PREZYDENT

Określenie terminu prezydent wywodzi się z łaciny i pochodzi od słowa "praesidens", czyli po polsku "przewodniczący". Prezydent jest kolegialnym (jednoosobowym) organem, sprawującym władzę wykonawczą. Stoi na czele państwa oraz gwarantuje realizację nieprzerwanego procesu istnienia władzy państwowej.

W naszym kraju urząd prezydenta został ustanowiony w 1921 roku. Stanowisko to objął wtedy Gabriel Narutowicz. Na kartach historii zapisał się jako jedyny, zgładzony prezydent Polski. W 1989 r. przywrócono urząd prezydenta. Pierwszym p. był Wojciech Jaruzelski. Pierwsze demokratyczne wybory odbyły się w 1990 r. i p. został Lech Wałęsa. Następnie wybrano Aleksandra Kwaśniewskiego (grudzień 1995), który był p. przez 2 kadencje. Od 23 grudnia 2005 r. p. był Lech Kaczyński (nie doczekał końca swojej kadencji).

Ustrojową pozycję p. określa zasada podziału władz. Jest on jednym z dwóch głównych ognisk władzy wykonawczej (art. 10 ust. 2). Konstytucja z 1997 r. utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów, a ustrojowa pozycja p. może być określona 6 podstawowymi zasadami:

1. Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu czyli odrębnego funkcjonowania prezydenta oraz rządu z premierem na czele;

2. P. ma pewną aktywność, szczególnie w sytuacji, gdy w Sejmie zabraknie stabilnej większości. Mimo, że pozycja p. uległa osłabieniu, to nadal jest on zdolny wypełniać funkcje arbitra, tzn. czuwać nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniować w razie zakłócenia normalnego obrazu stosunków między Sejmem a rządem;

3. Utrzymanie zasady wyboru p. przez naród. Pozwala to p. na uzyskiwanie własnej legitymacji demokratycznej i powoływanie się na wolę Narodu w konfliktach z parlamentem.

4. Urząd p. ma charakter kadencyjny i ograniczony w czasie. Kadencja ma 5 lat i tylko raz dopuszcza możliwość ponownego wyboru. Ma to służyć zapewnieniu rotacji na stanowisku p. i uniemożliwieniu koncentracji władzy w rękach jednej osoby przez zbyt długi czas.

5. P. nie ponosi odpowiedzialności politycznej wobec parlamentu. Podlega tylko odpowiedzialności konstytucyjnej w razie naruszenia prawa. Niezależność p. ulega znacznemu ograniczeniu wobec wymogu zaopatrywania jego aktów urzędowych w rządową kontrasygnatę.

6. Zasada niepołączalności - p. nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej. Ma to zapewnić mu dystans wobec pozostałych konstytucyjnych organów państwa.

Ustrojową pozycję p. należy widzieć w ścisłym powiązaniu z jego zadaniami, które w najbardziej ogólnym wymiarze wyznacza art. 126 konstytucji. Określa on p. mianem „najwyższego przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej”, stwierdza, iż jest on „gwarantem ciągłości władzy państwowej” oraz powierza mu misję „czuwania nad przestrzeganiem konstytucji i stania na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium”. Sformułowania te określają najistotniejsze cele i wartości, których ochronie i realizacji p. powinien poświęcać szczególną uwagę. Jednak nie określają one pełnego zakresu działań p.

WYBORY PREZYDENTA I JEGO MANDAT

Wybory prezydenckie mają charakter czteroprzymiotnikowy:

• Powszechne;

• Równe;

• Bezpośrednie;

• Przeprowadzone w głosowaniu tajnym.

Warunki, które musi spełnić kandydat na p.:

• Ukończone 35 lat;

• Obywatel Polski (nie musi być w niej urodzony);

• Poparcie 100 tyś osób;

• Pełnia praw wyborczych.

Organizację wyborów określa ustawa z 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, w sposób istotny zmieniona nowelą z 28 kwietnia 2000 r.

• Wybory zarządza marszałek Sejmu.

• Muszą się one zakończyć przed upływem kadencji i musi pozostać jeszcze pewien margines czasu dla rozstrzygnięcia ich ważności przez Sąd Najwyższy.

• Zgłoszenie kandydata na p. wymaga poparcia co najmniej 100 tyś wyborców mających czynne prawo wyborcze.

• Na p. zostaje wybrany kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzyma takiej większości głosów musi zostać przeprowadzona druga tura głosowania (czternastego dnia po pierwszej turze). W drugiej turze pozostaje tylko dwóch kandydatów (tych, którzy uzyskali najwięcej głosów w pierwszej turze) i wygrywa ten, który uzyska więcej głosów. Jeżeli jeden z kandydatów umrze, wycofa się lub straci prawo wybieralności, to datę kolejnego głosowania odracza się o kolejne 14 dni i dopuszcza się kandydata, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu.

• Weryfikacja ważności wyborów należy do Sądu Najwyższego. Ma on na to 30 dni. W razie stwierdzenia nieważności wyborów zostają przeprowadzone nowe wybory.

• Objęcie urzędu prze nowo wybranego p. następuje po złożeniu przez niego przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym (Sejm i Senat), co powinno mieć miejsce w ostatnim dniu przed upływem kadencji poprzedniego prezydenta. Objęcie urzędu oznacza przekształcenie prezydenta elekta w prezydenta urzędującego i cieszącego się pełnią kompetencji przyznanych mu przez konstytucję.

Status prawny p. ma charakter szczególny. Nie może on piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem funkcji głowy państwa. Przysługuje mu szczególna ochrona prawna. Nie wolno go obrażać. Natomiast sam p. za popełnione przestępstwo może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu.

Za swoją działalność urzędową p. nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej, natomiast w razie naruszenia konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ
PARLAMENTARNA (POLITYCZNA)	KONSTYTUCYJNA
- o. za polityczny kierunek sprawowania urzędu i podejmowane akty oraz decyzje. - ponosi ją rząd i jego członkowie; - nie jest tu wymagane postawienie zarzutu naruszenia prawa, wystarczy negatywna ocena działalności żeby parlament (w Polsce Sejm) ogłosił wotum nieufności i w tej procedurze zażądać dymisji rządu lub ministra	- o. za naruszenie prawa (w Polsce - konstytucji lub ustaw) - realizowana z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej (w Polsce - Trybunał Stanu) - podlega jej prezydent - jest to tzw. wentyl bezpieczeństwa w sytuacji, gdy prezydent złamie obowiązujące prawo

Kadencja p. trwa 5 lat i kończy się w momencie złożenia przysięgi. Są pewne sytuacje, w których kończy się ona wcześniej. W myśl konstytucji następuje to w razie:

• Śmierci p.

• Zrzeczenia się urzędu

• Trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia

• Złożenie p. z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu

• Stwierdzenie nieważności wyboru p. lub z innych przyczyn nieobjęci urzędu po wyborze.

KONTRASYGNATA I PREROGATYWY

Instytucja kontrasygnaty polega na uzależnieniu ważności aktów podejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez premiera lub odpowiedniego ministra. I. k. pełni dwie funkcje:

1. Uzależnia ona możliwości działania głowy państwa od uzgodnienia tych działań z rządem. Akt głowy państwa nabierze bowiem ważności dopiero po uzyskaniu kontrasygnaty, głowa państwa nie ma możliwości działania wbrew woli rządu. Jest to forma ograniczenia roli ustrojowej głowy państwa i wymuszania tego, aby prezydent i rząd zajmowały tylko stanowisko. Służy ona uzależnieniu głowy państwa od parlamentu.

2. Premier lub minister, którzy złożyli podpis na akcie głowy państwa, przejmuje polityczną odpowiedzialność za ten akt przed parlamentem. Jest to pewna forma pośredniego uzależnienia działań głowy państwa od parlamentu.

Konstytucja z 1997 r. objęła obowiązkiem uzyskania kontrasygnaty akty urzędowe prezydenta.

Prerogatywy to określone przez konstytucję akty głowy państwa zwolnione z obowiązku uzyskania kontrasygnaty. Występują one głównie w ustroju republikańskim. Ich istotą jest możliwość samodzielnego podejmowania przez prezydenta danego aktu. Zakres prerogatyw jest jednym z wyznaczników rzeczywistej pozycji prezydenta, bo określa zakres działań, które prezydent może podejmować samodzielnie, nawet wbrew woli rządu i parlamentu.

KOMPETENCJE PREZYDENTA

1. RELACJE Z POZOSTAŁYMI WŁADZAMI

Najwyraźniej rysuje się tutaj funkcja arbitrażu. P. przysługuje wiele poważnych kompetencji związanych z zorganizowaniem i personalnym ukształtowaniem pozostałych władz oraz możliwość hamowania działalności tych władz. Większość tych kompetencji p. może wykonywać samodzielnie, bez konieczności uzyskania kontrasygnaty, co potwierdza ustrojową rolę p.

1. PARLAMENT

Uprawnienia p. wobec parlamentu można podzielić na:

• Organizacyjne - zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb (tu p. musi przestrzegać ściśle ustalonych przez konstytucję terminów);

• Inicjatywne - inicjatywa ustawodawcza, zarządzenie referendum (są one wyznaczane w sprawach szczególnej rangi. W Polsce były 2 referenda: wejście Polski do UE - 2004 i referendum konstytucyjne - 1997);

• Hamujące - weto ustawodawcze (nie podpisze ustawy, zawetuje ją. Sejm może odrzucić weto, co oznacza, że p. musi ją podpisać), kwestionowanie ustaw przed Trybunałem Konstytucyjnym, w procedurze kontroli prewencyjnej lub następczej, a także (choć tylko w szczególnych sytuacjach) rozwiązanie Sejmu.

Sposobem komunikowania się p. z parlamentem może być orędzie (wystąpienie p. na forum Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, komunikujące izbom jego stanowisko w określonej kwestii).

2. RZĄD

• P. może skrócić kadencję Sejmu w przypadku nie ustalenia w terminie projektu ustawy budżetowej (musi on być złożony do 30 września) oraz nie wybrania nowego premiera;

• Bierze udział w wyborze premiera i rządu

WYŁANIANIE PREMIERA W Polsce

Premierem (Prezesem RM) jest lider rządzącej partii politycznej (tej, która wygrała wybory). Przyjęcie dymisji RM rozpoczyna proces tworzenia nowej RM. Składa się ona z kilku etapów, z których każdy następny rozpoczyna się po niepowodzeniu poprzedniego. Są to:

-- pierwszy etap (podstawowy) - p. desygnuje kandydata na premiera (w rzeczywistości swoboda działań p. zależy od układu sił w Sejmie. Jeżeli istnieje wyraźna i stabilna koalicja, która dysponuje większością w izbie, to p. powinien zwrócić się do niego o zasugerowanie kandydata i nie powinien odmówić desygnowania tej osoby). Kandydat ten ma 14 dni na skompletowanie składu swojego gabinetu czyli RM (wymaga to uzgodnień koalicyjnych oraz akceptacji p., ponieważ bez jego zgody nie może dojść do ostatecznego powołania rządu. Jeżeli to nie nastąpi, to pierwszy etap kończy się nie przynosząc żadnych skutków). W terminie 14 dni od dnia powołania rządu nowego rządu przez p. premier musi przedstawić Sejmowi program działania RM oraz wniosek o udzielenie jej wotum zaufania, którego przyjęcie wymaga uzyskania w głosowaniu bezwzględnej większości głosów, oddanych w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. Odrzucenie tego wniosku rodzi ogłoszenie dymisji RM i ponowne objęcie sprawowania władzy przez rząd. Jeżeli wniosek uzyska bezwzględną większość głosów to wybory zostają zakończone i nowy rząd obejmuje władzę.

-- drugi etap (rezerwowy) - zaczyna się, jeżeli pierwszy etap nie powoła rządu. W tym etapie jest powoływany tzw. rząd parlamentarny (nie miało to jeszcze miejsca w Polsce). W ciągu 14 dni od zakończenia pierwszego etapu Sejm może dokonać samodzielnego wyboru kandydata na premiera i zaproponowanego przez niego składu rządu (następuje to tak jak w poprzednim etapie, z tą różnicą, że to parlament zgłasza kandydata, a nie p.). Jeżeli uzyska on w głosowaniu bezwzględną większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów to RM uznaje się za wybraną. Następnie marszałek Sejmu, uchwałę o wyborze rządu przekazuje p., który powołuje tak wybraną RM i odbiera od niej przysięgę.

-- trzeci etap - następuje jeśli dugi etap nie przyniesie żadnych skutków i władzę sprawuje poprzednia RM. W tym etapie kompetencja do powołania rządu powraca do p. Procedura dalszego postępowania wygląda tak jak w pierwszym etapie. Jedyna różnica polega na tym, że uzyskanie wotum zaufania Sejmu wymaga zwykłej (a nie bezwzględnej jak to jest w 1 etapie) większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli nowy rząd uzyska wotum zaufania to postępowanie nad jego tworzeniem uważa się za zakończone.

-- jeżeli 3 etap nie przyniesie oczekiwanych skutków, to premier ogłasza dymisję rządu, prezydent ją przyjmuje i powierza rządowi dalsze sprawowanie obowiązków. Zarazem konstytucja zobowiązuje p. do skrócenia kadencji Sejmu (rozwiązania Sejmu) i zarządzenia nowych wyborów.

• P. na wniosek premiera dokonuje zmian w rządzie. Nigdzie w konstytucji nie jest napisane, że musi on to robić osobiście. W przypadku, gdy np. konkretny minister nie pojawi się u p., to on może wysłać decyzję pocztą do tego ministra. Raczej się tego nie stosuje, ale w szczególnych sytuacjach jest to dozwolone;

• P. nie posiada prawie żadnych kompetencji w egzekwowaniu odpowiedzialności rządu lub ministrów. Jedyną możliwością p. jest zwrócenie się do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej, ale może to nastąpić tylko w razie złamania przez nich prawa;

• Bardzo ograniczone są też prawne możliwości oddziaływania p. na bieżące prace rządu. W sprawach szczególnej wagi p. może zwołać posiedzenie RM pod swoim przewodnictwem (jest to tzw. Rada Gabinetowa). Jednakże nie przejmuje ona kompetencji RM i każde podjęte przez nią działanie musi być zatwierdzone przez RM i jej prezesa a nie p.;

• P. ma prawo weto (nie podpisze ustawy, zawetuje ja). Sejm może odrzucić to weto, co oznacza, że p. musi tą ustawę podpisać.

3. WŁADZA SĄDOWNICZA

• P. nie ma żadnych możliwości wpływania na orzecznictwo sądów i trybunałów. Jedyny wyjątek to prawo łaski, pozwalające p. na darowanie lub złagodzenie kary każdej osobie skazanej prawomocnym wyrokiem sądu karnego, z wyłączeniem możliwości ułaskawienia osoby skazanej przez Trybunał Stanu. Prawo łaski ma zawsze charakter indywidualny i dotyczy konkretnej osoby oraz konkretnego wyroku skazującego. Należy je jednak odróżnić od aktów amnestii i abolicji, ponieważ są to akty o charakterze ogólnym (abstrakcyjnym) i mogą być podjęte tylko w formie ustawy, a więc przez parlament;

• P. ma duże kompetencje związane z organizacją władzy sądowniczej.

-- powołuje sędziów (z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu). W tym przypadku działa na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa;

-- powołuje 1 przedstawiciela do Krajowej Rady Sądownictwa;

-- powołuje prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego;

-- powołuje pierwszego prezesa Sądu Najwyższego;

-- powołuje prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego.

2. STOSUNKI ZAGRANICZNE

Kompetencje p. w sprawach zagranicznych dzielimy na 4 grupy:

1. Reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych - p. nie może prowadzić samodzielnej polityki zagranicznej (w tej sytuacji musi współdziałać z premierem lub odpowiednim ministrem). Jako głowa państwa składa państwowe wizyty za granicą i przyjmuje w kraju delegacje najwyższego szczebla. Z czym wiąże się prowadzenie rozmów i negocjacji, podpisywanie różnego rodzaju delegacji, komunikatów czy apeli, które mogą mieć poważne znaczenie dla sytuacji Polski na arenie międzynarodowej.

2. Podejmowanie decyzji personalnych - p. mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach oraz przsy organizacjach międzynarodowych. Przyjmuje listy uwierzytelniające i akredytujące przedstawicieli politycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Akty powołania i odwołania wymagają kontrasygnaty

3. Ratyfikacja (i wypowiadanie) umów międzynarodowych. Ratyfikacja jest to ostateczne potwierdzenie w imieniu państwa umowy międzynarodowej już zawartej przez RM. Jest ona dokonywana w odniesieniu do ważniejszych umów międzynarodowych. Umowy, które wymagają ratyfikacji wymienione są w konstytucji. Ratyfikacja umowy międzynarodowej pozwala na jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw, dzięki czemu staje się ona częścią krajowego porządku prawnego. Jest ona aktem p., ale wymaga kontrasygnaty..

4. Postanowienie o stanie wojny. Ta kompetencja p. ma charakter zastępczy, bo decydowanie o sprawach wojny i pokoju należy do Sejmu. Jeśli jednak Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, a spełnione zostaną przesłanki dopuszczające wprowadzenie stanu wojny, decyzję może podjąć p., z tym, że konieczne będzie uzyskanie kontrasygnaty premiera.

3. OBRONNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA

• P. jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, chociaż w czasie pokoju zwierzchnictwo to jest sprawowane za pośrednictwem ministra obrony narodowej, którego rozkazom bezpośrednio podlegają wszyscy wojskowi niższego stopnia. Nie można p. uważać za bezpośredniego dowódcę armii. Funkcja najwyższego zwierzchnika ma raczej wymiar symboliczny, ale na pewno zastrzega p. prawo do informacji i konsultacji we wszystkich ważniejszych sprawach. W tym celu p. ma obowiązek powołać Radę Bezpieczeństwa Narodowego (powołuje i odwołuje jego członków), jako organ doradczy w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa.

• W czasie pokoju, w normalnej sytuacji politycznej, konkretne kompetencje p. sprowadzają się do podejmowania decyzji personalnych:

-- mianuje szefa Sztabu Generalnego (wymagana kontrasygnata);

-- mianuje dowódców rodzajów sił zbrojnych (wymagana kontrasygnata);

-- nadaje stopnie wojskowe na wniosek Ministra Sił Zbrojnych (pierwszy stopień oficerski i stopnie generalskie).

• Rola p. w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa:

-- w sytuacji wyjątkowej, gdy Sejm nie może się zebrać, p. postanawia o wprowadzeniu stanu wojny;

-- na czas wojny p. na wniosek premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;

-- w razie bezpośredniego zagrożenia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, na wniosek premiera, zarządza mobilizację (częściową lub całkowitą) oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa.

• P. posiada kompetencje do wprowadzania tzw. stanów nadzwyczajnych (stanu wojennego i stanu nadzwyczajnego). W tym przypadku konieczny jest wniosek RM i przedłożenie sprawy Sejmowi.

4. STANOWIENIE PRAWA

• P. ma bardzo skromne kompetencje prawodawcze. Nie ma on możliwości stanowienia aktów o mocy ustawy (chyba, że w sytuacjach wyjątkowych, ale i tak jest wymagana kontrasygnata).

• P. może wydawać tylko akty podstawowe:

-- rozporządzenia - na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania. Stanowi ono źródło powszechnie obowiązującego prawa;

-- zarządzenia - mają charakter wewnętrzny i mogą wiązać jedynie jednostki organizacyjne podlegające p. (przede wszystkim jego kancelarię);

• P. ma szersze możliwości w kwestii kształtowania treści obowiązującego prawa:

-- inicjatywa ustawodawcza;

-- weto ustawodawcze;

-- prawo zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisów prawa z konstytucją;

-- ratyfikacja umów międzynarodowych (pozwala ona na wprowadzenie postanowień umowy do systemu prawa wewnętrznego).

5. GŁOWA PAŃSTWA

• Prawo łaski;

• Nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego;

• Nadaje ordery i odznaczenia;

• Pozaprawne działania p. jako głowy państwa i jego reprezentanta:

-- udział w różnego rodzaju uroczystościach państwowych;

-- wygłaszanie przemówień;

-- spotkania z przedstawicielami rozmaitych środowisk;

-- udział w wizytach i wyjazdach.

• P. powinien być symbolem państwa, jego ciągłości i tradycji, uosabiać pewne wartości niezmienne i nadrzędne, pozostające ponad bieżącą polityką rządu i parlamentu.

L. Garlicki - „Polskie Prawo Konstytucyjne”

7

---