PERM
- 290-251 mln lat
- nazwa geograficzna od miejsca gdzie jest stratotyp
- 2 dzielny
- okres ewaporatów, charakter sedymentacji ?1
- granica dolna - amonitowate
- granica górna - wielka zmiana świata organicznego - wymieranie ?2
orto: goniatyty
para: otwornice, ramienionogi, małże, konodonty, korale
ŚWIAT ROŚLIN:
* D1: zbliżony do karbonu
- skrzypy - formy drzewiaste
D1/D3:
- wielkie skrzypy drzewiaste wymierają, pojawiają się formy małe zbliżone do współczesnych
- paprocie zarodnikowe na D1/D3 przeżywają kryzys, zanikają formy drzewiaste
- widłaki - D1/D3 zmniejszenie rozmiarów, karłowacieją ?3 rośliny
- paprocie nasienne - szeroko rozprzestrzenione w D1 i D3 np. KLOSOPTES (clossopteris ?4) odporne na niskie temperatury
- rośliny szpilkowe - pierwszy raz głównie w D3 wyewoluowały z kordaitów
- kordaity - w D3 wymierają
- pojawiają się sagowce - I-sze rośliny drzewiaste o pokroju palmy
- miłorzęby - drzewa
Granica ery fitycznej paleo / mezofityczna : P1/P3
ERY FITYCZNE:
- eofityczna (początkowa) - prekambr - poł. Syluru - dominacja glonów
- paleofityczna (starożytna) - pojawienie się psylofitów, rośliny lądowe, ?5 paprotniki i pierwotne nasienne
- mezofityczna (średniowieczna) - poł. Permu - poł. Kredy - nagozalążkowe
-kenofityczna (nowożytna) - poł. Kredy do dziś - okrytozalążkowe (kwiatowe)
ŚWIAT ZWIERZĄT:
- otwornice ważne stratygraficznie, duże fusulinidy
- jamochłony: denkowce koralowce ?6 reliktowa grupa wymiera w P3
- koralowce 4-promienne - liczne w P1, przy wielkim wymieraniu całkowicie wymierają
- mszywioły - pospolicie, znaczenie skałotwórcze, w P3 kryzys
- ramienionogi: para, ostatni okres dominacji w płytkich morzach, wypierane przez małże
- mięczaki:
- małże - silnie się różnicują, zaczynają wypierać ramienionogi płytkomorskich ?7
- ślimaki -
- głowonogi: łodziki kryzys ?8
- amonitowate - strat. grupa dla facji głębokomorskich, goniatyty dominują, pod koniec Permu ceratytowe licznie wymierają ?9
- stawonogi:
- trylobity - ?10 wymierają pod koniec
- owady - bujny rozwój
- pojawiają się chrząszcze
- szkarłupnie:
- liliowce - znacznie strat. para
- jeżowce regularne
- konodonty - nadal ważne
- ryby - dominują chrzęstno i kostnoszkieletowe, rekiny
- płazy: P1 - szczyt rozwoju, duże płazy ?11
P3 - duże przeżywają kryzys
- gady - poł. Permu okres rozkwitu
- owodniowce:
1. synapsydy:
- pelikozaury (gady z żaglem), zmiennocieplne
- terapsydy, stałocieplne - lepsze szczęki - zęby
2. gady właściwe
P3 - dominacja gadów
WYMIERANIE:
fusuliny, denkowce, koralowce 4-promienne, trylobity, ?12,
inne organizmy, amonitowate, ramienionogi, łodziki, część ryb, kręgowce
PALEOGEOGRAFIA:
P1:
Tworzy się Basen Środkowoeuropejski zwany germańskim będący lądem (osady czerwonego spągowca). Na S od tego rejonu rozciąga się Tetyda. Istniała jeszcze Geosynklina Uralska na E i Morze Epikontynentalne aż po piętro kangur. Morze ?14
P3:
Tworzy się Morze Cechsztyńskie (osady białego spągowca, sole i łupki miedzionośne). ?15 z Syberią powstają Góry Ural z Rowem Przedgórskim. Z końcem Permu zanika Morze Cechsztyńskie i Kazańskie a Tetyda wycofuje się do Anatolii.
Prowincje Północne: osady pochodzenia z niszczenia łańcuchów waryscyjskich osadów czerwonego spągowca: pochodzenie lądowe, barwa czerwona i pstra; zlepieńce, mułówce, iłowce, arkozy
Cechsztyn - epikontynentalne płytkie morze, osady wytrącone pochodzenia chemicznego, najpierw biały spągowiec.
Dolomit tzw. graniczny
Łupki miedzionośne: osadowe złoża miedzi, wyżej węglanowe osady najstarszego cyklotemu cechsztyńskiego.
W Europie stanowią: 5 cykli solnych:
Ohre
Allek
Leine
Stassfurt
Wevva
Prowincje Centralne: sedymentacja lądowych osadów w ?16 i zapadliskach w obrębie łańcucha waryscyjskiego w P1
Prowincje Vevvucano: w P1 skały wulkaniczne, w P3 przykryte płytkimi wodami Tetydy prowincje 2 i 3 ?17.
Skały Perm w Polsce: Góry Świętokrzyskie - zlepieńce zygmuntowskie. Obszar Krakowa - tufy filipowickie ?18. Sudety - wysady solne na Kujawach.
TRIAS
- trias - trójdzielny
- początek Ery Mezozoicznej.
- stratotyp znajduje się w S Niemczech.
- 251-206 mln lat
- P/T
T/J - największe wymierania
- stromatolity - efekty działania glonów sinic.
orto: amonitowate: ceratyty, konodonty
para: ramienionogi, małże, otwornice, liliowce - duże znaczenie
ROŚLINY:
MORZE:
- w dużym stopniu odradzają się glony zapełniając puste nisze ekologiczne
- zielenice - diplopora
- ramienice - charophyta
chary - cysty przetrwalnikowe
- krasnorosty: solenopora - miejscami skałotwórcze
LĄD:
- rośliny paprotnikowi: skrzypy, widłaki
- dominują rośliny nasienne
- paprocie nasienne
- sagowce
- benetyty
- miłorzęby
- rośliny szpilkowe - dominująca grupa roślinności w T
ZWIERZĘTA:
- radiolarie: skały - rogowce, radiolaryty
- otwornice: para, silnie się rozwijają od środka T
- gąbki: pospolite, znaczenie skałotwórcze
- jamochłony: koralowce hexacoralia
- ramienionogi: rynchonellidy, terebratulidy, spiriferidy ?20
- mięczaki: ślimaki wyst. licznie; małże
w wapieniu muszlowym, płaskospiralnie zwinięte (nautilus)
- głowonogi:
- amonity: największe zróżnicowanie, dominują ceratyty, ale również wyst. amonity właściwe (na granicy T/J wymiera dużo amonitów)
- belemnity
- szkarłupnie: liliowce znaczenie strat.
-jeżowce: intensywnie się rozwijają ?21
- konodonty: z końcem T wymierają całkowicie
- kręgowce:
- ryby: chrzęstno i kostnoszkieletowe (pojawia się pęcherz pławny)
- płazy (amphibia): płazy tarczogłowe, pierwsze żabopodobne szkielety
- gady (reptilia): silny rozwój, terapsydy zdominowane przez gady właściwe
- lądowe: terapsydy, tekodonty (grupa gadów dwunożnych), dinozaury, krokodyle lądowe, żółwie
- morskie: ?22 , ichtiozaury (rybokształtne, podobne do delfinów - konwergencja ewolucyjna), drapieżniki, żyworodne
terapsydy -> ssaki: roślinożerne lub owadożerne w górnym T
lądy: ssakopodobne wielkie płazy
PALEOGEOGRAFIA:
Wczesny Trias: Pangea, która zaczyna pękać, początkowe stadium. Europa stanowiła ląd przez cały T, na N występuje Morze Arktyczne
T1: sedymentacja osadów lądowych w basenie germańskim, a pod koniec T następuje transgresja z S na N do basenu germańskiego. Transgresja z 3 kierunków: dolina Rodanu, brama morawska i od strony Dobrudży.
T2: morze trwa (osady wapienia muszlowego), a z końcem T2 następuje regresja.
T3: sedymentacja osadów lądowych przechodzących w wyżej leżące osady lądowe J.
Wał Windelicki na miejscu dzisiejszych Alp.
2 strefy sedymentacyjne: na N facja germańska (pstry spągowiec, wapień muszlowy), na S facja alpejska
osady morskie: Tetydy
w T1 zróżnicowany głębokościowo
w T2 sedymentacja węglanowa (wapienie rafowe i grube formacje dolomitów)
skały T w Polsce:facja germańska, a w Tatrach facja alpejska
JURA
- nazwa - góry Jura na pograniczu Francji i Szwajcarii
- stratotyp - w Szwajcarii, opisany w 18 wieku
- 3-dzielna - Lias, Dogger, Malm
- 206-142 mln lat
- dolna granica - wielkie wymieranie
- górna granica w oparciu o amonity
orto: amonity właściwe, belemnity
para: otwornice, małżoraczki, ramienionogi, kalpionelle
ROŚLINY:
* morskie:
- glony: stromatolity, zielenice (mniej liczne niż w T), krasnorosty, ramienice, - kokkolity
* lądowe
- maksimum rozwoju roślin nagonasiennych: sagowców, miłorzębów, kajtonii
- rośliny szpilkowe: cyprysowate, sosnowate
ZWIERZĘTA:
- radiolarie - znaczenie skałotwórcze
- otwornice: bardzo liczne, dominują formy bentoniczne, w J2 pojawiają się otwornice planktoniczne
- kalpionelle: orzęski - incertae sedis J3-Cr1, bardzo ważne stratygraficznie
- gąbki - krzemionkowe
- jamochłony: koralowce sześciopromienne
- mszywioły: współwystępują z rafami
- ramienionogi: rynchonelle, pygope, terebratula, w J1 wymierają spirifery
- mięczaki: ślimaki (lokalne znaczenie strat.), małże (Trigonia Diceras)
- głowonogi: łodziki amonitowate, amonity właściwe, belemnity
-stawonogi: pojawiają się kraby
- małżoraczki: para, występują licznie, duże znaczenie strat. dla facji bachicznej (słodkich i półsłonych)
- szkarłupnie: liliowce (znaczenie skałotwórcze), jeżowce (są pospolite i lokalnie zn. strat.)
* kręgowce:
- ryby: dominują chrzęstnoszkieletowe, mniej liczne kostno
- płazy: grupa reliktowa
- gady: max rozwoju gadów
- morskie: ichtiozaury, ?23, morskie krokodyle, żółwie
- latające: pterozaury
- lądowe: dinozaury
Dinozaury:
- ptasiomiednicze (rolinożerne) - stegosaurus (zmiennocieplny) z płytami ?24 na grzbiecie
- gadziomiednicze (roślinożerne, drapieżne) - ptaki (aves) - zauropody (?24a), brontosaurus, brachiosaurus, diplodocus, ?25, allosaurus
- były zróżnicowane wielkościowo, trybem życia
- wiele dinozaurów było zwierzętami społecznymi (stada)
- opiekowały się potomstwem, ?27
- rosły bardzo szybko, wysoki poziom metabolizmu
- część z nich była stałocieplna
- szybko przemieszczały się
- kamienie (gastolity) trawienne w żołądku
- niektóre mogły się porozumiewać (posiadały trąbki)
- były aktywne i bardzo dobrze przystosowane do życia
Znaleziono w Niemczech najpierw pióro, później odcisk ptaka (aves). Archeopteryx - kopalne pióro, wielkość gołębia, trochę cech gadzich - posiadał zęby i pazury przy skrzydłach
- ssaki (ammmalia):
- dalej niewielkie rozmiary (kota)
- nie liczą się w ekosystemach
Mały epizod - koniec Jury
PALEOGEOGRAFIA:
- ?28
Europa:
- nowe baseny sedymentacyjne z powodu rozpadu kontynentów
1. Basen Akwitański - dzisiejsza pozostałość to Zatoka Biskajska
2. B. Angloparyski
3. B. Gór Jura
4. B. Szwabski
5. B. Środkowoeuropejski
6. B. Dolnej Wołgi
Dolna Jura - Lias
Następuje największa w dziejach Ziemi transgresja. Postępuje ona z 4 kierunków. Od M. Arktycznego, M. Północnego, Z. Biskajskiej, O. Tetydy. Przy czym od zachodu ma szybsze tempo.
L1 (Lias Dolny):
Zalewa transgresja B. Akwitański i Angloparyski
L2: zatoka wdziera się do B. Germańskiego, obszar Europy Środkowej jest płaskim lądem ,na które wkraczają ingresje (krótkotrwałe zalewy) pozostawiające wkładki morskich osadów w osadach lądowych. Wkładki takie obserwujemy na obszarze: od Schleswig-Holstein przez Meklemburgie po Pomorze Zachodnie i obrzeżenie Gór Świętokrzyskich
Środkowa Jura - Dogger
D: następuje kolejna faza transgresji, a morze dochodzi do wschodniej granicy Polski
Górna Jura - Malm
M1: max transgresja, zalana jest cała Europa z wyjątkiem Tarczy Bałtyckiej, Wału Windelickiego i Masywu Szkockiego.
Przez całe J3 mamy morze, a z końcem J3 - piętro Portland (piętro lokalne) - następuje wycofanie morza. Pozostaje jedynie Basen Angielski i Wołżański otwarty na Tetydę, a reszta Europy to ląd.
Sedymentacja:
1. zbiorniki epikontynentalne
- J1: morskie osady okruchowe oraz ciemne skały węglanowe. Z wyj. Obszaru Duńsko-Polskiego gdzie wyst. facja osadów lądowych z ingresjami morza.
- J2: płytkowodne wapienie oraz formacje ilaste z osadowymi rudami żelaza
- J3: osady węglanowe o jasnych barwach z licznymi skamieniałościami.
2. N część Tytydy:
- strefy płytsze: wapienie organodetrytyczne, wapienie krynoidowe lub osady okruchowe
- strefy głębsze: łupki ilaste, radiolaryty, spongiolity, wapienie pelagiczne oraz występują przewarstwienia law poduszkowych
3. Góry Jura: strefa przejściowa
- J1: ciemne margle i łupki ilaste z przewarstwieniami wapieni
- J2: zróżnicowane wapienie
- J3: osady wapienno-margliste a także gipsy utworzone w warunkach płytkomorskich, brachicznych i lądowych
Skały jurajskie w Polsce: podobne po pkt. 1
KREDA
- nazwa z łac. - charakterystyczna facja utworów z tego okresu
- stratotyp we Francji
- podział: ?28
- 142-65 mln lat
orto: amonity
para: belemnity, małże, otwornice, kalpionelle, kokkolity
ROŚLINY:
* lądowe:
- Cr1: podobne do jurajskich, dominują nagonasienne, pojawiają się rośliny okrytonasienne (rozwijają się w Cr3)
Cr1/Cr3 - granica ery fitycznej
Cr3: wymierają benetyty i kajtonie, miłorzęby i sagowce
licznie występują rośliny szpilkowe
od Cr3 rozwój roślin kwiatowych (okrytonasiennych)
Okrytonasienne:
- skrócenie czasu rozmnażania
powstanie kwiatu i symbiozy miedzy roślinami, a owadami
?29 pojawiają się: ?30, buki, figowce, dęby, rośliny zielne z kwiatami
- glony: ?31
duża ekspansja okrzemek
ZWIERZĘTA:
- otwornice: b ważna, dużo form przewodnich, rodzaj globotruncana (Cr3/T - ledwo przeżywają)
- radiolarie: znaczenie skałotwórcze - radiolaryty
- kalpionelle: J3/Cr1 - pod koniec Cr1 wymierają (wymoczki, orzęski)
- gąbki: szczytowy rozwój gąbek krzemionkowych, duże znaczenie skałotwórcze
- koralowce: kolonijne gł. hexacorallia (Cr3 - wyparte przez rudysty - małże)
- mszywioły: znaczenie paleoekologiczne, ponad 100 gatunków, zn. skałotwórcze
- ramienionogi: stają się grupą reliktową - głowne gatunki to terebratula i rynchonella
- ślimaki: pojawiają się w morzach ślimaki drapieżne
- małże: para, zróżnicowane, rudysty (przyczepione do podłoża w Cr3 mają znaczenie rafotwórcze, Cr3/T wyginęły)
- amonity: formy aberantne (dziwne skorupki), formy o uproszczonej linii amonitowej (cofnięcie się w ewolucji)
- belemnity: Cr3/T - wymierają belemnity właściwe
- szkarłupnie: liczą się głównie jeżowce, dużo skamieniałości przewodnich
- stawonogi: duże zróżnicowanie krabów (drapieżniki)
- owady:
* kręgowce:
- ryby: dominują kostnoszkieletowe
- płazy: zbliżone do dzisiejszych, grupa reliktowa
- gady:
- morskie: ?33 ichtiozaury i morskie krokodyle, ?34 plezjozaury mają duże rozmiary (do 10 m), pojawiają się większe mozazaury (15 m, drapieżniki); żółwie - b. duże, 4 m dł. (Cr3/T - znikają)
- lądowe: ?35
- dinozaury rogate 0 odpowiednik nosorożców (triceratops)
- wielkie drapieżniki (tyranozaurus rex)
- ptaki: brodzące, żyjące na ?36 ?37
-ssaki: rozwój pewnych cech - wykształciły zmysły węchu i słuchu (nocny tryp życia), ciągle małych rozmiarów; - torbacze i ssaki łożyskowe
WYMIERANIE:
Cr/T: 65 mln lat - odkryto warstewkę irydu (impakt)
wymarły:
- wszystkie amonity, belemnity właściwe, rudysty, plezjozaury, mozazaury, liczne żółwie dużych rozmiarów i krokodyle, ichtiozaury i gady latające, wszystkie dinozaury, dużo gatunków innoceramusów; liczne organizmy planktoniczne: otwornice, kokkolity; część ślimaków i jeżowców
Dlaczego impakt:
- warstwa irydu
- mikrotektyty - drobne kuleczki o str. podobnej do ?38, występują w miejscach uderzenia meteorytów
- kwarc ?39 powstający w warunkach wysokiego ciśnienia
- mikroskopijne diamenciki
- odkryto krater na obszarze Zatoki Meksykańskiej (współcześnie pod osadem) o średnicy pierścienia 200 km, centralna jama 100 km. Planetoida musiała mieć wielkość 10 km.