznych).

-Przyrastanie anomaliikryzysrewolucja naukowa-rywalizacja paradygmatów. (pojawia się anomalia, czyli takie stany rzeczy których nie przewiduje i nie dopuszcza żadna teoria. Czyli zdarza się cos co nie powinno się zdarzyć).

-Nauka normalna.

18. Okoliczności ponownego zainteresowania badaczy jakościową orientacja badawczą

1.uwarunkowania wewnątrz naukowe.

-krytyka normatywnego modelu nauki.

-krytyka pozytywistycznego modelu.

-Postmodernizm jako krytyka współczesnej racjonalności. Postmoderniści posługują się rozbitym lustrem. Szukają w kawałkach obrazu, którego nie mogą zobaczyć. Teorie próbujące wyjaśnić strukturę świata społecznego, funkcjonowania człowieka, religie. Mówią oni, że nie ma wiedzy uniwersalnej, ma charakter relacyjny, kontekstowy, wiedza jest uprawomocniana przez praktyka. Modernizm odwoływał się do idei oświecenia, wierzył, że ludzki umysł jest w stanie przeniknąć strukturę świata. Postmoderniści mówią, ta obietnica nie została spełniona, nauka niesie dorobek, ale i zagrożenia. Postmodernizm to krytyka, rozum niesie za sobą także zagrożenia.

2.uwarunkowania zewnętrzne.

-pluralizacja (wielość) i liberalizacja stylów życia.

( Liberalizacja stylów życia wiąże się z degradacją stereotypów społecznych, normy upadają, coś staje się bardziej akceptowalne).

19. Paradygmat normatywny i intererpretatywny

Paradygmat normatywny:

-interakcja wyznaczona jest przez prawa rządzące rzeczywistością społeczną. (W nim przebieg interakcji, określony jest przed jej rozpoczęciem. Czyli interakcja pomiędzy nauczycielem akademickim, a studentem. Wiadomo co wolno, czego nie wolno. Ludzie dążąc do osiągnięcia danego celu robią to co wolno, to co robią jest określone normami). (Wszyscy mają taką samą mapę poznawczą, tzn. że każdy członek danej zbiorowości, społeczności, w podobny sposób interpretuje sytuacje i symbole, myślimy tak samo i dlatego bez kłopoty się porozumiewamy. Normy mają charakter obiektywny-one po prostu są elementem określonego społeczeństwa, i ich obowiązują.

Paradygmat interpretatywny:

-jest uporządkowana, ale procesualna. (za źródło ładu przyjmuje się proces społecznych negocjacji, czyli np. relacja pomiędzy nauczycielem akademickim, a studentem, ale jej przebieg jest uzależniony jest od kontekstu tego zachowania, czyli ta interakcja może potoczyć się różnie, czyli inaczej niż przewidują sztywne normy społeczne.

-role społeczne są tworzone - (widzenie siebie cudzymi oczami).

-konsensus jest negocjowany. (opis sytuacji jest negocjowany w interakcjach, zależy od komunikatów uczestniczących).

- uważa się, że normy należą do zasobów interpretacji.

Te dwa modele opisują społeczeństwo i człowieka w tym społeczeństwie.

Paradygmat interpretatywny zwraca uwagę na procesualność procesów społecznych.

20. Jak rozumiany jest fakt w pozytywizmie, jak w konstruktywizmie

POZYTYWIZM

- nauka ma dostarczać wiedzy pozytywnej, tzn. wiedzy umożliwiającej przewidywanie faktów

- nauka ma gromadzić fakty i ustalać istniejące między nimi związki, szukać praw powszechnych

KONSTRUKTYWIZM

- fakty naukowe są postrzegane jako konstrukty społeczne

21. Wspólne cechy badań jakościowych (założenia tej orientacji)

-założenia ontologiczne:

- świat społeczny, tworzy się, istnieje i zmienia w ustawicznym procesie interakcji międzyludzkich.

-świat społeczny obdarzony jest sensem i znaczeniami, - są one przekazywane i konstruowane w procesie interakcji. (człowiek jest istotą racjonalną, nadaje swojemu działaniu sens, jeżeli my chcemy zrozumieć czyjeś działanie, to powinniśmy zrozumieć sens jaki temu działaniu jest nadawany. Elementy świata zewnętrznego nie są ważne dlatego że są, tylko dlatego że mogą być do czegoś wykorzystanie. Trzeba poznać znaczenia.)

-człowiek jest istota działającą, (aktor), która interpretuje sytuacje i zachowania innych, i na tej podstawie buduje obraz własnej osoby, oraz podejmuje działania.

-założenia epistemologiczne:

-każde poznanie jest perspektywiczne, nie ma uniwersalnej perspektywy poznawania świata.

-sposobem poznawania świata społecznego, jest rozumienie.

-poznawanie jest procesem społecznym.

-założenia metodologiczne:

-nie ma uniwersalnej metody badawczej- metoda powinna być dostosowana do przedmiotu i celu badań.

-znaki umożliwiające interpretację mają znaczenie kontekstowe. (czyli ta sama wypowiedź, albo to samo zachowanie, może znaczyć co innego w zależności od kontekstu w którym się pojawia, czyli żeby zinterpretować to zachowanie trzeba umieścić je w kontekście). Np. w kwestionariuszach ankiet pytania zadawane są bezkontekstowe.

-badanie jest interakcją społeczną- badacza i badanych cechuje refleksyjność, (konsekwencja założenia o tym, że człowiek jest istotą działającą. (tzn. że człowiek interpretuje zachowania, badanie to proces społeczny).

-uwzględnianie perspektywy uczestników zdarzeń.

-założenia aksjologiczne.

-badania jakościowe odsłaniają mechanizmy władzy i zniewolenia człowieka.

( to twierdzenie ma różne znaczenie u różnych badaczy, jedni uważają że jest to czynnik podstawowy dla badań jakościowych, dla innych najważniejsze jest poprawianie świata).

-badacze jakościowi „przyjmują stronę” tych, którzy są zepchnięci na margines, pozbawieni głosu.

22. Kołowy model badań, sposób doboru próby badawczej

Kołowy dobór próby badawczej

- wstępna wiedza

- pytania badawcze

- poszukiwanie pierwszej osoby spełniającej warunki badania

- zbieranie materiału i analiza, w wyniku której dobierany jest kolejny przypadek na zasadzie kontrastu minimalnego lub maksymalnego (min.-jak najbardziej podobni; max. -jak najbardziej różni)

- teoretyczne nasycenie - analiza kolejnego przypadku nie wnosi nić nowego

23. Założenia teoretyczne wywiadu narracyjnego

Założenia teoretyczne wywiadu narracyjnego (F. Schütze)

technika - jako sposób zebrania materiału badawczego

metoda - zastosowanie metody interpretacji Schützego na etapie analizy

-opowiadanie jest naturalną formą komunikacji

-zasady biegu opowiadania : szczegółowości, kondensacji, zamknięcia całości

-założenie homologii opowiadania i życia

24. Sposób przeprowadzania wywiadu narracyjnego

Przebieg wywiadu narracyjnego

- aranżacja sytuacji wywiadu (nie powinien być wcześniej przygotowywany), uzyskanie zgody na nagrywanie

- sformułowanie zachęty do opowiadania - określa główny temat, wokół którego powinno się toczyć opowiadanie

- faza głównego opowiadania (aktywny opowiadający, badacz aktywnym słuchaczem)

- faza pytań wewnętrznych - odnoszą się do tego co zostało powiedziane

- faza pytań zewnętrznych - dotyczy problemów - tego co jest ważne w tym temacie

- bilansowanie życia

- zakończenie wywiadu w „ludzki” sposób, neutralnie

- transkrypcja tekstu

25. Sposób opracowywania wywiadu narracyjnego

Struktura opracowania materiału

1. formalna analiza tekstu (podział na segmenty)

a) z wykorzystaniem rodzajów wypowiedzi:

- opis (statyczny) - charakterystyka osób, sytuacji, doznań, stanów rzeczy

- opowiadanie (dynamiczne) - bohater, zdarzenia, cel

- argumentacja:

- uzasadnianie własnego postępowania

- prywatne teorie (uogólnienia)

- identyfikacja tzw. markerów czasowych (potem, następnie, kiedy)

- podział tematyczny (dzieciństwo, przyjaźń, kształcenie)

b)opis strukturalny - figury poznawcze:

- „nosiciel” biografii - autor wypowiedzi, choć nie zawsze

- inicjatorzy zdarzeń - znaczenie tych osób dla opowiadającego

- łańcuchy zdarzeń i doświadczeń (w tym struktura w procesie) - jaka sytuacja wywołuje daną sytuację, przyczyna-skutek

- społeczne struktury procesowe - informacje charakteryzujące kontekst, ramy działań społecznych, poza treścią wywiadu

- konstrukcja w tle - wspominanie o czymś mimochodem

- przesłonięcia:

- aktualne - osoba nie chce o czymś mówić

- uprzednie (dokonane wcześniej) - nieświadomie nie chce o czymś mówić

c) analityczna abstrakcja

- całościowe uformowanie biografii z perspektywy osoby opowiadającej

- analiza wiedzy z perspektywy badacza

26. Struktury procesowe opracowane przez F.Schütze

Struktury procesowe

- instytucjonalny wzór przebiegu życia - etap życia zdominowany przez instytucje

- biograficzny plan działania - decyzje podejmowane są przez osobę działającą wbrew przeszkodom

- trajektoria - sterowanie czynnikami zewnętrznymi niezależnymi od woli (uzależnienia)

- metamorfozy - biograficzne zmiany - zdecydowane zmiany w życiu, zmiana systemu wartości, wyglądu itp.

8

---