,,DZIADY” CZ. IV

ANALIZA UTWORU

IV część rozgrywa się w domu księdza w noc zaduszek, gdzie do księdza przychodzi pustelnik (Gustaw). Rozmowa między nimi zawiera się w 3godzinach.

• 1wsza godzina (godzina miłości):

Dowiadujemy się o dziejach nieszczęśliwej miłości. Trzy pojęcia śmierci: ciała, jednostki dla świata, wieczna (bez nadziei zbawienia)

• 2ga godzina (godzina rozpaczy):

Rozpacza nie tylko nad niepowodzeniem miłosnym, ale również nad rozczarowaniem ideowym. Przebija się sztyletem, ale żyje dalej, pogrążenie się w samotności

• 3cia godzina (godzina przestrogi):

Ma charakter filozoficzny, gdyż ubolewa nad wadami świata. Kończy tą część przestrogą, że jeżeli człowiek za życia przeżył szczęście niebiańskie (był w raju), to opóźni mu to drogę do szczęścia wiecznego.

ROMANTYCZNA MIŁOŚĆ I ROMANTYCZNY KOCHANEK

• Romantyczna miłość

-Przekonanie, że istnieją dusze przeznaczone dla siebie, jeżeli się odnajdą na świecie, przeżywają ,,rajskie szczęście” (,,za życia [..] są w niebie)

-Odnalezienie ,,boskiej kochanki”- chwile rajskiego szczęścia, poczucie doskonałej harmonii, jedności; wrażenie, że ma się ,,wspólną duszę”

-Konwenanse stoją na drodze zakochanym- ukochana Gustawa poślubia dobrze sytuowanego mężczyznę (realizm przeważa nad romantyzmem)

-Próba samobójcza (,,Wtem anioł śmierci wywiódł z rajskiego ogrodu”), chyba udana, skoro Gustaw przebywa do domu księdza jako upiór.

• Los romantycznego kochanka po śmierci

-Musi czekać, aż ukochana umrze, by móc się z nią połączyć w zaświatach

-Za samobójstwo musi odbyć karę- co roku powraca i przeżywa swoje ,,niebo i piekło” miłości- rozpacz, niemal szaleństwo, bunt.

WZORCE ROMANTYCZNEJ MIŁOŚCI

1. w filmie:

• ,, Mała Moskwa”

• ,, Titanic”

2. w literaturze:

• ,, Tristian i Izolda”

• ,, Romeo i Julia”

• ,, Cierpienie młodego Wertera”

• ,, Ogniem i mieczem”

• ,,Giaur”

• IV cz. ,,Dziadów”

GENEZA III cz.. ,,DZIADÓW”

1. Biograficzna

• Wyrzuty sumienia z powodu nie wzięcia udziału w powstaniu listopadowym

• Rehabilitacja poety poprzez ukazanie sobie i swoich przyjaciół jako prekursorów powstania listopadowego. Ukazuje represje odkrycia stowarzyszenia filomatów i filaretów

• Złożenie hołdu towarzyszom filomatów i filaretów, narodowej sprawy męczennikom

2. Historyczna

• Klęska powstania listopadowego

• Świadomość tragizmu Polaków pod zaborami i represji caratu

• Nakreślenie wizji przyszłości Polski, jako ratunku dla Polaków (pragnął pokonać drogę do odzyskania niepodległości)

Literacka

• Pragnienie stworzenia nowego typu dramatu łączącego realizm z fantastyką (dramatu romantycznego)

• Ukazanie walki Polaków z caratem w kategoriach walki sił pozaziemskich (walka sił boskich z siłami szatańskimi)

ZWIĄZEK DRAMATU Z POWSTANIEM LISTOPADOWYM

W 1831 roku wybuchło powstanie listopadowe, które miało na celu uwolnienie narodu polskiego spod zaborów i zapewnienie mu istnienia niepodległego państwa. W tym czasie Adam Mickiewicz przebywał poza granicami ziem polskich. Mimo że po rozpoczęciu powstania zmierzał w kierunku Polski z zamiarem wzięcia udziału w narodowym zrywie, nie zdążył na czas.

Dziady, cz. III, powstałe w 1832 roku w Dreźnie (stąd nazywane też Dziadami drezdeńskimi) uważane są za utwór ekspiacyjny. Oznacza to, że zawierają przeprosiny i wyjaśnienie, dlaczego Mickiewicz nie wziął udziału w powstaniu listopadowym. Utwór zawiera przedstawienie cierpienia opowiadającej się przeciwko carowi młodzieży polskiej. Może być odczytywany jako próba uświadomienia ludowi polskiemu, że jest przez Boga wybrany do spełnienia specjalnej misji i że jego cierpienia mają sens. Samego autora utworu zwykło się czasem utożsamiać z jednym z bohaterów, Konradem.

BUDOWA

1. Dedykacja

2. Posłowie

3. Dziewięć scen dziadów

SCENA	TEMATYKA	R/F	BOHATEROWIE	CZAS	MIEJSCE	SYNKRETYZM
I	Scena więzienna	R	-Jakub -Adolf -Żegota -ksiądz Lwowicz	Wigilia Bożego Narodzenia	-Wilno -więzienie w klasztorze Bazylianów -cela Konrada	*bajka o ziarnie *pieśń Konrada
II	Improwizacja	F	R: Konrad F: duchy		-Wilno -więzienie w klasztorze Bazylianów -cela Konrada
III	Egzorcyzmy	F	R: -kapral -ksiądz -więzień -Konrad F: -aniołowie -archaniołowie		-cela Konrada	*modlitwa ks. Piotra
IV	Widzenie Ewy	F	R: -Ewa -Marcelina F: -aniołowie	noc	-Lwów -dom wiejski -pokój sypialniany
V	Widzenie ks. Piotra	F	R: -ks. Piotr F: -aniołowie	Wielkanoc	-cela ks. Piotra	*modlitwa ks. Piotra
VI	Scena senatora	F	R: -senator F: -diabły -Belzebub	noc	-sypialnia senatora
VII	Salon Warszawski	R	-Adolf -Niemojewski -Hrabia -Dama -Francuz		-Salon warszawski -przy drzwiach	*opowiadanie o Cichopskim
VIII	Pan senator + bal	R	-senator -lakaj -sekretarz -Pelikan		-Wilno -sala przedpokojowa	*scena śpiewana
IX	Noc dziadów	F	R: -Guślarz -kobieta w żałobie F: -widmo	Noc, Zaduszki 01.11	-cmentarz -okolice kaplicy

WNIOSKI

Wątki są ze sobą bardzo luźno powiązane. Jest ich bardzo dużo. Wątkiem głównym jest martyrologia młodzieży polskiej i narodu polskiego. Drugim ważnym wątkiem jest wątek Konrada. Widzenie Ewy i Noc Dziadów odbiegają od wątków głównych. Następujące po sobie wątki nie są za sobą ściśle powiązane. Obok scen realistycznych odbywają się sceny fantastyczne, które zdominowały utwór. W scenach fantastycznych nawiązuje się do mistyfikacji. Pojawia się jednostronna rozmowa Konrada z Bogiem. Został tu poruszony epizod walki sił boskich z siłami szatańskimi, co można porównać do walki Polaków z okupantami. okupantami ostatecznym rozrachunku Polacy odniosą sukces. Różnorodna tematyka świadczy o formie buntu wolności twórczej. Ukazanie, że duchowo jest się wolnym- jako odpowiedź na niewolę narodową. Postacie występujące w utworze, oprócz swoich pierwowzorów historycznych, cechują się tym, że wykreowane zostały na zasadzie przeciwieństw. Bohaterowie są albo dobrzy, albo źli. Na przykład patriotyczna młodzież przeciwstawiona uległemu carowi towarzystwu salonowemu. Czas nie wszędzie jest określony. Dominuje noc, bo jest to ulubiona pora romantyków. Noc jest nieskończonością- nie widzi się granic, można wszystko. Nie ma tu też jedności czasowych, a wręcz występują odstępy czasowe. Brak jedności miejsca. Pojawiają się różne miasta: Lwów, Warszawa, Wilno. Pojawia się też synkretyzm rodzajowy i gatunkowy. ,,Dziady” są dramatem łączącym realizm z fantastyką. Nazywa się to dramatem romantycznym.

CECHY DRAMATU ROMANTYCZNEGO:

1. Brak jedności miejsca, czasu, akcji

2. Występowanie typu bohatera romantycznego (Konrad)

3. Wprowadzenie scen fantastycznych

4. Tematyka narodowo- wyzwoleńcza

5. Wprowadzenie scen zbiorowych

6. Odbiegające od siebie wątki (luźna kompozycja)

PRZYKŁADY MĘCZEŃSTWA MŁODZIEŻY POLSKIEJ:

1. Prześladowania młodych, przejętych sprawami narodowymi Polaków zawarte są w utworze w kilku miejscach. Scena I dramatu, kiedy więźniowie zbierają się w jednej celi, przedstawia podejrzenia co do motywów, dla których są represjonowani. Jeden z nich, Żegota, skupia się na tym, że nie wie, dlaczego został aresztowany. Przyznaje, iż nie brał udziału w żadnym spisku. Więźniowie rozmawiają o sądach, głodzeniu ich, pojawia się motyw kibitki. Wielu z nich nie wie, ile czasu spędziło w areszcie, a co gorzej - nie wiedzą, kiedy mogą zostać wypuszczeni. Są w sposób nieludzki przesłuchiwani. Mają świadomość zbiorowego ich uwięzienia. Jeden z nich, Tomasz, mówi:

,,Wolałbym być pod ziemią, w głodzie i chorobie,

Znosić kije i gorsze niźli kije - śledztwo,

Niż tu, w lepszym więzieniu, mieć was za sąsiedztwo. -

Łotry! Wszystkich nas w jednym chcą zakopać grobie.”

2. W scenie VII Adolf opowiada historię jednego z represjonowanych Polaków, Cichowskiego. Znał go, będąc dzieckiem, i wspomina jako wesołego, pogodnego i sympatycznego człowieka. Pewnego razu Cichowski niezapowiedzianie zniknął. Po jakimś czasie doszła do wszystkich informacja, że popełnił samobójstwo. Po dwóch latach okazało się jednak, że żyje i jest trzymany w carskim więzieniu. Jego żonie nie pozwolono się z nim zobaczyć przez kolejne trzy lata. Natomiast samego Cichowskiego męczono: nie pozwalając mu spać kilka nocy z rzędu, karmiąc słonymi potrawami (śledziami) i nie pozwalając pić, podając mu opium, zastraszając, poddając torturze łaskotek. W końcu, po trzech latach, Cichowski został odprowadzony do domu i zmuszony do podpisania dokumentu potwierdzającego, że został zwolniony z więzienia i nic mu nie jest. Jednak w wyniku tortur osłabł i zmienił się nie do poznania. Został doprowadzony do takiego stanu, że kiedy odwiedza go stary przyjaciel:

,,Na klamki trzask on myśli zaraz: idą śledzić;

Odwraca się i głowę na ręku opiera,

Zdaje się, że przytomność, moc umysłu zbiera:

Ścina usta, by słowa same nie wypadły,

Oczy spuszcza, by szpiegi z oczu co nie zgadły.

Pytany, myśląc zawsze, że jest w swym więzieniu,

Ucieka w głąb pokoju i tam pada w cieniu,

Krzycząc zawsze dwa słowa: „Nic nie wiem, nie powiem!”.

3. Kolejne zobrazowanie represji wobec Polaków zawarte jest w scenie VIII. Przedstawione są w niej losy młodego Rollisona, którego niewidoma matka przychodzi do senatora, aby dowiedzieć się, co dzieje się z synem. Rollison, podobnie jak Cichowski, został uwięziony nie wiadomo, z jakiego powodu. Nie wiadomo również, co się z nim dzieje i kiedy ma szansę zostać wypuszczony. Młody człowiek jest torturowany, a następnie zostaje upozorowana jego próba samobójcza. Ludzie Nowosilcowa, wprowadzają w życie pomysł Pelikana i otwierają okno więziennej celi pod pretekstem wpuszczenia świeżego powietrza, zbawiennego przecież dla chorego na płuca Rollisona. Podstęp polegał tu na daniu możliwości popełnienia samobójstwa przez rzucenie się z okna. Na szczęście jednak dla męczonego bohatera i jego zrozpaczonej matki udaje mu się przeżyć.

POSTAWA MŁODZIEŻY POLSKIEJ PODCZAS ŚLEDZTWA

Koncepcja młodzieży polskiej jest wyidealizowana. Młodzi ludzie ukazani są jako bohaterzy gotowi oddać własne życie dla dobra ojczyzny. W stosunku do siebie są bardzo pomocni, gotowi wziąć na siebie winę kolegów i zginąć lub narazić się na tortury nie wydając kolegów. (Frajend wyznał, że za Tomasza lub Konrada oddałby życie).

STOSUNEK NOWOSILCOWA I JEGO SPRZYMIERZEŃCÓW DO SPISKOWCÓW

Senator Nowosilcow prezentuje sobą negatywne cechy carskiego imperium. Przede wszystkim są to: okrucieństwo, zakłamanie i dbałość o karierę za wszelką cenę. Zarówno Polaków, jak i swoich rosyjskich poddanych, traktuje przedmiotowo. Są oni dla niego narzędziami do przypodobania się carowi a dzięki temu pięcia się po szczeblach kariery. Wymyśla spiski i prześladuje polską młodzież, aby móc uzyskać zaszczyty za wierną służbę carowi. Z poddanymi się nie liczy - kiedy największy jego pochlebca, Doktor poddaje mu pomysł na zdemaskowanie wymyślonego spisku, zasługę wykrycia spisku chce przypisać sobie samemu. Z drugiej jednak strony Nowosilcow jest zwykłym tchórzem. Odczuwa paniczny strach przed tymi, nad którymi nie ma władzy. Widać to zwłaszcza w scenie VI, kiedy we śnie płaszczy się przed carem:

,,Ach!- Najjaśniejszy Panie- ach!- nie mogę głosem-

Głos mi zamarł- ach! dreszcz, pot,- ach! dreszcz ziębi, chłodzi”

Senator lęka się również księdza Piotra. Kiedy ma nad nim urzędniczą władzę, znieważa go. Natomiast, kiedy na jego oczach spełnia się proroctwo zakonnika (ksiądz Piotr przepowiedział śmierć Doktora), zmienia swój stosunek do niego. Każe go wypuścić i chce, aby ten jak najszybciej się oddalił.

PODZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA

Na końcu sceny VII przedstawiony został podział społeczeństwa na dwie grupy. Naród polski uosabiają ci przy drzwiach i ci przy stoliku. Następująco mówi o nich jeden z bohaterów, Wysocki:

,,Nasz naród jak lawa,

Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,

Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;

Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”

Pierwsza z grup jest zatem utożsamiona z lawą, druga ze skorupą. Towarzystwo stolikowe (skorupa) składa się z wysokich urzędników i oficerów, znanych artystów oraz dystyngowanych dam. Rozmawiają ze sobą po francusku, o sprawach nieistotnych. Omawiają bale i spotkania towarzyskie. Życie spędzają w świecie salonów i wyłącznie to ich interesuje. Jedna z dam stwierdza nawet, iż:

,,Odtąd jak Nowosilcow wyjechał z Warszawy,

Nikt nie umie gustownie urządzić zabawy;

Nie widziałam pięknego balu ani razu.

On umiał ugrupować bal na kształt obrazu”

Zupełnie ignorują otaczającą (i przecież bezpośrednio ich dotyczącą) sytuację społeczno-polityczną. Kamerjunkier, powołując się na „Constitutionnela”, francuską gazetę, pokazuje swoją ignorancję:

,,Ja myśliłem, że w Litwie to wszystko Moskale.

O Litwie, dalibógże! mniej wiem niż o Chinach”

Natomiast jedna z dam stwierdza, że nie rozumie zupełnie polskich wierszy, chociaż zna język polski. Literat podczas dyskusji o charakterze literatury z innymi przedstawicielami swojego zawodu nie uważa, aby historia opowiedziana przez Adolfa (patrz poniżej) byłaby warta spisania w utworze. Konkluduje, że Słowianie lubią łagodną, sielankową literaturę. Towarzystwo stolikowe nie tylko nie potępia carskiej władzy, ale co więcej, chce robić karierę w jej strukturach. Na przykład jeden z hrabiów jest: „niedawno kreowany z mieszczan”. Inny wprost stwierdza, że chciałby, aby jego żona została pokojówką (hrabina pokojówką?!) u Namiestnika carskiego, księcia Konstantego. Grupa skupiona przy drzwiach (lawa) to głównie młodzież (choć jest wśród nich też „dwóch starych Polaków”). Rozmawiają po polsku, przyciszonymi głosami, żywo reagując na kwestie narodowe oraz wieści na temat ich uwięzionych przez władze carskie towarzyszy. Obie grupy spotykają się, kiedy jedna z młodych dam z towarzystwa przy drzwiach namawia Adolfa, aby opowiedział o losach Cichowskiego, który symbolizuje dzieje Polaków,

,,Dzieje swe, dzieje wszystkich Polski bohatyrów:-

Bo teraz Polska żyje, kwitnie w ziemi cieniach,

Jej dzieje na Sybirze, w twierdzach i więzieniach”

Grupa stolikowa scharakteryzowana została jako zdrajcy i kosmopolici. Są zupełnie obojętni na sprawy narodowe, o czym świadczy choćby rozważanie przez nich cierpień narodu polskiego jako materiału literackiego. Pogodzili się z niewolą i władzą carską. Są pozbawieni moralności i godności osobistej.

Ci, którzy pierwotnie stoją przy drzwiach, to przeciwieństwo tych przy stoliku. Są patriotami, którzy nie mogą pogodzić się z władzą carskiego zaborcy i wierzą, że w polskim narodzie tkwi ukryta siła, która pozwoli wyzwolić się spod obcego panowania. Przez oficjalne władze są prześladowani i represjonowani, a do towarzystwa stolikowego, które uważają za zdrajców, odnoszą się ze wstrętem i odrazą. Obraz takiego podziału społeczeństwa wzmocniony jest w innych fragmentach utworu. W scenie I widać młodzież (lawa), a w drugiej części sceny VIII, podczas balu, ukazane jest pogodzone z losem kraju towarzystwo salonowe (skorupa).

DZIADY

IV część

1820-1823r.

Kowno i Wilno

Czasy wczesne wileńsko- kowieńskie

[dzieje nieszczęśliwej miłości]

III część

1832r w Dreźnie

nazywa się je dziadami drezdeńskimi

dominuje martyrologia [męczeństwo narodu polskiego]

II część

Powstała w Kownie i Wilnie w 1820- 1823r.

Ludowe obrzędy dziadów

[wywoływane duchów]

I część

(nie napisał)

Za I cz. uznaje się balladę ,,Upiór”

---