Przedsiębiorstwo - wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka prowadząca działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku. W jej skład wchodzą mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami.

Przedsiębiorstwo posiada samodzielność ekonomiczną. Może mieć osobowość prawną.

Potocznie przedsiębiorstwo określa się również jako "firmę", jednak słowo to ma inne znaczenie prawne

Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa:

• najbardziej ogólnym, trwałym i najsilniejszym motywem kierującym działaniem przedsiębiorstwa jest zysk

• należy tak łączyć czynniki produkcji, by zysk maksymalizować lub minimalizować koszt

• przedsiębiorstwo to „czarna skrzynka”; interesuje nas wejście i wyjście, a nie to, co się dzieje wewnątrz (np. struktury, ludzie)

Koncepcja menedżerska przedsiębiorstwa

• ponieważ w rzeczywistości wielkimi firmami zarządzają na ogół menedżerowie, a nie właściciele (nastąpił rozdział własności i kontroli),

• zasada maksymalizacji zysku uległa ograniczeniu na rzecz zasady maksymalizacji korzyści menedżerów w ramach systemu ograniczeń stwarzanych przez właścicieli

• cele: maksymalizacja sprzedaży, maksymalizacja wzrostu, maksymalizacja użyteczności dla menedżerów

Teoria behawiorystyczna

• Przedsiębiorstwa nie dążą do maksymalizacji (bo w warunkach ograniczonej racjonalności jest to niemożliwe), a jedynie do osiągania wyników zadowalających

• Przyjmują takie rozwiązania, które są dostatecznie dobre według różnych kryteriów poziomu aspiracji, (przetrwanie, uniknięcie kompromitacji, rozwój itp.)

Koncepcja shareholder value (wartości dla akcjonariuszy):

Głównym celem przedsiębiorstwa jest interes właścicieli, a więc maksymalizowanie wzrostu wartości przedsiębiorstwa

Koncepcja stakeholders (wartości dla wszystkich zainteresowanych podmiotów)

Cele przedsiębiorstwa wyjaśniane są przez zbieżność interesów wielu grup podmiotów: właścicieli, kierownictwa, dostawców, pracowników, klientów, społeczności lokalnych. Pełen sukces gwarantuje tylko osiągnięcie zadowolenia wszystkich tych grup

Formy rynku:

Konkurencja doskonała: bardzo wielu producentów, produkt względnie jednorodny, pojedynczy podmiot nie ma wpływu na ceny

Konkurencja niedoskonała: wielu producentów, produkt zróżnicowany, ale zaspokajający te same potrzeby

Oligopol - kilku liczących się producentów, silne bariery wejścia - wyjścia (szczególny przypadek: kartel)

Monopol: jeden producent

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

• występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

• występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

Monopol może mieć charakter:

• państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

• wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

• naturalny - gdy z natury konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje, telekomunikacja)

Koszt krańcowy (marginalny): wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę

Utarg (przychód) krańcowy (marginalny) : wzrost utargu całkowitego wywołany wzrostem produkcji o jednostkę

Maksymalny zysk przedsiębiorstwa występuje w momencie, gdy koszt krańcowy = utarg krańcowy.

Przykład

Producent wydobywa obecnie 60 ton miedzi dziennie, ponosząc koszty całkowite w wysokości 150.000 zł. Gdyby chciał wydobywać 61 ton dziennie, musiałby zatrudnić dodatkowego pracownika i kosztowałoby go to 152.000 zł. Przyrost wielkości wydobycia o 1 tonę spowodował wzrost kosztów całkowitych o 2.000 zł, co stanowi koszt krańcowy wydobycia miedzi.

Formy działalności gospodarczej:
działalność gospodarcza osoby fizycznej	spółka							spółdzielnia (działa w oparciu o ustawę Prawo spółdzielcze)
		spółka cywilna (działa w oparciu o kodeks cywilny)	spółka handlowa (działa w oparciu o Kodeks spółek handlowych)
				s. osobowe				s. kapitałowe
				s. jawna	s. partnerska	s. komandytowa	s. komandytowo-akcyjna	s. z ograniczoną odpowiedzialnością	s. akcyjna

Działalność gospodarcza jako osoba fizyczna

(potocznie „samozatrudnienie”)

- Jest się samemu właścicielem firmy. Można zatrudniać inne osoby.

- Zgłoszenie działalności gospodarczej w gminie, tam dokonywany jest wpis do ewidencji. Stosunkowo prosta księgowość.

- Przedsiębiorstwo (właściciel) ma osobowość prawną, więc np. może dostawać dotacje)

- Za długi odpowiada właściciel własnym majątkiem (także współmałżonka, jeśli nie było ustanowionej rozdzielności majątkowej)

Spółka cywilna (s.c.) - jeden z rodzajów umów znanych polskiemu prawu cywilnemu.W odróżnieniu od spółek handlowych spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, nie stanowi jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej jak spółki osobowe, lecz jest konstrukcją regulowaną przez prawo zobowiązań (art. 860-875 k.c.). Nie stanowi więc samodzielnego podmiotu prawa, podmiotami prawa pozostają wspólnicy spółki cywilnej. W związku z tym spółka cywilna nie ma własnego mienia - nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników, stanowiącego ich współwłasność łączną. Także wspólnicy, nie spółka, prowadzą ewentualne przedsiębiorstwo. Za zobowiązania zaciągnięte w związku z działalnością spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie zarówno majątkiem spółki, jak i majątkiem indywidualnym.

Spółka handlowa to prawna forma współdziałania w celu zarobkowym co najmniej dwóch podmiotów w rozumieniu prawa cywilnego powstająca na skutek zawarcia właściwej umowy uregulowanej przepisami prawa handlowego (w Polsce ustawy kodeks spółek handlowych). Rozróżniamy osobowe i kapitałowe spółki prawa handlowego.

Spółki osobowe

Spółka jawna to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna jest osobową spółką handlową i praktycznie stanowi odpowiednik spółki cywilnej. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem przepisu, który mówi, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).

Spółka partnerska to spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Firma tej spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę partnerską - "i partner"; "i partnerzy"; "spółka partnerska" - oraz określenie wolnego zawodu (bądź zawodów) wykonywanego w spółce.

Partnerami w spółce mogą być osoby wykonujące następujące wolne zawody, np. adwokat, lekarz, księgowy.

Spółki osobowe - c.d.

Spółka komandytowa to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.

Spółka ta jest często stosowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej w sytuacji, w której jeden ze wspólników chce zainwestować kapitał w dane przedsięwzięcie i czerpać zeń korzyści, bez obawy o majątek osobisty, a pełną odpowiedzialność wobec wierzycieli przyjmują pozostali wspólnicy, prowadząc spółkę i ją reprezentując.

Spółka komandytowo-akcyjna to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.

Główną różnicą między spółką komandytową a komandytowo-akcyjną jest fakt nabywania kapitału przez emitowanie akcji.

Spółki kapitałowe

Spółka z ograniczoną osobowością to kapitałowa spółka prawa handlowego, choć silnie obecne są w niej elementy osobowe.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wyłącza odpowiedzialność wspólników za zobowiązania samej spółki oraz daje możliwość pełnej kontroli poczynań zarządu przez udziałowców spółki.

Spółka akcyjna to kapitałowa spółka prawa handlowego. Przyjmuje się, iż jest to właściwa ("czysta") spółka kapitałowa, której kapitał zakładowy jest podzielony na akcje będące papierami wartościowymi. Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób w celu nie tylko gospodarczym.

Spółka posiada osobowość prawną. Wyłączona jest osobista odpowiedzialność akcjonariuszy za zobowiązania spółki. Spółkę charakteryzuje fakt nabywania kapitału przez emitowanie i sprzedaż akcji, dzięki czemu możliwa jest łatwa kumulacja kapitałów wielu osób lub firm.

Spółdzielnia - podmiot gospodarczy czyli osoba prawna prowadząca przedsiębiorstwo, ustanowiona na zasadach prawa spółdzielczego, odmiennego nieco od prawa spółek handlowych.

Jest najbardziej demokratyczną formą zrzeszenia osób, posiada majątek odrębny od majątku członków; cel: usprawnienie dochodu wszystkich członków, osiąganie zysku nie jest celem samym w sobie. Spółdzielnia odpowiada jako twór prawny, całym majątkiem, a członkowie tylko do wysokości swoich udziałów, majątek spółdzielni to społeczna własność, jest niepodzielny i należy do wszystkich członków, - o nadwyżkach i ich przeznaczeniu decydują członkowie (1 członek = 1 głos)

Finanse przedsiębiorstw

• Majątek trwały:

• Rzeczowy majątek trwały (nie zużywa się w jednym cyklu produkcyjnym)

• Finansowy majątek trwały

• Należności długoterminowe

• Majątek obrotowy:

• Zapasy

• Środki pieniężne

• Należności

• Przedsiębiorstwo:

• Utarg (przychód) - ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży w jakimś okresie, na ogół w ciągu roku

• Koszty - wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie

• Zyski - nadwyżka przychodów nad kosztami

• Przepływ pieniężny netto (saldo pieniężne)- ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresieKapitał i jego zużycie

• Kapitał rzeczowy to maszyny, wyposażenie i budynki wykorzystywane w produkcji (nie zużywają się w całości w trakcie jednego cyklu produkcyjnego) inaczej: środki trwałe, aktywa rzeczowe

• Amortyzacja - utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji

• Nakład (czynnik produkcji) - dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji (robocizna, surowce, energia itp.)Bilans - zestawienie przez firmę wszystkich posiadanych pasywów i aktywów

• Aktywa - posiadany przez przedsiębiorstwo majątek (np. gotówka, należności, zapasy, budynki, wyposażenie, własność intelektualna)

• Pasywa (zobowiązania) - to, co firma jest winna innym (zobowiązania na rachunkach, zobowiązania płacowe, kredyty, kapitał własny)

• Rynek doskonale konkurencyjny - zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej

• Monopolista - jedyny sprzedawca lub jedyny potencjalny nabywca dobra w danej gałęzi (monopsonista - jedyny taki nabywca)

• Konkurencja niedoskonała - działa opadająca krzywa popytu

Czynniki produkcji

Kapitał ludzki - nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności. O jego wartości decydują stwarzane przezeń możliwości uzyskiwania dochodów w przyszłości

Kapitał rzeczowy - zasób środków produkcji stosowany do wytwarzania innych dóbr

Realny majątek kraju = kapitał rzeczowy + ziemia

Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań

Firma Praca-na-Wynos jest przedsiębiorstwem, które zajmuje się wynajmowaniem innym firmom pracowników tymczasowych. Pobiera za to opłatę 10 € za godzinę pracy wynajętego pracownika, z czego pracownik otrzymuje tylko 7€. Firma w ostatnim roku wypożyczyła 100 000 godzin pracy. Jej wydatki, łącznie z kosztami wynajmu biura, reklamy i rachunków telefonicznych, wyniosły 200 000 €

Rachunek wyników (rachunek zysków i strat):

Przychody : (100 h po 10 €/h)		1 000 000 €
Wydatki (koszty) Płace wynajmowanych pracowników Koszty reklamy Czynsz za wynajem biura Inne wydatki	700 000 € 50 000 € 50 000 € 100 000 € (ogółem 900 000 €)
Zysk przed opodatkowaniem		100 000 € (1 000 000-900 000)
Podatki		25 000 €
Zysk po opodatkowaniu		75 000 €

Koszt księgowy a koszt alternatywny w jednoosobowej firmie Błyskawica.

Właściciel zainwestował w nią własne 30 000 €, które mógłby ulokować w pewne przedsięwzięcie na 10%; poważny koncern zaoferował mu pracę z pensją 25 000€

Rachunek w ujęciu księgowym
Przychody Koszty Zysk księgowy		80 000€ 50 000€ 30 000€
Rachunek w ujęciu ekonomicznym
Przychody Koszty: Koszt w ujęciu księgowym Koszty czasu pracy właściciela Alternatywny koszt kapitału (10% z 30 000) Zysk ekonomiczny (nadzwyczajny)	50 000 25 000 3 000	80 000€ 78 000 2 000

Zużycie dóbr kapitałowych (inaczej: środków trwałych czy aktywów rzeczowych) w firmie Kajtuś

W rocznych kosztach przedsiębiorstwa nie umieszcza się kosztu zakupu, lecz jedynie koszt zużycia (amortyzacji); w ten sposób koszt zakupu rozkłada się na cały okres ich eksploatacji

Przy sporządzaniu bilansu aktywów i pasywów wartość kapitału rzeczowego (budynku, narzędzi) zmniejsza się o amortyzację

Bilans firmy Kajtuś na dzień 31.12.2005

Aktywa	PLN	Pasywa	PLN
Gotówka	40 000	Zobowiązania na rachunkach	90 000
Należności	70 000	Zobowiązania płacowe	50 000
Zapasy	100 000	Kredyt hipot. w firmie ubezp.	150 000
Wartość budynku (wartość początkowa 250 000 zł)	200 000	Kredyt bankowy	60 000 350 000
Pozostałe wyposażenie (wartość pocz. 300 000 zł)	180 000 590 000	Kapitał własny	240 000 590 000

Kapitał własny to własność akcjonariuszy, więc stanowi zobowiązanie firmy wobec nich - jest pasywem

12

---