------------------------------------------------------------------------
Renesans
------------------------------------------------------------------------
Sielanka - wieś u Reja, Kochanowskiego i Szymonowica
------------------------------------------------------------------------
Tematyka rustykalna ("rusticus", po łacinie - wiejski) w twórczo¶ci poetów renesansowych wi±że się na ogół z humanistyczn± pochwał± piękna ¶wiata naturalnego. Doskonała harmonijnie zorganizowana przyroda staje się częstokroć tłem dla prezentowania zachowań i postaw ludzkich.
Mikołaj Rej temat wiejski rozwin±ł w "Żywocie człowieka poczciwego", nadaj±c mu uniwersalny charakter. Powołaniem człowieka, w my¶l humanistycznych koncepcji Mistrza z Nagłowic, jest życie zgodne z prawami natury. Opisuj±c rok przyrodniczy podzielony na wzór kalendarza biologicznego (cztery pory roku) artysta przedstawił kolejne fazy życia ludzkiego w sposób adekwatny do zjawisk naturalnych. Człowiek jest gospodarzem organizuj±cym przyrodę i z tej przyrody zarazem czerpi±cym korzy¶ci materialne i duchowe. Wie¶ w "Żywocie człowieka poczciwego", jako miejsce gospodarskiego trudu i gospodarskiego owocobrania, służy Rejowi do przedstawienia najistotniejszych warto¶ci i dobrodziejstw natury.
Odmienn± tematykę podejmuje "Pie¶ń ¶więtojańska o Sobótce" Jana Kochanowskiego. Jej odmienno¶ć wyraża się już w zakresie gatunkowym. O ile pisany proz± "Żywot człowieka poczciwego" Reja nawi±zuje do form parenetycznych, o tyle cykl poetycki twórcy z Czarnolasu mie¶ci się w pełni w rodzaju lirycznym i korzysta z do¶wiadczeń poezji pastoralno-sielankowej. Utwór ¶więtojański staje się pie¶ni± o ¶piewaniu, dwana¶cie panien opowiada o odpoczynku po pracy, wywodzi pochwałę tańca, nawi±zuje do ludowych pie¶ni miłosnych. Ostatnia z panien wygłasza pochwałę życia wiejskiego:
"Wsi spokojna, wsi wesoła!
Który głos twej chwale zdoła ?
Kto twe wczasy, kto pożytki ?
Może wspomnieć za raz wszytki ?"
Cykl ¶więtojański Kochanowskiego nawi±zuje więc do mitu arkadyjskiego (Arkadia - kraina wiecznej szczę¶liwo¶ci) oraz staje się pochwał± kultury ludowej przechowuj±cej nakazy moralne, pocieszaj±cej i raduj±cej człowieka.
Gatunek sielanki rozwijał także w póĽnej fazie renesansu Szymon Szymonowic. W wydanym przez poetę zbiorze idylli znalazła się sielanka "Żeńcy". Jej tre¶ć, z punktu widzenia cech gatunku, jest nietypowa, przedstawia bowiem pracę pańszczyĽnian±, buduje obraz niedoli chłopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje więc nie temat, ale sposób, w jaki zostaje przedstawiona rola pie¶ni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodię-pie¶ń opart± na motywach ludowych. Ta wła¶nie pie¶ń "uczłowiecza" srogiego ekonoma, dzięki niej sielanka Szymonowica potrafi odnaleĽć pierwotn± dobroć człowieka.
Schyłek epoki renesansu przypada, o czym pisali¶my, na lata osiemdziesi±te XVI wieku. Z przełomem kultury ¶ci¶le zwi±zana jest postać Piotra Skargi (1536-1612). Ten wybitny kaznodzieja, hagiograf, polemista kontrreformacji dzięki legendzie historyczno-literackiej ukształtowanej w okresie rozbiorów (za spraw± głównie Adama Mickiewicza i Jana Matejki), urósł do roli kapłana-proroka, gor±cego orędownika miło¶ci ojczyzny, której upadek umiał przepowiedzieć. Za znacz±ce dzieło Skargi należy uznać traktat polityczny zapisany w formie o¶miu kazań "Kazania sejmowe" (1597). Groził w nich zagład± ojczyzny, jeżeli nie nast±pi moralne i polityczne odrodzenie Rzeczypospolitej. Zdecydowana krytyka anarchii oraz wad szlacheckich spotyka się w "Kazaniach" z ide± wzmocnienia władzy królewskiej oraz surow±, ascetyczn± wizj± moraln±. Epoka humanizmu zaznaczyła się w dziejach kultury europejskiej wieloma osi±gnięciami.
Zainteresowanie człowiekiem sprzyjało wszechstronnemu pogłębianiu wiedzy antropologicznej. Tradycja kultury antycznej oraz kontynuacja wielu osi±gnięć literatury i sztuki ¶redniowiecznej pozwoliły z kolei renesansowi - jako epoce w dziejach Europy - stać się ważnym ogniwem w rozwoju kultury ¶ródziemnomorskiej. Renesans w Polsce wyraził się także doskonaleniem języka literackiego oraz kształtowaniem wielu gatunków i form artystycznych (między innymi ogromne znaczenie dla rozwoju poezji posiada ukształtowanie przez Kochanowskiego sylabicznego systemu wiersza).
Ważny wydaje się także wkład Polaków do europejskiej kultury renesansu. Była już mowa o artystycznych osi±gnięciach Jana Kochanowskiego. Przypomnijmy także fundamentaln± dla rozwoju nauki pracę Mikołaja kopernika "O obrotach sfer niebieskich" oraz społeczno-polityczn± działalno¶ć Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, owocuj±c± dziełem o europejskim zasięgu "De republica Emendanda" ("O naprawie Rzeczypospolitej"). Idee renesansowe żywe s± w kulturze polskiej i europejskiej do dnia dzisiejszego.
INDEX / ZAGADNIENIA