Widoki Wenecji

Magia refleksów zielonej wody i leniwość kanałów, odblaski światła słonecznego na fasadach z białego marmuru i czerwonej cegły, mosty, które się wyginają przecinając perspektywę, ślizgające się po wodzie gondole, święta i procesje.... - jakie inne miejsce na świecie może równać się z Wenecją, zachęcić malarza by zrobić jej portret? - pyta krytyk myśląc o wedutach - czyli widokach Wenecji. Weduta to widok, przedstawienie ściśle perspektywiczne i wiernie oddające miejsce. Nie jest to jednak pejzaż znany już malarzom flamandzkim i holenderskim w owym czasie. W XVIII wieku, gdy powszechne stało się pragnienie podróży była rodzajem wielce pożądanym. Do popularności gatunku przyczyniła się rola miasta na lagunie jako jednej ze stolic życia towarzyskiego ówczesnej Europy, przyciągającej rzesze zamożnych cudzoziemców. Turyści, którzy tlumnie zjeżdżali do Włoch, by poszerzyc własną kulturę i podziwiać dzieła sztuki, pragnęli mieć pamiątkę, "souvenir" - by go zabrać do ojczyżny. Tak narodziła się moda na weduty, a malarzami najsłynniejszymi i największymi tego rodzaju są dwaj wenecjanie: Antonio da Canal zwany Canaletto (1697-1768) i Francesco Guardi (1712-1793). Obaj byli zakochani w swym nieście i malowali je wspaniale, ukazując przestrzeń pełną powietrza i światła, lecz całkiem różna była ich wrażliwość. Canaletto jako malarz idzie w kierunku malarstwa czystego, odrzucając prawie całkowicie tematy religijne i antyczne, tak że twórczość jego staje się juz zapowiedzią sztuki XIX wieku. Malarz jest pedantyczny i dokładny. Precyzyjna perspektywa jego dzieł po szaleństwach baroku powraca do geometrycznej wręcz dokładności zmiękczonej wszakże przez wielkie nieba, które się odbijają w pomarszczonej wodzie kanałów. Jest wszędzie i nie rozstaje się ze szkicownikiem. Potem, w warsztacie tworzy swe płótna ku radości międzynarodowej publiczności wykształconych kolekcjonerów. Używa często także "camera obscura", prostego poprzednika aparatu fotograficznego, który mu pomaga zachować precyzję widoków. Chodzi o skrzynkę z ciemnymi ścianami, do której światło wchodzi przez otwór w ściance zewnętrznej, a na ściance przeciwległej odtwarzają się obrazy obiektów zewnętrznych. Podkładając kartkę malarz może przerysować się na papier zmniejszony, odwrócony obraz przedmiotu. I właśnie z czarodziejską mocą camera obscura łączymy nazwisko Canaletta . Obraz wyżej to " Canale Grande i kościól della Salute" (Muzeum Sztuk Pięknych, Houston). Na tym widoku Wenecji precyzja, z jaką namalowano oddalające się budynki i subtelne zmiany odcieni, jest iście fotograficzna. Weduty Canaletta były cenione przede wszystkim przez odwiedzających Włochy Anglików i w Wenecji działało na dużą skalę dwu angielskich marszandów Canaletta. Jeden z nich później został angielskim konsulem w Wenecji i miał duży wpływ na to, że malarz w 1746 roku przenosi się do Londynu. gdzie pozostaje przez około dziesięć lat malując widoki miasta i wsi angielskiej. Gdy umiera Canaletto to jego styl kontynuuje bratanek Bernardo Belotto, działając w Wiedniu, Dreźnie i Warszawie. Guardi, przy identycznej w zasadzie tematyce, zastosował zupełnie odmienne środki stylistyczne. Nie stronił też od malarstwa o tematyce religijnej. Weduty Francesco Guardiego mają poetycki ton. Więcej, niż z bezpośredniego oglądu maluje Wenecję z pamięci, mieszając często elementy rzeczywiste i fantastyczne i tworząc sławne "kaprysy". Topografia zdaje się być na drugim planie, ważne jest przedstawienie efektów światła i nastroju. Jego uderzenia pędzla, szybkie i migotliwe, całe pełne swiatła i zwiewnych wrażeń, tworzą portret Wenecji oblanej melancholią w godzinie jej upadku fizycznego i politycznego. Przedstawiony tu "Widok mostu w Cannareggio" (Galeria Narodowa w Waszyngtonie) jest przykładem jego stylu - mury zrujnowanych domów, szkice gondolierów i ludzi na wybrzeżu, mgiełki światłocienia, scena roztapiajaca się w srebrzystobłękitnej poświacie to najszlachetniejsza, wizjonerska poezja. Arcymalarskie traktowanie przedmiotu, biorące pod uwagę zmienność oświetlenia i przejrzystość powietrza, pasuje Guardiego na prekursora zarówno sztuki Romantyzmu jak i Impresjonizmu. Sztuka wedutystów nie znalazła w Wenecji dużego uznania i spotykała się w zasadzie z lekceważeniem Akademii, założonej w 1755 roku. W Wenecji działało wówczas około 40 wedutystów. Canaletto był znakomitością, lecz Guardi przez całe życie pozostawał nieznany i umarł w biedzie, mimo iż potrafił namalować obraz w 3-4 dni!! Odkryli go dopiero pierwsi impresjoniści, dla których jego nowatorstwo było olśnieniem.

---