Pedagogika czasu wolnego

Pedagogika

- czynność wychowania dzieci

• Świadoma i celowa działalność wychowawcza- orientacja na wychowanie jako określoną rzeczywistość

• Nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego życia- orientacja na poznawanie i przekształcanie rzeczywistości

Pedagogika lub pedagogia

-nauka badająca możliwości kreowania pożądanej (przez jednostkę lub społeczeństwo) osobowości w określonych warunkach społeczno-kulturowych i cywilizacyjnych

Pojęcia pedagogiki

Nauczanie- planowa i systematyczna działalność, która zmierza do wywołania pożądanych i względnie trwałych zmian w zachowaniu ludzi łącznie ze zmianami ich dyspozycji poznawczych, zainteresowań i postaw

Uczenie się- proces zamierzonego przez uczący się podmiot nabywania określonych wiadomości, umiejętności, nawyków bezpośredniego i pośredniego poznania rzeczywistości

Kształcenie- ogół czynności i procesów umożliwiający ludziom poznanie rzeczywistości i uczestnictwo w jej przekształcaniu oraz osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw

Wychowanie- świadome, celowe i specyficzne oddziaływanie osób, z reguły występujących w ich różnych zbiorach, dokonywane głównie przez słowo i przykład osobisty; zmierza ono do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju jednostki ludzkiej

Wyniki wychowania zależą od:

-wysiłków samej jednostki

-od świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie i kształcenie osób i instytucji

-od odpowiednio zorganizowanej działalności mediów

Subdyscypliny:

-pedagogika pracy, medialna, rodzinna, podwórek, wielkich miast, specjalna, opiekuńcza, czasu wolnego

Cel specjalizacji w pedagogice

-ujęcie z pedagogicznego punktu widzenia wszystkich sytuacji, w jakich się ludzie w ciągu całego życia znajdują i wszelkich działań, jakie podejmują

PEDAGOGIKA CZASU WOLNEGO

- teoria- dziedzina opisująca, wyjaśniająca, projektująca, a także przekształcająca potrzeby, wzory zachowań, style życia człowieka w różnych fazach jego cyklu życia w uwarunkowaniach społeczno-cywilizacyjnych

- praktyka- dziedzina zajmująca się wychowaniem do czasu wolnego i kształceniem umiejętności korzystania w sposób racjonalny z możliwości, jakie daje czas wolny

Obszar zainteresowań pedagogiki czasu wolnego:

1. Wychowanie i kształcenie do czasu wolnego (czas wolny jako cel)

2. Wychowanie i kształcenie w czasie wolnym (czas wolny jako ośrodek)

3. Wychowanie i kształcenie przez czas wolny, przez jego zagospodarowanie (czas wolny jako środek)

Pojęcia

- wychowanie i kształcenie jako oddziaływania bezpośrednie lub pośrednie człowieka na człowieka w sferze czasu wolnego w ciągu całego życia

- samokształcenie, samowychowanie i samodoskonalenie człowieka w sferze czasu wolnego w ciągu całego życia

Wychowanie do czasu wolnego

-szeroki zakres działań obejmujących

• Rozwijanie celowych potrzeb

• Kształtowanie otwartych postaw, zamiłowań i nawyków

• Popularyzowanie wzorów

• Wyposażenie człowieka w określone wiadomości i umiejętności pozwalające na korzystanie w sposób racjonalny z dobra, jakim jest czas wolny

Przesłanki dla wzrastającej roli PCW

• Zasoby czasu wolnego rosną wraz z rozwojem społeczeństw

• Czas wolny wymaga wypełnienia go treściami

• Rozwój bio-psychospołeczny człowieka wymaga treści zorientowanych na zdrowie, kreację i socjalizację

• Realizacja celowo ukierunkowanych treści czasu wolnego wymaga obiektywnych warunków i świadomego oddziaływania wszystkich środowisk, instytucji, organizacji wychowania ze sobą współpracujących

Zadania strategiczne PCW

• Profilaktyka- eliminowanie lub minimalizowanie niekorzystnych zjawisk w sferze czasu wolnego

• Kreacja- inspirowanie i wdrażanie do twórczych poszukiwań modeli zachowań w czasie wolnym, zdobywania wyższych sprawności, lepszych umiejętności i osiągania wartości wyższego rzędu

Zadania operacyjne

• Dostarczać wiedzy by zrozumieć- co to jest? Po co? Dlaczego?

• Rozbudzać potrzeby by chcieć

• Wskazywać możliwości by działać- jak? Kiedy? Gdzie?

• Kierować by działać racjonalnie

CZAS

• Fizyczny- regulowany obrotami ciał niebieskich, mierzony sekundami, minutami, godzinami, dniami, latami

• Psychiczny- mierzony intensywnością przeżyć lub ich brakiem

• Społeczny- regulowany przez społeczny podział pracy

• Kulturowy- zróżnicowany w zależności od epoki i umiejscowienia przestrzennego

Ujęcia czasu wolnego według elementów go opisujących

• Psychologiczno-subiektywne- stan duszy, stosunek jednostki do wykonywanej czynności, styl postępowania

• Formalne- czas, jaki pozostaje po uwolnieniu się jednostki od obowiązków zawodowych, 24h pomniejszone o obowiązki

• Autonomiczno-osobiste- czynności dowolnie wybrane, działania wolne i dobrowolne

• Normatywno-funkcjonalne- czas w pogoni za prawdą i poznaniem siebie samego, całokształt czynności, którym oddaje się jednostka w celu wypoczynku, rozrywki lub bezinteresownego pogłębienia swej wiedzy

• Behawioralne- każdy typ zachowania inny niż praca, wykorzystywany poza czasem pracy

• Ekonomiczne- cały czas, który nie jest sprzedawany i który należy do jednostki bez względu na sposób, w jaki jest wykorzystywany

Czas wolny to zjawisko wielowymiarowe, spełniające się w sferach:

-biologicznej

-psychicznej

-społecznej

-ekonomicznej

jednostki, którego specyfikacją jest wolność wyboru, co do czynności, które człowiek będzie w nim wykonywać

Potocznie- czas bez obowiązków, przeznaczony dobrowolnie na zajęcia dowolne

-czas przeżywany w uwolnieniu się od czynności koniecznych i obowiązkowych

-prawdziwa wolność czasu jest wtedy, gdy żadne czynniki zewnętrzne nie ingerują w jego przeżywanie

Jako kategoria ilościowa:

• Odnosi się do rozmiarów czasu i jego odcinków, ukazywanych zwykle za pomocą miar ilościowych, czasu zegara, godzin i minut

• Czas dekrecjonalny pozostający do dyspozycji jednostki czy grupy społecznej po wypełnieniu przez nie swoich obowiązków zawodowych i szerokopojętych obowiązków życiowych

Typy czasu

-wolny krótki- w trakcie zwyczajnego dnia

-wolny średni- w ramach weekendu obejmującego dni wolne od pracy

-wolny długi- czas wakacji, ferii, urlopów

Miary stosowane w analizie czasu wolnego

-służą zbieraniu informacji o zasobach czasu wolnego oraz sposobach jego wykorzystania

• Ilościowa

• Jakościowa

Miara czasu

• Budżet czasu-zestawienie odcinków czasu przewidzianych na realizację różnych czynności (form) czasu wolnego

• Miara rozpatrywana zazwyczaj w skali doby lub tygodnia

• Polega na zapisie danych uzyskanych metodą ankietową wyrażonych liczbą minut (czy godzin) lub procentem dobowego (tygodniowego) czasu poświęconego na poszczególne czynności (formy), które zostały rozliczone do kategorii czasu wolnego

Przydatne wskaźniki:

-średni czas trwania czynności-odpowiada przeciętnej krajowej

-przeciętny czas wykonywania czynności- odpowiada ilości czasu przeznaczonego na poszczególne rodzaje czynności

Miara wydatków

• Na dobra czasooszczędne (pozwalające na skrócenie lub wykluczenie czynności o różnym stopniu konieczności wykonania) np. AGD, przetworzone artykuły żywnościowe

• Dobra czasochłonne- sprzęt sportowy, turystyczny, środki transportu, sprzęt komputerowy, artykuły ogrodnicze, hobbystyczne, zabawki

• Na usługi czasooszczędne- gastronomiczne, pralnicze, naprawcze, fryzjersko-kosmetyczne

• Usługi czasochłonne- sportowo-rekreacyjne, turystyczne, kulturalne

Miary intensywności uczestnictwa w czasie

• Odsetek osób uczestniczących w analizowanym okresie z danej formy czasu wolnego- wskaźnik częstości uczestnictwa/ rozpowszechnienia danej formy

• świadczy o stopniu rozpowszechnienia danej formy aktywności związanej z czasem wolnym pozwala na uchwycenie struktury uczestników wg przynależności do grup społeczno-zawodowych, dochodowych, miejsca zamieszkania, wykształcenia itp.

• Częstość i długość korzystania z określonej formy czasu wolnego w danym przedziale czasu

Materialne i niematerialne zaplecze czasu wolnego,

• Istniejące środki trwale służące potrzebom czasu wolnego- obiekty, sprzęt, urządzenia

• Stanowiące naturalne wyposażenie terenu dla czasu wolnego- parki narodowe, plaże, lasy

• Liczba miejsc w teatrach, kinach, na stadionach

• Liczba bibliotek, tytułów w księgozbiorach, miejsc dla czytelników

• Liczba domów kultury, obiektów muzealnych, nakład prasy

• Liczba godzin emisji radiowych i telewizyjnych

• Liczba boisk sportowych, terenów rekreacyjnych, siłowni, pływalni, kortów tenisowych, hal sportowych, placów zabaw

Elementy środowiska naturalnego

• Liczba i powierzchnia parków narodowych, krajobrazowych

• Liczba skansenów, zabytków

• Dostępne plaże, jeziora, kąpieliska

• Szlaki turystyczne, nartostrady, wyciągi, stadniny

Wskaźniki jakości czasu wolnego

-struktura czasu wolnego- charakter czynności wypełniających czas wolny

Kryteria charakteryzujące jakość

-dobrowolność

-dowolność

-przyjemność

-niezarobkowośc

Warunki dobrej jakościowo struktury czasu wolnego

• Rozkład czynności powinien być zaplanowany w czasie

• Planowanie czasu reguluje czynności w czasie

• Planowanie czasu wolnego jest warunkiem jego dobrej organizacji, pozwala zsynchronizować czynności własne i grupy ludzi biorących udział w tym czasie

• Planowanie pozwala na intensywniejsze i bardziej racjonalne jego wykorzystanie

• Racjonalne gospodarowanie czasem wolnym wymaga umiejętności zarządzania czasem tzw. podział wg priorytetów

Wymiary czasu wolnego:

-jednostkowy- powiązany ze sferą samorozwoju jednostki

-społeczny- powiązany kształtującym rozwój jednostki wpływem otoczenia

Oddziaływanie czasu w wymiarze funkcjonowania jednostki

• Jest czynnikiem samorozwoju- poprzez odnawianie organizmu, zaspokajanie potrzeb uczestnictwa we wspólnym przeżywaniu zjawisk, wykonywanie czynności konceptualnych i ukierunkowanych na doskonalenie wewnętrzne, z tego wynika dykrecjonalnośc, dowolność czynności czasu wolnego

• Jest afirmacją (potwierdzenie) rosnącego indywidualizmu jednostki- pozwala przeciwstawiać się trendom unifikacji życia, przeciwstawiać się trendom zaspokajania potrzeb, odnajdować własną autonomię i wartości

• Jest to czas poszukiwania prawdy o sobie samym i o własnym życiu

• Filozoficznej, religijnej, estetycznej kontemplacji

• Jest czasem tworzenia iluzji i fantazji, które stanowią mechanizm odreagowania stresu

• Zaspokaja potrzebę sukcesu, ryzyka, odrębności, oryginalności, wyjątkowości

• Zaspokaja potrzebę zabawy, rozrywki, przełamującej schemat życiowy, rutynę lub nudę codzienności

Funkcje czasu wolnego w wymiarze jednostkowym

1. Regeneracyjna- czynności, które wspomagają odnowienie i odtworzenie się możliwości organizmu utraconych w procesie pracy, czynności, które dają odpoczynek w sensie fizjologicznym polegający na oderwaniu się od wymagań, planów, od wszystkiego, co stwarza napięcie nerwowe, co zmusza do nadmiernego wysiłku

2. Kompensacyjna- dotyczy czynności, które stanowią rekompensatę w stosunku do treści i rodzaju czynności wykonywanych pod presją obowiązku, minimalizując czynności przykre, męczące, ograniczające wolność, czynności, które są źródłem radości, przyjemności i zawsze pozytywnych emocji

3. Edukacyjna- dotyczy czynności, które zaspokajają potrzeby poznawcze, potrzebę informacji, wiedzy, nowych umiejętności i doświadczeń, czynności pomocne w kształtowaniu trwałych wartości intelektualnych

4. Integracyjna- dotyczy czynności, które umożliwiają poznawanie nowych ludzi spoza kręgu domowego i zawodowego, zawierania przyjaźni, tworzenia grup połączonych wspólnymi celami, czynności, które spajają, łączą ludzi dając poczucie wspólnoty przez wspólne doznawanie i odtwarzanie przeżyć

5. Kulturowa- dotyczy czynności, które pozwalają nabywać, odtwarzać bądź tworzyć wartości kulturowe stanowiące materialny duchowy dorobek ludzkości

6. Wychowawcze- dotyczy czynności, które wiążą się z przyswajaniem określonych norm postępowania, idei, stylu bycia i zachowania, bądź z wpajaniem ich innym, czynności, które kształtują przyzwyczajenia i trwałe pozytywne postawy wobec istotnych dla człowieka stanów rzeczy

Funkcje czasu wolnego w wymiarze społecznym

• Kształtuje postawy prospołeczne i obywatelskie

• W czasie wolnym i w trakcie różnorodnych aktywności z nim związanych tworzony jest kapitał cywilizacyjny i kulturowy

• Tworzy nowe wartości społeczne i nowe potrzeby odpowiadające tym wartościom

• W nim odbywa się proces uczenia się pełnienia ról społecznych

• Sprzyja sprawowaniu funkcji publicznych, organizowaniu towarzystw i stowarzyszeń, podejmowaniu misji o charakterze społecznym

• Stanowi przeciwwagę zmaterializowania systemu korzyści

• Pozwala na osiągnięcie satysfakcji niewymiernej, niezależnej od przynależności do grupy społeczno-zawodowej, kulturowej

• Jest wyznacznikiem stopnia rozwoju społecznego

• Kompensuje zagrożenia współczesnej cywilizacji i zbliża człowieka do środowiska naturalnego

WYCHOWANIE DO CZASU WOLNEGO W ŚRODOWISKU

-podejście systemowe

Środowisko wychowawcze

- zinstytucjonalizowany system bodźców ukierunkowanych na realizację celu wychowania do czasu wolnego

Typy instytucji podejmujących zadania wychowawcze (komponenty środowiska wychowawczego)

• instytucje wychowania naturalnego - rodzina, grupa rówieśnicza, społeczność lokalna

• instytucje wychowania bezpośredniego - szkoła, kluby, świetlica, dom kultury, internaty, zespoły zainteresowań

• instytucje wychowania pośredniego - zakłady pracy, wojsko, służba zdrowia, instytucje kontroli społecznej

Rodzina - pierwsza i istotna instytucja wychowania naturalnego jednostki

-grupa podstawowa, z którą jednostka ściśle związana osobowością i pełnionymi rolami: męża, ojca, żony, żywiciela rodziny

- formalnie- stosunkowo trwała grupa społeczna złożona z jednostek połączonych pochodzeniem, małżeństwem, adopcją

Formy życia rodzinnego

1. mała- dwupokoleniowa lub podstawowa

2. mała poszerzona- mąż, żona, ich dzieci i rodzice współmałżonków

3. duża- familia trzypokoleniowa i więcej

Narzędzia pomocne w procesie wychowania

• środki koordynujące, inspirujące oraz utrwalające proces wychowania

-rozumiejący istotę czasu wolnego rodzice

-przenoszone na dzieci pożądane wzorce zachowań w czasie wolnym

-podejmowanie zajęć w czasie wolnym wspólnie z innymi rodzinami

-dostarczanie materiałów rozbudzających zainteresowania

-wykazywanie zainteresowania doświadczeniami poszczególnych członków rodziny

• środki informacji i poradnictwa

-gromadzenie informacji o możliwościach czasu wolnego

-dysponowanie literaturą pomocniczą

-przekazywanie informacji o kulturowych tradycjach i wzorcach

-wzajemne wspomaganie ciekawych inicjatyw

• warunki umożliwiające proces wychowania

-atmosfera panująca w środowisku rodzinnym

-pozytywne nastawienie do czasu wolnego członka rodziny o dominującym autorytecie

-warunki mieszkaniowe i wyposażeniowe

-atrakcyjne i dostępne miejsca stanowiące zachętę do korzystania z nich

-pozytywne nastawienie podmiotów organizacyjnych

Szkoła

Narzędzia pomocne w procesie wychowania

• środki koordynujące, inspirujące oraz utrwalające proces wychowania

-nastawienie środowiska szkolnego

-pełnienie przez nauczycieli roli animatorów

-pozyskiwanie sprzymierzeńców w środowisku rodzinnym

-ścisłe wiązanie programowej pracy dydaktycznej z kształtowaniem postaw wobec czasu wolnego

-tworzenie płaszczyzny działania dla różnych organizacji i stowarzyszeń

-realizowanie imprez i programów zorientowanych na formy czasu wolnego

• środki informacji i poradnictwa

-informowanie o możliwościach uczestnictwa

-informowanie i doradzanie jak łączyć pracę programową z pozaprogramową

-informowanie o pasjach i zainteresowaniach związanych z czasem wolnym innych osób

-informowanie o korzyściach związanych z uczestnictwem w różnych formach czasu wolnego

-zgromadzenie szerokiego zasobu informacji o formach zajęć

-poszerzenie funkcji informacyjnych przypisanych rodzinie

• warunki umożliwiające proces wychowania

-nastawienie na szeroki zakres oddziaływań pozadydaktycznych

-różnorodność oferty mogącej rozbudzić zainteresowania

-dobry stan organizacji przestrzeni, wyposażenie w urządzenia i sprzęt

-sprawna organizacja pracy szkoły

Społeczność lokalna- zbiorowość społeczna zamieszkująca niewielki względnie zamknięty obszar, z całym systemem instytucji służących organizacji życia zbiorowego

Narzędzia pomocne w procesie wychowania

• środki koordynujące, inspirujące oraz utrwalające proces wychowania

-kreowanie programów pobudzających mieszkańców do uczestnictwa w racjonalnych zajęciach czasu wolnego

-reagowanie na przejawiane przez mieszkańców inicjatywy i potrzeby, wyjściem im naprzeciw dobrze zorganizowaną ofertą

-troska o stan infrastruktury czasu wolnego

-pozyskiwanie współpracowników upowszechniania zachowań w czasie wolnym

-pobudzania samorządności nastawionej na tworzenie warunków do życia w czasie wolnym

• środki informacji i poradnictwa

-zapewnienie sprawnego przepływu informacji

-wykorzystanie różnorodnych form przekazu

-wskazywanie możliwości integrowania społeczności lokalnej

-wielokierunkowe poradnictwo, co do spędzania czasu wolnego

• warunki umożliwiające proces wychowania

-obiekty i zagospodarowanie terenu

-handel i zasób dostępnych urządzeń i sprzętów użytecznych do czasu wolnego

-zróżnicowana oferta, stosowna do mieszkańców o różnych socjoekonomicznych uwarunkowaniach

---