Dydaktyka - dział pedagogiki, traktujący o metodach nauczania, moralizowanie, pouczanie

Dydaktykę - obecnie traktuje się jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez, dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości nauczania - uczenia się, oraz sposobów kształcenia tego procesu przez człowieka.

Przedmiotem dydaktyki jest:

• Naukowa analiza i formowanie celów nauczania ( kształcenia ) wraz z ich charakterystyką

• Dobór treści kształcenia wg ustalonych zasad zgodnie z obranym celem kształcenia

• Badanie procesu kształcenia dla odsłonięcia rządzących nim prawidłowości, a więc ustalenia warunków i zależności zachodzących między składnikami

• Formowanie opartych na pewnych prawidłowościach procesu zasad metodycznie poprawnej pracy nauczyciela w procesie dydaktycznym

• Badanie wartości i środków dydaktycznych

• Ustalenie najistotniejszych form organizacji nauczania

Kształcenie:

a) / wg W. Okonia / - ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo i ich przekształcaniu, jak też osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznej i umysłowej zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych.

b) proces, w którego toku, na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia, powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.

c) działalność nauczyciela organizująca i ułatwiająca uczniom uczenie się, to kierowanie procesem uczenia się, stwarzanie warunków do uczenia się.

d) proces ukierunkowanych zmian mający na celu doskonalenie i kształtowanie osobowości człowieka i przygotowanie go do życia w społeczeństwie.

e) część procesu wychowania, której zadaniem jest kształtowanie prawidłowej budowy ciała, rozwijanie sprawności ruchowej, podnoszenie odporności i zdrowia organizmu wyrabiania nawyków czynnej reakcji.

Różnica między dydaktykę ogólną, a szczegółową: różnią się zakresem kształcenia, dydaktyka szzcególowa - skupia się na 1 przedmiocie, na treściach jednego przedmiotu, który ma na celu omówić.

Różnica między dydaktyką szczegółową, a metodyką - nie ma żadnej !

Dydaktyka ogólna - zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania, organizowanego w sposób świadomy, systematyczny, planowany - analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania.

Proces - zbiór powiązanych ze sobą czynności ucznia i nauczyciela, się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci i młodzieży lub u osób dorosłych pewnych zamierzonych i względnie trwałyh zmian.

Wychowanie

a) całokształt procesów, za pomocą których jednostka rozwija zdolności, postawy, kształtuje formy zachowań pozytywnych.

b) Świadome, celowe, przygotowanie do życia, optymalny rozwój osobowości, zmiany w całej osobowości ludzkiej ( zmiany dotyczą aksjologii, wartości, itp. )

c) kształtowanie cech kierunkowych / wartości /, bądź cech instrumentalnych ( wiedza, umiejętności, sprwaność )

Samowychowanie - rozumie się samorzutną pracę człowieka nad kształtowaniem własnej osobowości, własnego poglądu na świat, własnych postaw i cech charakteru, stosowanie się do złożonych kryteriów, wzorów, ideałów.

Osobowość - jest struktura cech psychofizycznych, pozostających w charakterystycznej współzależności i wzajemnych związkach warunkujących względną stałość i odrębność jednostki, regulująca jej zachowanie i przebieg procesów psychofizycznych.

Cele kształcenia / wg Okonia / - stanowią wytyczne i zadania dla procesu kształcenia, określają jego wymagania programowe oraz oczekiwane rezultaty; cele kształcenia dzieli się na 2 grupy, które są zależne od stron oddziaływania: rzeczowa i osobowościową.

Strona rzeczowa - wiąże się z poznawaniem świata obiektywnego i nabywaniem sprawności pomagających brać udział w jego kształtowaniu

Strona osobowościowa - zwana podmiotową, wiąże się z poznawaniem samego siebie, kształtowaniem motywacji i zainteresowań oraz nabywaniem sprawności sprzyjających kształtowaniu samego siebie.

3 cele podmiotowe obejmują:

1. ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych ( myślenie, obserwacja, wyobraźnia, pamięć, uwaga ).

2. kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań, zamiłowań, uczniów ( rozwój zamiłowań w celu zachęcenia do pracy ).

3. wdrożenie do samodzielności przez opanowanie techniki samokształcenia i przyzwyczajanie do pracy samokształceniowej.

3 cele rzeczowe obejmują:

1. opanowanie podstaw wiedzy nauk o społeczeństwie, świecie, kulturze, przyrodzie, technice i sztuce.

2. przygotowanie uczniów dz działalności praktycznej

3. kształtowanie u uczniów naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość.

Kształtowanie wielostronne i nauczanie problemowe:

=> analiza oraz próby syntezy i uporządkowania celów kształcenia doprowadziły do konstruowania taksonomii edukacyjnej.

Taksonomia - termin został zaczerpnięty z biologii, gdzie oznacza naukę o zasadach klasyfikacji gatunków zwierzęcych i roślinnych. / wg OKONIA / - termin ten także określa klasyfikację celów kształcenia i wychowania.

Autorzy taksonomii wyodrębnili dziedziny celów:

• Poznawczą / w tej dziedzinie wyodrębniono 6 kategorii /:

1. wiadomości - opanowanie przez uczniów faktów, terminów, pojęć, zasad, metod badań stosowanych w dziedzinach wiedzy.

2. analiza - umiejętność dokonywania podziała całości na elementy, ustalenie ich hierarchii i wzajemnych stosunków

3. synteza - tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury, wytworzenie własnego dzieła, stworzenie obrazu całości na podstawie danych.

4. zrozumienie - to tworzenie nowej wartości, na podstawie analizy i syntezy, to umiejętność interpretacji, z tym wiąże się też znajomość metod oszacowania wyciągnięcia wniosków, łączenia, przewidywania, wyróżniania, określania.

5. zastosowanie - umiejętność wybierania, rozwijania, wykorzystywania, przemieniania klasyfikowania i zwyczajnego zastosowania wiedzy poznanej, z właściwego zastosowania uzyskujemy: wnioski, wyniki, prawa, zasady.

6. ocena - ocenianie w kategoriach wartości wew. i zew. poznawanego materiału, jak i metod przewidywanych w celach kształcenia.

• emocjonalną - odbiór bodźców, wybór swojego systemu wartości

• psychomotoryczną - perfekcyjne wykonywanie czynności, automatyzacja czynności,

Zadania taksonomii:

1. określić zadania

2. wyznaczyć przebieg i zakres kształcenia

3. przygotować wskazania do kontroli

Kształtowanie wielostronne: Wg Okonia => wyróżnia on 4 drogi uczenia się i nauczania, będące połączeniem zbliżonych metod. Drogi tworzą integralną całość zapewniającą możliwie wszechstronny rozwój uczących się w takim procesie nauczania, który inspiruje uczenia się poprzez 4 wzajemnie uzupełniające się grupy metod nauczania i odpowiadające im strategie dydaktyczne.

1 grupa => metody nauczania podającego, przekazują wiedzę w formie słowa mówionego lub pisanego, oraz innych środków informacyjnych, przyswajanie wiadomości przez pamięć.

2 grupa => drogą uczenia się jest odkrywanie, odkrycia stają się rezultatami samodzielnego myślenia, niezbędnego przy rozwiązywaniu problemów. Cechą istotną tej metody jest samodzielne dochodzenie do wiedzy, która ukazuje się w coraz szerszych i bardziej złożonych strukturach. Uczeń rozwija swe zdolności poznawcze, rozbudowuje zainteresowania.

3 grupa - emocjonalna - stanowi uczenie się przez przeżywanie, nauczyciel eksponuje treści programowe, uczący się poznaje je przy wzmożonej emocji, treść może być podana w formie obrazu, muzyki, może towarzyszyć opisom. Przeżywanie nie tylko pozwala poznać nowe zagadnienia, ale przyspiesza ich zapamiętywanie, rozbudza uczucia, kształtuje sądy i osobowość. Ta metoda zapewnia poznanie takich dziedzin kultury, których inaczej nie da się poznać i zrozumieć.

4 grupa - operacyjna - uczenie się poprzez działanie:

• produkcyjne => występuje często w nauce zawodu / specjalności zawodowej.

• nieprodukcyjne => występuje w koniecznych ćw. umiejętności i nawyków.

Prowadzenie procesu nauczania z wykorzystaniem proporcji strategii wielostronnego uczenia się zapewnia nie tylko możliwie wszechstronny rozwój uczących się, ale właściwie ich przygotowanie do korzystania z różnych sytuacji dydaktycznych i różnych umiejętności. Zapewnia również właściwe przygotowanie do samodzielnego uczenia się w różnych sytuacjach dydaktycznych.

Człowieka charakteryzują różne rodzaje aktywności:

• osobowość - / jej funkcje /: poznawanie świata i samego siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości, zmienianie świata.

• aktywność intelektualna - zmierza do poznania świat i siebie, przyswajanie nagromadzonej przez ludzkość wiedzy, samodzielne odkrywanie wiedzy

• aktywność emocjonalna - przeżywanie wartości i ich wytwarzanie

• aktywność praktyczna - polega na zmierzeniu rzeczywistości, wymaga poznania wiedzy o rzeczywistości, którą jednostka ma zmienić.

sposób uczenia się / metody nauczania / składniki treściowe:

1. odkrywanie / problemowe / wyjaśniające

2. przeżywanie / eksponujące / oceniające

3. działanie / praktyczne / normatywne

4. przyswajające / podające / opisowe

Uczenie się przez przyswajanie wiedzy: / opiera się na drodze / :

• bezpośredniej - gdy przedmiotem poznania jest sama rzeczywistość ( rzeczy, procesy, zdarzenia, związki, zależności zachodzące między nimi ) - poznawanie w naturalnych warunkach

• pośredniej - najczęściej przekazywana w gotowej postaci poprzez słowo drukowane / podręczniki /

Proces dydaktyczny => / wg Okonia / - uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący taki czynności N i U ukierunkowany przez odpowiedni dobór treści oraz uwzględniający takie warunki i środki jakie służą wywołaniu pożądanych zmian w uczniach.

W procesie dydaktycznym wyróżniamy 3 fazy:

1. spostrzeganie ( poprzez obserwację )

2. myślenie ( abstrakcyjnie )

3. działanie ( praktyki )

Składniki procesu dydaktycznego:

• uczący się

• cele uczącego się

• treści

• środowisko ( warunki )

• nauczyciel

Zadania problemowe:

• wykrywanie brakujących elementów

• wykrywanie właściwych elementów

• wykrywanie rzeczywistych związków między elementami ( cech )

Cele nauczania problemowego:

• zapamiętywanie

• aktywność

• zmuszenie do myślenia

• zmuszenie do samodzielności

• lepsza samokontrola wiedzy

• dostosowanie do klasy

Struktura problemu:

• cel, do którego człowiek zmierza

• dane początkowe

Rodzaje zadań problemowych:

• proste / jedno problemowe / - istniej tylko 1 trudność do pokonania

• łańcuchowe / złożone / - występuje kilka kolejnych trudności

Etapy rozwiązywania problemów:

1. wg Okonia:

- postawienie problemu

- rozwiązywanie problemu

- weryfikacja rozwiązania

2. wg Zborowskiego

- postawienie i usytuowanie problemu

- planowanie pracy

- badanie

- weryfikacja

- ocena rozwiązania

Problem => jest to odczuwana przez podmiot taka trudność praktyczna lub teoretyczna, którą może on rozwiązać tylko za pośrednictwem własnej aktywności badawczej.

Sytuacja problemowa => podmiot chce rozwiązywać trudne dla siebie zadanie, ale brak mu wystarczającej liczby danych i sam musi o nie zabiegać.

Rodzaje problemów:

• problemy otwarte - poziom informacji bardzo niski, nie są znane możliwości rozwiązania, nie wiadomo jakie hipotezy i warianty wchodzą w grę

• problemy zamknięte - dany jest pełen zbiór możliwych rozwiązań, zadanie polega na wyborze

• problemy o rozwiązaniach konwergencyjnych - polegają na pokonaniu teoretycznych trudności, mają w zasadzie 1 rozwiaznie, prowadzą do odkryć / fizyka, chemia, biologia matematyka itp.

• problemy o rozwiązaniach dywergencyjnych - dotyczą trudności praktycznych, liczba rozwiązań w zasadzie nieograniczona, prowadzą do wynalazków ( przedmioty humanistyczne, techniczne, artystyczne )

Cechy nauczania problemowego :

1. nowe wiadomości uczniowie uzyskują przez rozwiązywanie problemów

2. w toku rozwiązywania problemów aktywność uczniów osiąga wysoki poziom

3. tempo uczenia się jest zależne od ucznia lub grupy uczniów

4. większa aktywność uczniów sprzyja rozwojowi pozytywnych motywów, zmniejsza potrzebę formalnego sprawdzenia osiągnięć.

5. efekty uczenia się są trwałe, uczniowie łatwiej stosują wiadomości w nowych sytuacjach.

Nauczanie problemowe => cechą istotną jest aktywność badawcza ucznia i uzyskiwanie nowych wiadomości i sprawności za pośrednictwem rozwiązywania problemów.

Sytuacja problemowa:

• określenie problemu

• formułowanie hipotez

• weryfikacja hipotez

• sprawdzenie prawdziwości rozwiązania

Uczenie się poprzez przeżywanie wiedzy => polega na stwarzaniu takich sytuacji w pracy szkolnej i poza szkolnej, w których ma miejsce wywoływanie przeżyć emocjonalnych w uczniach pod wpływem odpowiednio eksponowanych wartości:

• dzieła literackiego

• dzieła teatralnego

• działa architektonicznego

• filmu

• obrazu, itp.

Przeżycie => jest przejawem przedmiotu do wartości: moralnych, społecznych, politycznych, estetycznych, naukowych, przyrodniczych, życiowych itp.

Znaczenie przeżyć:

• poznanie

• rozbudzenie uczuć wyższych

• wyrobienie umiejętności wartościowania

Uczenie się poprzez działanie może przyjmować postać:

1. opanowanie samych czynności

2. wiązanie teorii z praktyką i odwrotnie

---