Granice w wychowywaniu dzieci
Dzieci chcą i potrzebują zrozumieć reguły rządzące otaczającym je światem. Chcą wiedzieć, czego się od nich oczekuje, kto kontroluje sytuację, jak daleko mogą się posunąć i co się stanie jeżeli przekroczą granice. Dzieci potrzebują zasad, które nadadzą ich życiu czytelną strukturę. Tylko taki rodzic, który jasno określa granice, zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Ograniczenia dyktowane są zarówno względami bezpieczeństwa, jak i potrzebą nauczenia dziecka odróżniania dobra od zła. Zakazy i nakazy uczą dzieci jak żyć. Powstaje zamieszanie, gdy ich brak. Przyjrzyjmy się teraz modelom wykorzystywanym przez rodziców przy wytyczaniu granic.
GRANICE ZBYT RESTRYKCYJNE (NADMIERNA KONTROLA)
Rodzice 13 letniego Tomka mają wobec niego bardzo wysokie wymagania. Chcą, aby dostawał w szkole same piątki, a odrabianie lekcji wypełniało cały jego czas wolny. Nie może chodzić na szkolne zabawy, ani uczestniczyć w zajęciach pozalekcyjnych. Nie może korzystać z telefonu w dni powszednie, musi nosić tylko takie ubrania, które wybiorą dla niego rodzice. Jednak Tomek zawiódł ich oczekiwania, nie przykłada się do nauki, jego średnia ocen to 3+. Często jest osowiały, ma pretensje do rodziców i narzeka na brak swobody. Rodzice Tomka mają jak najlepsze intencje, jednak narzucone przez nich restrykcyjne granice są zbyt wąskie, aby zapewnić chłopcu swobodę niezbędną do prawidłowego rozwoju. Tomek rozumie granice jakie mu wyznaczyli rodzice, ale odrzuca je i buntuje się przeciwko nim. Nadmierna kontrola ujemnie wpływa na wyniki w nauce i często prowadzi do buntu.
GRANICE ZBYT SZEROKIE (NIEDOSTATECZNA KONTROLA)
,,Dziś po lekcjach idę do Izy”- oznajmia matce ośmioletnia Paulina. ,,Wolałabym, abyś najpierw wróciła do domu i odrobiła lekcje”- odpowiada matka ,,Lekcje mogę odrobić później”- protestuje Paulina ,,Wiem kochanie, ale musisz się przyzwyczajać do systematycznej nauki.”- odpowiada matka Paulina uśmiech się do mamy, ale po szkole idzie do koleżanki i zostaje tam , aż do obiadu. Kiedy wraca do domu, matka nie jest zadowolona. ,,Przecież mówiłam ci , żebyś przed pójściem do Izy wróciła do domu i odrobiła lekcje”-mówi matka ,,Odrobię je po obiedzie”- odpowiada Paulina ,,Wcale mi się to nie podoba”- mówi matka Paulina wie, na jakiej ścieżce powinna pozostać, ale doświadczenie uczy ją, że pozostanie na niej jest dowolne, a nie obowiązkowe. Kiedy granice są zbyt szerokie i nie dość stanowczo określone, dzieci często ignorują je i wkraczają na zakazane tereny. Ponieważ nie ponoszą konsekwencji swoich niewłaściwych zachowań, nie uczą się odpowiedzialności. Niedostateczna kontrola ujemnie wpływa na wyniki w nauce i prowadzi do nadmiernego testowania.
GRANICE NIESTABILNE (ZMIENNA KONTROLA)
Mateusz uwielbia sport, głównie piłkę nożną. Rodzice wciąż mu przypominają, że powinien trenować na podwórku, jednak czasami jak mają dobry humor lub są bardziej zajęci, przymykają oko na zabawę w domu. Kiedy są w gorszym nastroju, wszystko wygląda inaczej. Zaczynają się złościć, zabraniają synowi oglądać telewizję i pozbawiają go innych przywilejów. Często na ich wybuch Mateusz również odpowiada gniewem. Skąd Mateusz ma wiedzieć czy w danym momencie gra w piłkę jest dozwolona czy nie? Nie wie, ale ma sposób, aby się przekonać. Będzie po prostu robił to na co ma ochotę i zobaczy jaki będzie efekt. Granice wytyczone Mateuszowi są nietrwałe, niejasne. Musi on przeprowadzić więcej testów, aby się przekonać, co będzie tolerowane. Niestabilne granice prowadzą do nadmiernego testowania i buntu.
4. Granice zrównoważone (zrównoważona kontrola)
Agnieszka każdego dnia po szkole wraca do domu, wypełnia obowiązki i odrabia lekcje. Potem, aż do kolacji bawi się z rodzeństwem lub koleżankami. Po kolacji sprząta, a potem może oglądać telewizję lub czytać do godziny 21.00. Wtedy kładzie się spać. Agnieszka zawsze wywiązywała się z obowiązków i korzystała z przywilejów. Kiedy zdała do gimnazjum, zaczęła narzekać, że za mało czasu spędza z koleżankami. Poprosiła rodziców aby mogła wypełniać swoje obowiązki domowe po obiedzie. Rodzice zgodzili się na próbę, jednak wkrótce okazało się, że po obiedzie zaczynały dzwonić telefony i zmieniły się priorytety Agnieszki. Dziewczynka więcej czasu spędzała rozmawiając przez telefon, a coraz mniej pomagając w domu. Rodzice postanowili wprowadzić nowy plan, w którym Agnieszka będzie mogła nadal wypełniać swoje obowiązki dopiero po obiedzie, ale dopóki ich nie zrobi nie będzie mogła korzystać z żadnych przywilejów m.in. rozmawiać przez telefon, słuchać muzyki. Dziewczynka otrzymała swobodę i przywileje, które chciała, jednak w ramach określonych granic. Wie czego się od niej oczekuje oraz co się stanie jeśli nie będzie się wywiązywać ze swoich obowiązków. Granice oparte na zrównoważonej kontroli zapewniają dzieciom niezbędną swobodę, uczą odpowiedzialności oraz zmniejszają potrzebę testowania.
Opracowanie: Jolanta Sarniak - pedagog szkolny na podstawie:
J. Sakowska ,,Szkoła dla rodziców i wychowawców”
R. MacKenzie ,,Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?”