PSYCHOLOGIA TŁUMU - GUSTAWA LE BONA
Gustaw Le Bon urodził się w 1841 a zmarł w 1931r w Paryżu. Był lekarzem, filozofem, socjologiem i psychologiem. Interesował się też fizyką, chemią i archeologią.. Był również zapalonym podróżnikiem. Podróżował po Indiach, Afryce Północnej, Azji, zwiedził także Polskę. Publikował wiele sprawozdań z tych podróży. Był, więc z pewnością człowiekiem ciekawym świata. Główną jednak dziedziną jego zainteresowań była psychologia społeczne z zwłaszcza psychologia zbiorowości. Wraz z Tarde`em uznawany jest za prekursora tej dyscypliny. Jako pierwszy Le Bon dokonał psychologicznej analizy zjawiska społecznego, jakim jest tłum. W roku 1895 opublikował swoją najbardziej znaną pracę Psychologia Tłumu. Należy jednak na samym początku zaznaczyć, że tłum, u Le Bona jest pojęciem znacznie szerszym niż tłum rozumiany socjologicznie. Dla Le Bona tłumem jest np. parlament. O tym jednak i o innych wątpliwościach i nieaktualnościach postaram się napisać w drugiej części mojej pracy. Teraz spróbuje przedstawić po krótce poglądy przedstawione w Psychologii.
Według niego tłum jak to określa psychologiczny to zbiorowa istota, którą rządzi prawo jedności umysłów. To zbiorowość ludzi, która przy zbiegu pewnych okoliczności i tylko w tych okolicznościach nabiera cech różnych od sumy cech tworzących go jednostek.
Książka składa się z III księg. zatytułowanych: Dusza tłumu, Poglądy i wierzenia tłumu, Klasyfikacja i opis różnych tłumów.
W I części Le Bon dokonuje ogólnej charakterystyki tego zjawiska i przedstawia jego cechy charakterystyczne. I tak tłum odznacza się stałą orientacją idei i uczuć jednostek go tworzących przy jednoczesnym zaniku ich indywidualności. Jednostki te nie myślą, przeważa u nich nad życiem umysłowym życie rdzeniowe, czyli popędy (tłum to nagromadzenie miernoty a nie inteligencji). Jednostka w tłumie czuje się bezkarna i niezwyciężona Natomiast sam tłum jest zawsze nieświadomy i zdolny zarówno do działań bohaterskich jak i zbrodniczych.
Dla Le Bona tłum posiada swoje uczucia i moralność. Jego tłum jest impulsywny, zmienny i drażliwy a o intensywności tych cech decyduje rasa, jaka go tworzy. Jest igraszką zewnętrznych wpływów i dostosowuję się do nieustannych zmian. On nie myśli on po prostu działa, reaguje w przeciwieństwie do jednostki, która potrafi panować nad odruchami. Ponadto tłum jest łatwowierny i podatny na sugestie. Jednostki go tworzące podlegają zbiorowym halucynacją, a zdolność ulegania sugestii jest w nim zrażliwa, tzn. złudzenie powstaje w umyśle jednostki, jest to pewien mylny obraz, który przenosi się do innych umysłów („.błędne rozpoznanie cechuje przede wszystkim kobiety i dzieci jako istoty najbardziej wrażliwe”). Tym autor tłumaczy szybkie potęgowanie się uczuć rządzących tłumem. Jego łatwowierność sprawie, że nie ma dla niego rzeczy niemożliwych - nawet najbardziej nieprawdopodobne zdarzenie jest dla niego realne. Cechy te w tłumie potęguję atmosfera wyczekiwania.
Kolejną cechą tłumu jest przesada i prostota w uczuciach, bez względu na to czy są one dobre czy złe. Tłum nie odczuwa zwątpień zawsze popada w skrajność kocha lub nienawidzi a przestrzeń między tymi uczuciami jest bardzo krucha.
Tłum jest także nietolerancyjny, autorytarny i konserwatywny jednocześnie. Pomimo doraźnie manifestowanych uczuć rewolucyjnych tłum jest instynktownie wrogi zmianom i postępowi. Kocha okrutnych władców a buntuje się tylko przeciw słabym.
Tłum posiada również swoją moralność. Nie jest to oczywiście stałe przestrzeganie norm społecznych, bo na to tłum jest zbyt zmienny i gwałtowny. Le Bon odnajduje jednak w tłumie pewne cechy, które jego zdaniem są przejawami jego moralności np.:poświęcenie, bezinteresowność, ofiarność, prawość.
Tłum ma też swoje idee i specyficzny sposób rozumowania. Idee te są bądź przypadkowe powstające pod wpływem chwili bądź tzw. zasadnicze( zależne od rasy np. religia-kalejdoskop) często sprzeczne wobec siebie. Aby tłum im się poddał muszą mu one zostać wtłoczone w najbardziej prymitywnej postaci. A jeśli chodzi o rozumowanie to jak było wcześniej powiedziane tłum nie myśli łączy tylko pewne zjawiska za pomocą prymitywnych analogii czy też następstw ( np. Eskimos). W związku z brakiem logicznego myślenia tłum jest szczególnie podatny na działanie zbiorowej wyobraźni.
II część książki zatytułowana „Poglądy i wierzenia tłumu” opisuje czynniki mające wpływ na działanie tłumu, zachowania jego przywódców przywódców i ich metody działania.
Le Bon wyodrębnia dwie grupy czynników, od których zależą wierzenia i poglądy tłumu: czynniki mające pośredni wpływ i czynniki mające wpływ bezpośredni. Do tych pierwszych zalicza:
rasę, której potęga jest tak wielka, iż może przezwyciężyć wszystkie inne, rasa historyczna to specyficzne wierzenia, instytucje,sztuka charakterystyczne dla danego ludu, będące zewnętrznym przejawem duszy narodu,
tradycja, która jest syntezą rasy, to idee potrzeby i uczucia, przeszłości, przodków.
czas, który ma siłę twórczą i niszczycielska, to dzięki niemu ustalają się i utrwalają pewne cechy rasowe
instytucje polityczne i społeczne, zdaniem Le Bona ich wpływ na tłumy jest nikły, są one, bowiem zawsze tylko skutkami, jakimś odbiciem duszy rasy a nie jej uwarunkowaniami
oświata i wychowanie - one nie mogą uczynić nas lepszymi, co najwyżej mają wpływ demoralizujący, wychowanie powinno odbywać się przez samokształcenie i rozmyślania wewnętrzne
Jeśli natomiast chodzi o czynniki bezpośrednio mające wpływ na tłum to Le Bon wylicza:
obrazy, słowa i hasła -słowa i hasła umiejętnie użyte i odpowiednio często powtarzane wytwarzają w umysłach jednostek obrazy, którym nie mogą się oprzeć
złudzenia np. religijne czy socjologiczne, polityczne, które tłum ceni je bardziej od prawdy
doświadczenia tylko one mogą zniwelować działanie złudzeń, muszą być powtarzane i trwać dłużej niż jedno pokolenie
rozum a konkretnie wspomniany wcześniej jego kompletny brak, który to ma na tłum wpływ negatywny
Jeden z ciekawszych rozdziałów książki poświęcony jest przywódcom tłumu ich metodą działania.
Przywódcy tłumu -(jak należy stosować bodźce odziaływujące na tłum, każdy tłum instynktownie dąży do poddania się władzy jakiemuś autorytetowi). Przywódca odgrywa w tłumie wielką rolę, często jego wola staje się wolą tłumu. Le Bon uważa, że tłum posiada instynktowną potrzebę słuchania przywódców (tłum to stado niewolników, które nie obejdzie się bez pana.). Przywódca jest zawsze najpierw nieświadomym uczestnikiem, który poddaje się bez reszty idei i dopiero wtedy może stanąć na czele tłumu. Taką jednostkę musi cechować silna wola i umiejętność przekonywania a także gotowość poświęcenia całego swego życia dla idei. Ci, którzy dbają o swój interes są tylko zwykłymi demagogami, rozbudzającymi w tłumie niskie pobudki. Ich wpływ na tłum jest jednak krótkotrwały. Rola prawdziwego przywódcy polega na budzeniu w tłumie wiary, na byciu dla niego przewodnikiem. Gdy jego zabraknie tłum z powrotem zmienia się w zwykłe zbiorowisko. Autor dzieli przywódców na dwie grupy
ludzie energiczni, o silnej, lecz zmiennej woli, charakteryzują się oni: gwałtownością, odwagą i przedsiębiorczością, ich energia jest wielka, lecz szybko zanika wraz z bodźcem, który ją wywołał, są skuteczni, gdy idea wyznacza im prostą drogę, (np. napad, bitwa)
mniej liczni niż poprzedni, ale o silnej i wytrwałej woli, choć mniej spektakularni wywierają na tłum dużo silniejszy wpływ, są to np. twórcy religii, wielkich dzieł (Mahomet, Krzysztof Kolumb), to wytrwała wola a nie inteligencja pozwala zawładnąć im masami.
Metody działania przywódców to część książki będąca swoistym podręcznikiem jak zawładnąć tłumem. Najpierw należy przygotować podatny grunt poprzez zastosowanie jednej z trzech następujących metod:
twierdzenie -zdanie wolne od wszelkiego rozumowania, pozbawione dowodów i nawet niekoniecznie odnoszące się do rzeczywistości znanej tłumowi, odniesie ono jednak skutek dopiero, gdy będzie odpowiednio długo powtarzane w tej samej formie
powtarzanie, dzięki któremu tłum uznaje za słuszne wszystko (np. czekolada X jest najlepsza)
zarażliwość, dzięki której pewne myśli i idee opanowują tłum jak choroba zakażana
Prestiż
Le Bon mówiąc o przywódcach opisuje także zjawisko prestiżu, które rozumie jako pewnego rodzaju fascynację, jaka wywiera na nas ktoś lub coś.
nabyty wiążący się z pełnioną funkcją, majątkiem, nazwiskiem zabija wszelki krytycyzm i wątpliwości
wrodzony będący cechą osobistą przywódcy, prestiż posiada jednak tylko człowiek sukcesu, wraz z porażką prestiż zazwyczaj znika, może go też nadwerężyć krytyka, dlatego należy jej przeciwdziała
III część książki klasyfikuje i opisuje różne kategorie tłumów:
Le Bon rozróżnia dwie kategorie tłumu
tłum heterogeniczny, który jest tematem tej książki
- bezimienny (tłum uliczny, gromada gapiów) - nie posiada poczucia odpowiedzialności
- nieanonimowe (parlament, Lawa przysięgłych - posiada poczucia odpowiedzialności i to właśnie ono ukierunkowuje jego działania
tłum homogeniczny, składający się z jednostek posiadających jakieś wspólne cechy
- kasty, - sekty, -warstwy
W dalszej części autor charakteryzuje parlament i sąd przysięgłych jako specyficzne rodzaje tłumu.
Poddaje także analizie tłum zwany zbrodniczym.
CO POZOSTAŁO Z LE BONA?
Minęło ponad sto lat od wydania tej książki w związku, z czym wiele treści w niej zawartych zdezaktualizowało się, część z nich została obalona przez późniejszych badaczy. Nie sposób jednak wyobrazić sobie współczesnej psychologii społecznej bez tej pozycji. Poglądy Le Bona dały impuls do badań nad zbiorowościami społecznymi.
WĄTPLIWOŚCI, NIEAKTUALNOŚCI, PRZEKŁAMANIA:
Jak było wspomniane wcześniej nadużyciem jest sam tytuł książki, tłum, dla Le Bona to prawie wszystkie zbiorowości społeczne (Cat-Mackiewicz usprawiedliwia go twierdząc iż w jego czasach zarówno parlament francuski czy sądy przysięgłych zachowywały się jak tłumy uliczne
Autor ponadto nagminnie uogólnia wnioski wynikające z zachowania tłumu i próbuje nimi tłumaczyć niemal wszystkie zachowania społeczne
Wątpliwości budzą również przykłady podawane przez autora, prawie wszystkie pochodzą z drugiej ręki a znacząca część z nich to dane historyczne - w książce pisze, iż nie należy wierzyć wspomnieniom z przeszłości gdyż tłum, ją fałszuje cytat str.-
Charakteryzuje tłum jako zjawisko negatywne, wypowiadając się negatywnie o tłumie zbyt idealizuje jednostkę, która przecież także poza nim bywa agresywna i rozhisteryzowana
Dusza rasy +propaganda
Traktuje tłum zbyt statycznie i jednolicie, dla niego to gotowa całość, nie pisze o specyficznych okolicznościach zewnętrznych motywujących powstanie i zachowanie tłumu, a jedynymi jego częściami składowymi są przywódca i reszta jednostek
Książka traci również przez ciągłą propagandą przeciw przeciwnikom politycznym - nieustanne nawiązania negatywnych cech tłumu i socjalizmu
Niejasne sformułowanie pojęcia zarażliwości
DOBRE STRONY/ CO WARTO ZAPAMIĘTAĆ
bez wątpienia dał początek nowej dziedzinie badań - psychologii zbiorowości
tłum zbrodniczy
prawo jedności umysłowej - symbolizacja
zanik świadomości ja - dezindywidualizacja
prestiż osobisty
Opracowanie: inesn@interia.pl
Tekst pobrano ze strony: www.humanista.pl/kulturoznawstwo
1