Termin bibliografia pochodzi z języka greckiego i oznaczał pierwotnie czynność pisania,
względnie przepisywania książek (biblion,biblos - książka ; graphein - pisać).
Dziś używamy go w kilku znaczeniach.
Bibliografia to przede wszystkim czynność spisywania i opisywania książek oraz wynik tej czynności tj. uporządkowany spis (wykaz, zestawienie) dokumentów dobranych według pewnych kryteriów, spełniający określone zadania informacyjne.
bibliografia - termin ten pochodzi od dwóch greckich słów w tłumaczeniu oznaczające książkę i piszę. Słowo to oznacza nie tylko uporządkowany według ściśle określonych kryteriów i stworzony dla zaspokojenia określonych potrzeb informacyjnych spis lub wykaz wszelkich dokumentów wykorzystanych w celu napisania określonego dzieła, jak i także odpowiedni dział nauki zajmujący się definiowaniem zasad, które regulują i określają zasady sporządzanie tych właśnie wpisów.
Bibliografią jest nazywany każdy spis, wszelkich dzieł literackich, naukowych, prasowych, źródeł internetowych , który umieszczany jest na początku lub na końcu dzieła pisanego.
Bibliografią jest także każdy spis wszystkich wyodrębnionych jednostek piśmienniczych, które zostały złożone z opisów bibliograficznych poszczególnych jednostek. Najczęściej spotykanymi bibliografiami są bibliografie sporządzane dla celów bibliotecznych. Mają one z reguły postać katalogów, które w nie tylko dokumentują, ale i także inwentaryzują wszelkie posiadane i zgromadzone zasoby piśmiennicze.
Bibliografia jest też obowiązkową częścią wszelkich naukowych publikacji, gdyż ma ona na celu umożliwienie weryfikacji wszelkich zawartych w nich źródeł i informacji.
BIBLIOGRAFIA wykazuje jakie książki z interesującej nas dziedziny ukazały się w druku
rejestruje dokumenty bez względu na miejsce ich przechowywania
podaje w opisie cechy wspólne, dotyczące wszystkich egzemplarzy nakładu (odbitych z tego samego składu drukar-skiego)
KATALOG wykazuje egzemplarze dokumentów znajdujące się w danej bibliotece lub księgarni opis katalogowy ujmuje indywidualne cechy katalogowanego egzemplarza
wskazuje gdzie dany egzemplarz można znaleźć
Twórcy bibliografii w Polsce
Bibliografię polską otwiera dzieło Szymona Starowolskiego (ok. 1588-1656). Scriptorum Polonicorum Hecatontas(Setnik pisarzów polskich) wydane w 1625 r. we Frankfurcie, zawierające życiorysy pisarzy polskich, uzupełnione tytułami ich prac. Właściwą bibliografię
polską zapoczątkowały prace katalogowe i bibliograficzne biskupa Józefa Andrzeja Załuskiego (1702-1774) twórcy pierwszej biblioteki narodowej zwanej Biblioteką Załuskich
(1747 r.).
Samuel Bogumił Linde (1771-1847) twórca „Słownika języka polskiego” (1807-1814).
Józef Maksymilian Ossoliński (1748-1826) twórca Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie (1817) dzisiaj we Wrocławiu.
Feliks Bentkowski (1781-1852) profesor i bibliotekarz w Liceum Warszawskim, autor bibliografii piśmiennictwa polskiego ułożonej według dziedzin wiedzy pt. Historia literatury polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych.
Joachim Lelewel (1786-1861) historyk, bibliotekarz Uniwersytetu Warszawskiego, twórca teorii bibliografii, autor dzieła Bibliograficznych ksiąg dwoje (T. 1-2, Wilno, 1823-1826).
Karol Estreicher (1827-1908) najwybitniejszy bibliograf polski, wykładowca bibliografii i bibliotekarz w Szkole Głównej w Warszawie, od 1868 r. dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej.
Jest autorem 60 tomowej Bibliografii Polskiej , kontynuowanej przez jego syna Stanisława i wnuka Karola jr., zawierającej zestawienie druków od początków drukarstwa w Polsce (XV w.) do końca 1900 r.
Bibliografia Polska Estreicherów
Jest to bibliografia ogólna, narodowa, prymarna, adnotowana.
Zaprojektowana i realizowana w czterech częściach:
Cz. 1. T. I-VII, Druki z lat 1800-1880 w układzie alfabetycznym.
Cz. 2. T. VIII-XI, Druki z lat 1455-1889 w układzie chronologicznym.
Cz. 3. T. XII-XXXIV, Druki do końca XVIII wieku w układzie alfabetycznym.
Cz. 4. T. I-IV, Dopełnienie części I, druki z lat 1881-1900 w układzie alfabetycznym.
Zakład Bibliografii Polskiej kontynuuje wydawanie wielkiego dzieła rodu Estreicherów Bibliografii Polskiej oraz przygotowuje jej wersję elektroniczną w postaci Elektronicznej Bazy Bibliografii Estreichera - EBBE.
1872-1908
Centrum Badawcze Bibliografii Polskiej Estreicherów kontynuuje wydawanie wielkiego dzieła rodu Estreicherów - BIBLIOGRAFII POLSKIEJ, liczącej do dziś łącznie ponad 60 tomów oraz przygotowuje jej wersję elektroniczną w postaci Elektronicznej Bazy Bibliografii Estreichera - EBBE (zob. www.estreicher.pl).
BIBLIOGRAFIA POLSKA jest bibliografią ogólną narodową prymarną, adnotowaną. Zaprojektowana i realizowana była w czterech częściach.
* Część I - t. I - VII, druki z lat 1800 - 1880 w układzie alfabetycznym.
* Część II - t. VIII - XI, druki z lat 1455 - 1889 w układzie chronologicznym.
* Część III - t. XII - XXXIV, druki do końca XVIII w. w układzie alfabetycznym.
* Część IV - t. I - IV, dopełnienie części I, druki z lat 1881 - 1900 w układzie alfabetycznym.
* Pod tytułem BIBLIOGRAFIA POLSKA ukazały się ponadto: Bibliografia polska XV. - XVI. stulecia (1875), zwana „małym Estreicherem”, oraz przygotowana na wystawę wiedeńską Bibliografia polska XIX. stulecia. Zeszyt dodatkowy (zawierający bibliografię Galicji). 3.000 druków (1873).
* Od r. 1959 ukazują się kolejne tomy reedycji scalającej części I i IV w układzie alfabetycznym.
BIBLIOGRAFIA POLSKA Estreichera gromadzi druki polskie wydane w Polsce (w granicach przedrozbiorowych) i za granicą, druki obce wydane w Polsce oraz polonica (sensu largo) w układzie krzyżowym (hasła autorskie i przedmiotowe). Jest bibliografią bardzo nowocześnie zaprojektowaną, dzięki czemu pełni także (w pewnym zakresie) funkcje:
Istnieją różne rodzaje bibliografii.
Wspólną cechą ich wszystkich jest to, że składają się z szeregu opisów bibliograficznych
(książek lub innych dokumentów) wykazujących: autora, tytuł wydawnictwa wraz z
podtytułem, kolejność wydania, miejsce i rok wydania, wydawcę, a także objętość.
Zakres bibliografii
Zakres bibliografii określany jest przez treść dokumentów objętych spisem.
Zasięg bibliografii wyznaczony jest przez cechy formalne dokumentu takie jak:
-język - zasięg językowy (zależny od języka, w jakim dokument został napisany)
-czas wydania - zasięg chronologiczny (jest wyznaczony datą powstania dokumentu)
-terytorium - zasięg terytorialny (jest wyznaczony przez terytorium, na którym zostały wydane dokumenty zarejestrowane w bibliografii, dokumenty dotyczące tego terytorium lub napisane przez autorów pochodzących z tego terytorium)
-zasięg określony przez formę wydawniczą zarejestrowanych dokumentów (np. bibliografia druków zwartych, bibliografia czasopism, bibliografia artykułów)
-zasięg określony przez formę piśmienniczą dokumentów (np. bibliografia bibliografii, bibliografia pamiętników)
- zasięg określony przez typy dokumentów (np. dokumenty z tekstem słownym, nuty, mapy, filmy, płyty).
Rodzaje bibliografii
Ze względu na zasięg chronologiczny rozróżniamy bibliografie:
-bieżące (rejestracja bieżącej, współczesnej produkcji wydawniczej)
-prospektywne (rejestracja dokumentów, których opublikowanie planowane jest w najbliższej przyszłości)
-retrospektywne (rejestracja dokumentów opublikowanych w zamkniętym okresie
przeszłości).
Bibliografia prospektywna najszerzej znane i najłatwiej dostępne czasopismo poświęcone nowościom wydawniczym (miesięcznik)we wkładce Zapowiedzi Wydawnicze zamieszczane
są dane bibliograficzne i miniaturowe opisy poszczególnych tytułów.
Bibliografie o pełnym zasięgu i zakresie rejestrujące całokształt piśmiennictwa to bibliografie ogólne.
Bibliografie o ograniczonym zakresie i zasięgu rejestrujące tylko część piśmiennictwa to bibliografie specjalne.
Do bibliografii ogólnych zalicza się
bibliografie:
-powszechne (dążące do zarejestrowania wszystkich dokumentów o zasięgu światowym - dziś nie spotykane)
-narodowe (dotyczące jednego kraju).
Bibliografie specjalne stanowią wśród bibliografii zdecydowaną większość. Mogą mieć ograniczony zakres treściowy np. do jednego działu wiedzy, dziedziny, zagadnienia. Mogą mieć ograniczony zasięg np. do jednej epoki, regionu (bibliografie regionalne), miejscowości (bibliografie lokalne), osoby (bibliografie osobowe).
Bibliografia regionalna lub lokalna rejestrująca druki wydane na danym terenie jest bibliografią podmiotową.
Bibliografia regionalna lub lokalna rejestrująca druki dotyczące tego regionu jest bibliografią przedmiotową.
Bibliografia osobowa rejestrująca twórczość danej osoby jest bibliografią osobową podmiotową.
Bibliografia osobowa rejestrująca piśmiennictwo dotyczące danej osoby jest bibliografią osobową przedmiotową.
Bibliografia rejestrująca piśmiennictwo jednej i drugiej kategorii jest bibliografią podmiotowo-przedmiotową.
RODZAJE BIBLIOGRAFII
Spisy bibliograficzne sporządzone na podstawie oględzin egzemplarzy dokumentów (autopsji) noszą nazwę bibliografii prymarnych.
Spisy tworzone na podstawie bibliografii prymarnych
noszą nazwę bibliografii pochodnych.
Spisy uwzględniające jak najpełniej materiały o określonym zakresie i zasięgu noszą nazwę bibliografii kompletnych.
Bibliografia dokonująca wyboru, odrzucająca piśmiennictwo mniej wartościowe to bibliografia selekcyjna.
Jeżeli rejestruje piśmiennictwo szczególnie wartościowe pod względem naukowym jest bibliografią wyborową. Spis bibliograficzny obejmujący wydawnictwa polecane dla określonej grupy czytelników to bibliografia zalecająca (np. spisy lektur dla uczniów i studentów).
Bibliografia zawierająca wyłącznie opisy to bibliografia rejestracyjna. Bibliografia, w której opisy są uzupełnione adnotacjami to bibliografia adnotowana. Adnotacje oceniające treść książki zamieszczają bibliografie krytyczne. Jeżeli zamiast adnotacji bibliografia zawiera abstrakty (sformalizowane charakterystyki treści) jest bibliografią dokumentacyjną.
O spisach bibliograficznych dotyczących różnych dziedzin i zagadnień informują bibliografie-bibliografii.
Spis bibliograficzny dołączony do wydawnictwa, zawierający wykaz wykorzystanych przez autora źródeł bądź lekturę uzupełniającą to bibliografia załącznikowa (kryptobibliografia, literatura przedmiotu).
Forma piśmiennicza bibliografii
spisy (forma klasyczna)
prace o formie nieschematycznej: stany badań, przeglądy literatury, omówienia bibliograficzne, monografie bibliograficzne, biobibliografie, indeksy słów kluczowych
current contents -(zbiory abstraktów czasopism z wybranych dziedzin nauki)
Forma wydawnicza bibliografii: niepublikowana kartoteka (pierwotna forma każdego spisu)
wydawnictwo zwarte wydawnictwo ciągłe (np. bibliografia bieżąca) publikacja niesamoistna (np.kryptobibliografia) formy współczesne: bibliograficzne bazy danych (dostępne on-line i na płytach CD-ROM)
Części składowe bibliografii w postaci drukowanej: tytulatura, spis treści, przedmowa i
Wstęp, wykaz skrótów i symboli, zrąb główny, indeksy (skorowidze)
Układ zrębu głównego
-mechaniczny według cech wydawniczych opisywanych dokumentów:
-alfabetyczny
-chronologiczny
-rzeczowy według treści dokumentów:
-klasowy
-działowy
-systematyczny
-przedmiotowy