Elementy doliny rzecznej
Podstawowymi elementami każdej doliny są zbocza doliny i jej dno. W dnie doliny rzecznej możemy wyróżnić koryto , tarasy zalewowe i tarasy nadzalewowe.
Koryto jest to najniższa część dna dolinu wyżłobiona przez rzekę króra ołynie woda orzez wiekszą część koryta któ®a woda płynie w skale.
Taras zalewowy jest to część dna doluny zalwana podczas wysokich stanów wód. Koryto łacznie z obszarem zalewowym snanowi łożysko rzeki .
Niektóre rzeki nie mają tarasów zalewowych wówczas łożysko rzeki niewiele eówżni się od jej koryta. Łożysko może być jednostronne wówczas gdy koryti rzeki biegnie tuż przy zboczu doluny dwustronnie z tarasami zalewowymi jes
Powoedzie
Definicja „ TAkkie wzbieranie gdy rzeka występuje z brzegów, zalewa znaczne obszary lądu i powoduje poważne szkody gospodarcze( pojęcie teoretycznie niehydrologiczne, ale -wg mnie- także przyrodnicze zwłaszcza w ocenie skutków.
Wzrost zagrożenia - global czanges, powodzie tysiąclecia ( 1997, 2001, 2009, 2010)
Odkłamywanie mitów, głoszonych przez przeciwników regulacji rzek
1/ „Rzeki wylewają bo są uregulowane ( powodzie w Toruniu - 988r, 1118r, 1221r) . Zabezpieczeń 100% nie było nie ma i nie będzie. Wały nie są za niskie są za słabe)
2/ Doliny rzek powinny pozostać niezagospodarowane. Niemożliwe! Woj. Kujawsko- pomorskie- 950tys ludndzi żyje w dolinach rzek ( całe fragmenty miast)
3/ Co w zamian zabezpieczeń?- niebudowlane środki powodzie np. zasiłki zapomogi. Dyrektywa Wodna zakłada iż głównym zadaniem po powodzi jesr niwelowanie jej skutków.
Przyczyny powodzi
1/ silne długotrwałe deszcze ( powódź opadowa) roztopy ( powódź roztopowa) zatory ( zatorowa)
2/ za mała retencyjność
3/ zbyt powolny odpływ
4/ Zaniedbanie w infrastrukturze ( do dzisiaj nie usunięto wszystkich skutków w powodzi w 2009)
Zapobieganie
1/ Zwiększenie lesistości lun tworzenie pasów- spowolnienie sływu wód roztopowych
2/ Zwiększenie retencyjności ( każdej) zwłaszcza dużych zbiorników w górach ( Czorsztyn) - budowa zapór bocznych wałów.
3/ Infrastruktura, wczesne ostrzeganie.
Biologia cieków
Plankton ( w bystrych potokach nie ma lub jest bardzo mało)
Fitoplankton- w dużych rzekach ( np. Wisła) bardzo dużo- dominują okrzemki- brak zakwitów sinic. Wiele gatunków to fitoplankton oderwany od dna i peryfiton. Fitoplankton stanowi zaledwie kilka procent zawiesiny niesionej przez rzekę, ale jego biomasa jest porównywalna do jeziora silnie eutroficznego.
Zooplankton- przebiega Rotatora; w miarę spowolnienia prądu- rozwój Copepoda, a nawet Cladocera
Zoobentos: zasada - przeważają formy oksyfilne i posiadające przystosowania do bytowania w nurcie ( przyssawki, przyczepy, formy o płaskim ciele oraz gatunki zagrzebujące się. Formacja bentosowa podobnie jak w jeziorach bardzo zmienna ( jakościowo i ilościowo) w czasie i przestrzeni a więc mało przydatna do oceny trofii rzek- przyczyna : oddziaływanie wielu czynników abiotycznych ( zmienna szybkość prądu, niestabilność podłoża, zwiesina temperatura , pH, tlen).
Makrofity
Czynniki ograniczającymi występowanie makrolitów są złe warunki świetlne, Trudno się zakotwiczyc. Występują głównie w zakolach i rozlewiskach tworząc bardzo ważne środowiska zapewniające rozwój zooplanktonu, miejsca tarła itd.
Peryfiton
Ważniejszy niż w jeziorze ( większe znaczenie w łańcuchu pokarmowym)
Nekton - już był. Krainy pstrąga, lipienia, brzany, leszcza ,stynki)
„Raz miałem koleżankę która była tak brzydka że jak ją zobaczyłem aż mnie cofnęło :D”
Czy rzeka jest ekosystemem?
Ekosystem to układ pozyskujący energię głównie ze słońca. Energia przechodzi przez wszystkie poziomy troficzne: producentów pierwotnych- łańcuch konsumentów- destruentów przywraca substancje biogenne do obiegu cykle azotu, węgla fosforu itd.) W rzece tak nie jest.
Rzeka nie jest ekosystemem bo :
1/ większość materii organicznej jest pochodzenia allochtonicznego ( rzeka więc njest systemem heterotroficznym)
2/ żaden produkt przemiany materii nie jest pozostaje w miejscu wytworzenia. Materia organiczna nie krąży w zamkniętym układzie lecz jest transportowana w dół rzeki.
3/ Jednokierunkowy wpływ w strefie wyższych na niższe.
4/ nie ma sukcesji ekologicznej w czasie „rzeka stale powstaje od nowa”
Vannote et.al (1980) Koncepcja River continuum. Koncepcja ta zakłada że rzeka jest układem geomorfologicznym otwartym, w którym zmiany zachodzą w sposób ciągłym od źródeł do ujścia. Koncepcja prawdziwa tylko w odniesieniu do dużych bardzo rzek, któ®e nie przepływają przez jeziora czy zbiorniki zaporowe( rzeka Wel)
Mikulski- rzeka starzeje się w przestrzeni a nie w czasie
Rzekę należy traktoważ jako fragment większego układu - ekosystemu dorzecza.
Zbiorniki zaporowe
Podział wg różnych kryteriów:
a/ wg położenia:
górskie - głębokie mała powierzchnia duża objętość
podgórskie- pośrednie
niżowe- płytkie duża powierzchnia mała objętość
b/ Wg „ krotności wymiany wody ( czas retencji)
limniczne- wymiana wody rzadziej niż 10 razy na rok ( retencja> 37dni)
reolimniczne- wymiana częściej niż 10 dni
superreolimniczne- wymiana częściej niż 35 razy/ rok
c/ Wg wpływu na środowisko lądowe:
duży zbiornik na małej rzece znaczne zmiany( Zb. Koronowski, 2% pow. Rzeki)
mały zbiornik na dużej rzece- mniejszcze zmiany ( ZB Włocławski 70% pow rzeki)
Cele budowy zbiorników zaporowych:
1/ Gromadzenie wody ( retencja ) w Polsce ważne z uwagi na ubóstwo wody.
2/przeciwpowodziowe
3/ Ekologicznie czysta energia ( energia szczytowa i interwencyjna)
4/ poprawa żeglowności
5/ turystyka i rekreacja
Środowiskowe skutki przegrodzenia rzeki zaporą
1/ w samej rzece powyżej zapory :
a/ pogłębienie poszerzenie zmniejszenie prędkości przepływu
b/ zróżnicowanie charakteru odcinka podpiętrzonego ( górna część - rzeczna, dolna - bardziej jeziorna)
c/ prędkość przepływu - więkdze zróżnicowanie zależne od hydroelektrowni