Rozdział 1. Umysł i poznanie
1. PPP bada w większej mierze procesy nieświadome. Bada złożony system wyspecjalizowany w odbiorze i przetwarzaniu informacji zwany umysłem.
2. P O J Ę C I A
procesy przetwarzania informacji - składają się na nie wszystkie operacje, dzięki którym odbierane przez jednostkę informacje są transformowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, zachowywane, przywoływane lub wykorzystywane w inny sposób.
ekonomia systemu poznawczego - przetwarzanie wszystkich informacji nie miałoby żadnego sensu - większość z nich jest i tak bezużyteczna, z punktu widzenia w jakim znajduje się organizm. Ekonomia działania poznawczego przejawia się też w tym, że człowiek wielokrotnie wykonujący te same działania tworzy coraz bardziej stabilne i elastyczniejsze struktury poznawcze.
struktury poznawcze - względnie trwałe elementy umysłu możliwe do wielokrotnego wykorzystania w różnych warunkach i sytuacjach. Struktury poznawcze: wiedza, sądy, przekonania, schematy.
skąpiec poznawczy - to człowiek, czyli angażuje on tylko cześć dostępnych mu zasobów poznawczych, jak gdyby zachowując resztę na wszelki wypadek i chroniąc się prze przeciążeniem systemu. Skutkiem skąpienia jest skłonność do stosowania heurystyk, schematów stereotypów.
pamięć - tu przechowywane są struktury poznawcze, stąd łatwo je wydobyć i tu nie ulegają degradacji,
uwaga - uniknięcie przeciążenia informacyjnego, selekcja danych.
kontrola poznawcza - zdolność systemu do samoregulacji i samoorganizacji. Możliwość powstrzymania się od reakcji i wyzwolenia jej we właściwym momencie.
poziomy przetwarzania - ta sama informacja może być poddawana obróbce z różną intensywnością i starannością.
kontekst - przetwarzanie na każdym poziomie uzależnione jest od kontekstu. Jest kontekst zewnętrzny (otoczenie/ widzimy zdjęcie niebezpiecznego zwierzęcia, wiemy ze to tylko zdjęcie więc nie uciekamy) i wewnętrzny (wzbudzone struktury poznawcze/ hodowca jadowitych węży widok zwierzęcia nie jest bodźcem do ucieczki, bo ma wiedze o sposobach unikania niebezpieczeństwa).
reprezentacja poznawcza - budowana przez indywidualne doświadczenie, jest wynikiem aktywnego konstruowania obrazu świata przez podmiot - taki pogląd na naturę umysłu nazywa się konstruktywizmem.
reprezentacjonizm - poznawcza reprezentacja krzesła jest uproszczonym, zastępczym modelem prawdziwego krzesła jako pewnej kategorii obiektów lub konkretnego egzemplarza tej kategorii. Dzięki reprezentacjom umysł może sobie radzić sobie w warunkach, które przez swoją złożoność lub nowość przekraczałyby jego możliwości.
solipsyzm - pogląd o istnieniu wyłącznie podmiotu, który poznaje już nie świat, lecz wyłącznie własne miazmaty.
odruch orientalny - reakcja na wydarzenia nagłe i nieoczekiwane (głośny dźwięk, nowa sytuacja). Obserwuje się znieruchomienie i ukierunkowanie receptorów na odbiór bodźców.
zachowanie eksploracyjne - aktywne poszukiwanie informacji w otoczeniu.
interioryzacja - rozwój poznawczy dokonuje się w ten sposób, że najpierw przejawia się w zachowaniu a potem się uwewnętrznia. Można powiedzie, że umysł ewoluuje, przekształcając się z postaci jawnej w postać ukrytą.
3. M O D E L E U M Y S Ł U
1. B L O K O W Y
Informacja przetwarzana przez system sekwencyjnie i oddolnie (bottom-up), czyli od wejścia sensorycznego aż po wyjście behawioralne. Sekwencja przetwarzania składa się z etapów, następujących po sobie kolejno i realizowanych w kolejnych blokach procesów przetwarzania informacji. Blok - zespół procesów przetwarzania informacji o podobnym charakterze i zadaniach, obsługujący wyróżnioną czynność poznawczą (np. spostrzeganie, pamięć, kontrolę motoryki). W modelu blokowym wyróżniono następujące bloki: wejście sensoryczne, uwagę, spostrzeganie, pamięć, procesy myślowe, decyzyjne, wyjście behawioralne).
M O D E L A T K I N S O N A I S H I F F R I N A - magazyny pamięci: rejestr sensoryczny, pamięć krótkotrwała, pamięć długotrwała.
M O D E L H Y D R A U L I C Z N Y U W A G I S E L E K T Y W N E J B R O A D B E N T A - 3 bloki: kanały sensoryczne, filtr uwagi, kanał przetwarzania semantycznego.
Komputerowa metafora umysłu - porównanie elementów ludzkiego systemu poznawczego do analogicznych elementów systemu komputerowego. Komputer tez działa według reguły przetwarzania oddolnego: odbiera dane na wejściu przetwarza je zgodnie z algorytmami informacja na wyjściu.
McClelland i Rumelhart - krytyka modelów blokowych, bo człowiek nie analizuje pojedynczych cech a całość wzorca jakim jest litera. Analiza sensoryczna dokonuje się równolegle z analizą semantyczną, zmierzającą do stwierdzenia, co znaczy widziana przez nas litera. Ponadto litery nabierają sensu dopiero w szerszym kontekście słowa, które tworzą. Informacje o znaczeniu liter i słów przechowywane są w pamięci trwałej, dlatego analiza sensoryczna musi się dokonywać równolegle.
2. K O N C E P C J A P O Z I O M Ó W P R Z E T W A R Z A N I A
Każda informacja jest przetwarzana przez te same struktury (w modelu blokowym były struktury), ale na różnym poziomie głębokości. Nie ma tu wydębionych etapów przetwarzania i odpowiadających im struktur.
Wraz z pogłębianiem przetwarzania wzrasta zarówno liczba, jak i złożoność operacji, jakim w toku procesu przetwarzania poddawane sądocierające do systemu informacje.
3 poziomy przetwarzania:
P Ł Y T K I - analiza sensoryczna. Nietrwałość informacji, podatność na zakłócenia. Cel: np. detekcja 2 identycznych znaków (liter, cyfr…)
G Ł Ę B S Z Y - analiza semantyczna (rozumienie znaczenia słów), bardziej trwały ślad pamięciowy i odporny na zakłócenia i zapominanie. Cel: stwierdzenie identyczności 2 lub więcej elementów należących do 1 kategorii (np. owoców, pojazdów…)
N A J G Ł E B S Z Y - aktywacja skojarzeń z wcześniej odebranym i przeanalizowanym sensorycznie lub semantycznie sygnałem.
Informacja podlegająca przetwarzaniu może pochodzić z 2 źródeł:
O B I E G P I E R W O T N Y - informacja polega na przejściu danych odbieranych na poziomie płytkim przez poziom głęboki aż do poziomu najgłębszego.
O B I E G W T Ó R N Y - Zjawiska pamięciowe.
C R A I K I L O C K G H A R T - umysł - system jednolity, przekazujący sobie informacje w określonym porządku, o jednolitej strukturze, bez kolejnych etapów przetwarzania, za to z wydzielonymi poziomami obróbki danych - od płytkiego do najgłębszego. Wejście do systemu może być zlokalizowane na którymkolwiek z poziomów, zakłada też oddolny kierunek przetwarzania - tylko w stronę poziomu najgłębszego.
3. S Y S T E M M O D U Ł O W Y
Metaforą umysłu modularnego jest skrzynka z narzędziami, w której znajdziemy mnóstwo różnych specjalistycznych przyrządów, ale nie znajdziemy narzędzia uniwersalnego.
F O D O R - umysł składa się z 3 rodzajów budulca:
Przetworników - pozyskiwanie energii dopływającej do organizmu i przekształcanie jej w postać dostępną dla pozostałych mechanizmów psychologicznych.
Systemów centralnych - wnioskowanie i tworzenie przekonań, myślenie, poznanie.
Modułów - pośredniczy między przetwornikami a systemami centralnymi.
Cechy modułów:
1. Zależność od dziedziny - każdy moduł może działać tylko na określonej klasie bodźców (twarz ludzka, dźwięki…), każdy moduł jest wyspecjalizowany w 1 funkcji i nie może pełnić żadnej innej,
2. Automatyczność działania - raz uruchomiony moduł nie może wyhamować, dopóki nie wykona swego zadania. Działa szybko i nie angażuje uwagi, pamięci roboczej.
Moduły działają niezależnie od siebie. Domeną modułów jest przede wszystkim percepcja i sterowanie motoryką, moduły obsługują wejście i wyjście systemu poznawczego, a centralne funkcje tego systemu obsługuje uniwersalny „procesor” wszechstronnego zastosowania (jego funkcja jest np. myślenie)
4. M O D E L S I E C I O W Y ( k o n e k s j o n i z m ) (sieci neuropodobne)
Założenia modelu: przetwarzanie informacji - dzięki aktywności bardzo licznych i prostych jednostek (które aktywują się w tym samym czasie) - tworzą one sieć. Poznanie jest równoległym i rozproszonym przetwarzaniem informacji.
4