Wczesna dorosłość ZADANIA ROZWOJOWE : 1) wybór małżonka 2) uczenie się współżycia z nim 3) powiększenie własnej rodziny 4) Wychowanie dzieci 5) Kierowanie domem 6) podjęcie pracy 7) znalezienie odpowiadającej sobie grupy społecznej Istotnymi czynnikami rozwojowymi są: 1. praca 2. formy spędzania wolnego czasu 3. generalne właściwości działania, nazywane stylami życia: ekspansywny, zachowawczy EKSPANSYWNY STYL źYCIA Skierowany jest na takie cele i Wartości Jak:: innowacje, zmiany, rozwój. Człowiek dąży do wywarcia wpływu na otoczeniu i samym sobie. Ludzie lubią brać na siebie odpowiedzialność, podejmować funkcje kierownicze w pracy i poza nią. Wysoko cenią siebie rozwój własny, oddają się lekturom, chodzą do teatru itp. Nie pociąga ich towarzystwo znajomych szkolnych, a więź z rodzicami i krewnymi Staje się słabsza ZACHOWAWCZY STYL źYCIA Skierowany na Wartości tradycyjne, Ważna jest stabilizacja zainteresowania skoncentrowane na kręgach osób i rzeczy dobrze już znanych. Rzadko działają w różnych organizacjach. Dużą rolę odgrywają więzi rodzinne, chętnie podtrzymują stosunki ze starymi kolegami. Preferują stałe miejsce zamieszkania, bez przeprowadzek. Sumiennie wykonują swoją pracę, często poświęcając jej dużo czasu, nie wychodzą też poza krąg bliskich im osób, a ich życie społeczne toczy się przede wszystkim w ramach rodziny ROZWÓJ FIZYCZNY Okres wczesnej dorosłości określa Przedział wiekowy od 20-23 do 35-40 r. ż. W tym czasie obserwuje się nadal wzrost sprawności fizycznej, oraz doskonalenie się niektórych funkcji w obrębie narządów zmysłów (wzrasta Wrażliwość na światło, polepsza się ostrość słuchu), Jednak niektóre Czynniki mogą powodować pogorszenie się kondycji fizycznej już we wczesnej dorosłości. Do czynników tych możemy zaliczyć: siedzący Tryb życia, nałogi (np. palenie papierosów ), liczne stresy. Mechanizacja pracy, poszukiwanie komfortu fizycznego przez oszczędność wysiłku, dzięki fascynującym wynalazkom naszych czasów ? często prowadzi do spadku aktywności ruchowej wielu ludzi. Ciekawe jest także Zjawisko stresu, gdyż w tej fazie życia człowieka przypada szczególnie duża Liczba zdarzeń stresujących. Może on doprowadzić do wielu chorób tj. wrzody czy Zapalenie okrężnicy. Do przyczyn stanów chorobowych możemy zaliczyć: pracę nie wymagającą większego wysiłku mięśni, wykorzystywanie głównie zmechanizowanych środków transportu , wykorzystywanie wolnego czasu na zajęcia mało obciążające Układ krążenia i Mięśnie, zbyt obfite i wysokokaloryczne odżywianie. Ograniczenie ruchu w połączeniu z wysokokaloryczną dietą prowadzi do całej serii znanych dziś szeroko zmian w organizmie i zagrożeń chorobowych. ROZWÓJ POZNAWCZY Sprawność umysłowa młodych dorosłych określana w oparciu o tradycyjne testy psychometryczne utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie, a pod koniec tego okresu wykazuje tendencję do obniżania się, szczególnie w zakresie formalnego, abstrakcyjnego rozumowania. Wyróżnić możemy 5 poziomów rozwoju poznawczego: Pierwszy najniższy poziom myślenia społecznego, to branie pod uwagę tylko swojego interesu. Para małżeńska na tym poziomie ? Arena jakowych konfliktów, frustracji. Drugi wyższy poziom postrzegania sytuacji społecznych. Gdy-jednostka rozumie i bierze pod uwagę nie tylko swoje racje, lecz także Punkt widzenia i potrzeby drugiej osoby oraz szuka kompromisów. Trzeci poziom to uwzględnienie sytuacji i potrzeb grup społecznych, a Osoba uczy się w sytuacji konfliktu. Czwarty poziom, który wyraża się w dostrzeganiu, że ponad konkretnymi grupami istnieje jeszcze rozległa całość i wszystkie te Elementy tworzą system. Piąty najwyższy szczebel rozwoju, gdy Jednostka posiada gotowość do projektowania konstruktywnych przeobrażeń systemu jako całości w Imię realizacji związanych z nim oczekiwań ROZWÓJ OSOBOWOŚCI I ZDOLNOŚCI W rozwoju człowieka we wczesnej dorosłości następują: 1) W sferze motywacji: cele, a zwłaszcza długofalowe zadania w służbie istotnych społecznych Wartości, a także Potrzeba osiągnięć, narzucająca jednostce wysokie standardy wykonania podjętych zadań i podtrzymująca wytrwałe dążenia oraz samosterowność zawodowa (wykorzystanie własnego intelektu, konsekwencja działań, wyciąganie wniosków, ocenianie sytuacji) 2) W sferze osobowości: pozytywna Samoocena, akceptacja siebie i innych, autonomia. Wysokie poczucie kontroli wewnętrznej, które zapewnia lepsze uczenie się na własnych doświadczeniach oraz zainteresowanie sprawami ludzi i świata i gotowość uczenia się od innych 3) W strukturze umysłu i zdolności: Inteligencja Dobra Pamięć, wydatne zdolności specjalne, otwartość na nową wiedzę, tolerowanie dysonansu poznawczego, brak dogmatyzmu i sceptycyzm 4) W sferze aktywności intelektualnej: refleksja podmiotu na temat spraw i zależności, w które uwikłana jest jego aktywność ROZWÓJ SPOÂ�?ECZNY W tym okresie następują zmiany w aktywności, dążeniach i celach jednostki, ujawnianych w interakcjach ze środowiskiem społecznym. Jest on w znacznym stopniu uwarunkowany kulturowo, czyli wyznaczają go normy i wzorce akceptowane w grupach społecznych. Rozwojowi społecznemu może sprzyjać rozwiązywanie zadań takich jak np. założenie rodziny co wiąże się z wyborem współmałżonka, narodzinami pierwszego dziecka, macierzyństwem i ojcostwem, miłościom małżeńską, czy rozwodem ZMIANY STRUKTURY źYCIA W wieku dorosłym zmiany wyraźnie powiązane z wiekiem, to przejawy powolnego starzenia się. Zasadnicza zmiana struktury życia polega w tym okresie na usamodzielnieniu się materialnym i emocjonalnym, co znajduje Wyraz w opuszczaniu domu rodzinnego, podjęcia pracy, założeniu własnej rodziny. Wczesna dorosłość to Okres pełni sił fizycznych i sprawności intelektualnej, Okres samodzielności życiowej i twórczej ekspansji, prowadzącej jednostkę do samorealizacji w pracy zawodowej, małżeństwie i wychowaniu dzieci. W tym okresie Człowiek podejmuje najważniejsze decyzje i ustala swe miejsce w społeczeństwie, kształtuje swą karierę zawodową i czasem osiąga w niej Punkt kulminacyjny. Wczesna dorosłość jest okresem największej żywotności, ale i największym spiętrzeniem zadań, obowiązków i ambicji, które trudno zazwyczaj pogodzić. Innym problemem jest Konflikt ról i Wartości dzieje się tak z powodu spiętrzenia się zadań w tej fazie wczesnej dorosłości i zmusza nieraz do trudnych wyborów. Typowy, zwłaszcza dla małżeństw pracujących jest tu Konflikt ról pracowniczych i rodzinnych. Małżeństwo może ten problem rozwiązać w różny sposób. Część z nich rozstrzyga Konflikt kariera ? życie rodzinne na Rzecz kariery, natomiast druga część dostosowuje swe zabiegi o karierę do wymagań życia rodzinnego. ŚREDNIA DOROSÂ�?OŚĂ† ZADANIA ROZWOJOWE 1) branie na siebie większej odpowiedzialności za ważne sprawy 2) rozwiązanie dylematów :praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja 3) nadanie własnemu życiu większej pełni i dopomożenie w tym małżonkowi 4) dalszy rozwój zawodowy 5) osiągnięcie zamierzonego standardu życia 6) wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci 7) opieka nad starzejącymi 8) pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości Ludzie w średniej dorosłości są zwykle u szczytu życiowych możliwości i osiągnięć. Mają też większą niezależność ekonomiczną i osobistą. Według Levisona mężczyźni w 30-40 r. ż. są w fazie stabilizacji. Umacniają wypracowaną wcześniej strukturę życia, której główny element stanowi Rodzina i zapoczątkowana kariera zawodowa .Dzieci dorastają i opuszczają dom , Małżonkowie stają się sobie bardziej Obcy lub odkrywają Nowe uroki przyjaźni. ZMIANY FIZYCZNE Stan zdrowia człowieka w wieku średnim jest, a przynajmniej może być dobry. Obserwuje się jednak Spadek wydolności wielu funkcji biologiczno ? fizjologicznych. Może on być w sposób prosty niwelowany lub kompensowany, a jego konsekwencje psychologiczne nie muszą być poważne. Wiek średni cechuje się względnym wzrostem śmiertelności. Decydują o tym w większym stopniu przyczyny naturalne Niż przypadki. Do najważniejszych przyczyn śmiertelności należą choroby układu krążenia. Narażeni są na nie w większym Również w tym okresie ma miejsce Proces przekwitania. W przypadku kobiet wyraża się on w zaniku cyklu miesięcznego oraz funkcji prokreacyjnych, a w stopniu mężczyźni Niż kobiety. W przypadku mężczyzn obniżeniem funkcji seksualnych. ROZWÓJ POZNAWCZY Z badań wynika, że w wieku średnim obniża się Szybkość, Wydajność oraz zakres przetwarzania informacji. Najwyraźniejsze Ubytki uwagi związane z wiekiem pojawiają się w warunkach utrudniania przetwarzania informacji. Okazało się też, że Czynnik doświadczenia i praktyki w dużym stopniu niweluje różnice związane z wiekiem. Wielu badaczy więc przekonanych jest, że zautomatyzowane i nieświadome procesy przetwarzania informacji nie podlegają w tak dużym stopniu procesowi starzenia się. Badania nad pamięcią natomiast wykazują Spadek poziomu wydolności w zakresie wielu podstawowych procesów pamięciowych. Ludzie starsi gorzej zapamiętują oraz nie są tak skuteczni w analizie treści pamięci bezpośredniej. Procesy umożliwiające dostęp do pamięci długotrwałej przebiegają o wiele wolniej. MÂöDROŚĂ† WIEKU ŚREDNIEGO Znaczenie dla wieku średniego ma rozwój nastawienia na wydatniejsze Niż dotąd wspomaganie rozwoju młodego pokolenia. Reorientację taką ułatwia ludziom w sile wieku ich mniejsze już zaabsorbowanie karierą i większa mądrość. Mądrość jest wiedzą odnoszącą się do ważnych dla każdego człowieka kwestii, problemów i zadań życiowych. Mądrość cechuje: Po pierwsze -znawstwo w mających istotne znaczenie dla każdego człowieka kwestiach życiowych. Po drugie -wiedza o wartościach i znaczeniu dla dalszego rozwoju owych kwestiach życiowych. Po trzecie -zwracanie uwagi na istotną rolę i znaczenie kontekstu, rozmaitych okoliczności i czynników dla rozważanej kwestii, zarówno w fazie definiowana problemu, i jego rozwiązywania. Po czwarte - deklarowana Niepewność w fazie definiowania i rozwiązywania problemu ROZWÓJ DUCHOWY I ROZWÓJ OSOBOWOŚCI W średniej dorosłości wzrasta nastawienie na świat wewnętrzny - ?ORIENTACJA INTOSPEKTYWNA?. Według Junga rozwój osobowości w wieku średnim polega na nowy ustosunkowaniu się do pewnych stanów rzeczy i procesów uważanych zwykle za biegunowe przeciwieństwa, niemożliwe lub trudne do pogodzenia. W młodości uczymy się cenić, kultywować, postrzegać w sobie tylko Jeden człon każdej pary tych przeciwieństw. Jest to jedynie rozwiązanie połowiczne i pozorne, gdyż przeciwieństw tych nie da się rozdzielić i, które trzeba nauczyć się pogodzić. Istotnym wymiarem rozwoju osobowości człowieka są zmiany, jakim podlega PERSPEKTYWA BIOGRAFICZNA, w której ujmowane są sytuacje, Wydarzenia i dylematy życiowe. Pozwala ona określić ich indywidualny sens ze względu na rozwój człowieka i Bieg jego życia. Przejawem rozwoju duchowego jest natomiast zmiana orientacji temperalnej polegającej na przezwyciężeniu jednostronnego nastawienia na któryś z obszarów czasu. Jest to typowa dla wieku średniego świadomość przemijania. Według Eriksona, Człowiek ma do wyboru : rozwój przez działania na Rzecz oraz wspomożenie rozwoju przyszłych pokoleń, lub zatrzymanie rozwoju własnego, czyli stagnacja. ROZWÓJ ZAANGAźOWANIA W PRACĂ< ZAWODOWÂö Wiek średni może być okresem największych osiągnięć zawodowych, jak również okresem kryzysu kariery zawodowej. Wynik oceny dotychczasowego życia i dokonań życiowych ma duże znaczenie z punktu widzenia tego, która z tych dwóch ewentualności ma miejsce. Zmiana pracy w tym wieku nie jest zjawiskiem jednorodnym. U podstaw tych decyzji leżą różne motywy związane z płcią, wykształceniem czy środowiskiem społeczno- kulturowym. Zjawiskiem związanym z pracą może być Stres, a szczególnym jego rodzajem jest syndrom wypalenia się zawodowego. Cechuje go wyczerpanie emocjonalne oraz poczucie utraty możliwości wykonywania zawodu w sposób efektywny i zaangażowany. KRYZYSY OKRESU SREDNIEJ DOROSÂ�?OŚCI ¬ródłami sytuacji trudnych mogą być: - ubytek sił i niektórych słabości, Menopauza u kobiet, stagnacja w życiu małżeńskim, stagnacja w życiu zawodowym, Utrata sensu życia. Niektóre kobiety przechodzą Kryzys wywołany przekroczeniem 40 r. ż. gdyż wstydzą się być stare, inne przechodzą tak zwany ?kryzys pustego gniazda?. Przeżywają go matki, których dzieci już urosły, opuściły Dom, odbierając im jednocześnie treść i sens życia. Kolejnym kryzysem jest ?kryzys środka życia?. Polega na tym, iż Ludzie uświadamiają sobie realność własnej śmierci oraz następują zmiany w subiektywnej perspektywie czasu tzn. Czas przyszłości jest odczuwany jako krótszy w zestawieniu z czasem z przeszłości. Kryzys ten przejawia się w obawie o Przyszłość, nieumiejętność cieszenia się czasem wolnym, przekonaniem o pogarszającym się zdrowiu, negatywnej ocenie pożycia małżeńskiego oraz pracy, stresie związanym z koniecznością opieki nad starzejącymi się rodzicami. Po okresie największej wydajności (30 r.ż.) przychodzi Okres zagrożenia spadkiem wydajności i rewizji wielu dotychczasowych wartości. Po 40 r. ż. zadają sobie pytania: Czy powinienem mienić pracę? Co powinienem zmienić w sobie ? Co powinienem robić inaczej Niż dotąd ? Niektórzy Ludzie zaczynają odczuwać, że jest im źle i próbują uciekać od danej sytuacji. Możemy wyróżnić kilka rodzajów ucieczek: ?dystansowanie się? ulga i poczucie, że jest się lepszym od tych, którzy traktują wszystko serio szukanie Nowości zmiana pracy, miejsca zamieszkania, współmałżonka Próba grania danej roli życiowej w inny sposób ucieczka w fantazję . PÓźNA DOROSÂ�?OŚĂ† ZADANIA ROZWOJOWE : 1) podjęcie nowych ról i zajęć związanych z emeryturą 2) włączanie się do grupy rówieśników 3) utrzymanie zainteresowań światem 4) przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych 5) przystosowanie się do straty bliskich 6)wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci BIOLOGICZNY WYMIAR STARZENIA SIĂ< I STAROŚCI Zmiany w późnej dorosłości mają Charakter zmian wstecznych, ich podstawą jest zanik zdolności reprodukcyjnych komórek oraz ich stopniowa degradacja. Rozróżnia się dwa zasadnicze typy zmian. Pierwszy to obniżenie sprawności fizycznej. Jest to ograniczenie zdolności do wysiłku, zwiększona męczliwość, ograniczenie aktywności, ogólny Spadek wigoru. Wynika to bezpośrednio z deterioracji czynności organizmu, tzn. stopniowego słabnięcia funkcji niemal wszystkich narządów ciała. Drugi to mnoga Patologia- występowanie kilku dolegliwości równocześnie u tej samej osoby, spowodowane przewagą procesów katabolicznych nad metabolicznymi. Wpływa ona ograniczająco na Sprawność narządów ciała, a ponadto w znacznym stopniu utrudnia rozpoznanie starości. PAMIĂ<Æ Pamięć robocza ? Pojemność tej pamięci maleje wraz z wiekiem. ¬ródło niekorzystnych zmian w obrębie sfery poznawczej tkwi w postępującej z wiekiem utracie wolności przez System pamięci krótkotrwałej. Pamięć wtórna ? umożliwia gromadzenie znacznych zasobów informacji i przekazuje je przez długi czas. U osób starszych Pamięć ta również jest pogorszona. INTELIGENCJA Podejście psychometryczne. Inteligencja rozumiana jako Zbiór powiązanych i zorganizowanych w strukturę hierarchiczną zdolności. Między 50 a 60 r.ż. funkcje intelektualne ulegają nieznacznemu obniżeniu. Obniża się Inteligencja płynna (wrodzone kompetencje intelektualne, które stwarzają podstawy do nauki nowych sprawności). Myślenie postformalne. Osoby w starszym wieku analizując sytuacje problemowe przejawiają Myślenie postformalne, czyli dopuszczają więcej Niż jedno prawidłowe rozwiązanie, akceptują wieloznaczności i sprzeczności oraz uwzględniają ograniczenia narzucone przez praktykę i realia życia - Mądrość - Człowiek mądry życiowo, charakteryzuje go dobre rozumienie biegu życia i problemów życiowych oraz wyjątkowa trafność sądów, Podejście psychometryczne. Inteligencja rozumiana jako Zbiór powiązanych i zorganizowanych w strukturę komentarzy i rad w trudnych sytuacjach. Efektywna Adaptacja do starości związana jest z MÂöDROŚCIÂö PRAGMATYCZNÂö jako cechą rozumu, natomiast dalszy rozwój podmiotowy z MÂöDROŚCIÂö TRANSCENDENTALNÂö, będącą atrybutem całej osobowości. Wspólną podstawę mądrości pragmatycznej oraz transcendentnej stanowią operacje postformalne, cechujące Aparat poznawczy ludzi w drugiej połowie życia. Mądrość transcendentna wymaga dodatkowo wspomagających warunków. Przejawem tej mądrości jako rezultatu rozwoju podmiotowego jest równowaga psychiczna ,ostatecznie zaś brak lęku przed śmiercią. OSOBOWOŚĂ† Osobę w późnej starości charakteryzują takie cechy jak. Ekstrawersja- Ciepło wewnętrzne, towarzyskość, Asertywność , poszukiwanie stymulacji, pozytywne Emocje, Ugodowość lub konfliktowość, Sztywność zasad lub swoboda w postępowaniu, otwartość na przeżycia. Możemy wyróżnić typy starzenia się i powiązać je z typami osobowości 1) typ osobowości biernie zależnej- ujawnił dwa sposoby starzenia : apatyczny - Redukcja kontaktów z ludźmi, ograniczenie całej aktywności, szukający wsparcia - silna Potrzeba zależności i kontaktu z ludźmi 2) typ osobowości zintegrowanej- Osoba o bogatym życiu wewnętrznym i sprawnym umyśle, dojrzała, akceptująca swoje impulsy wewnętrzne i kontrolują je w dostatecznej mierze. Wyróżnia się tu trzy sposoby starzenia: Pierwszy to przeorganizowanie przez jednostkę swej aktywności w związku z przejściem na emeryturę w taki sposób, że zerwane kontakty z miejscem pracy zostaną zastąpione przez wieloraką Aktywność w różnych organizacjach. Drugi - Koncentracja na wąskiej dziedzinie nowej aktywności np. w ramach rodziny. Trzeci -świadome wyłączenie się z kontaktów społecznych ? Ludzie preferujący Tryb życia nie angażujący się w żadną rolę społeczną Zmierzenie się z problemami starości wymaga wcześniejszego przygotowania. Jak wynika z wielu badań, sposób rozwiązania kryzysu starzenia się zależy od dotychczasowej historii rozwoju człowieka, sama starość jest kumulacją przeszłych znaczeń jednostki (Buhler) lub rekapitulacją samego siebie (Erickson). WAźNIEJSZE PRZEJAWY ROZWOJU ZMIAN REGRESYWNYCH Istotnym zadaniem rozwojowym późnej dorosłości jest przystosowanie się do ograniczeń, wynikających z procesu starzenia się i społecznych warunków jego przebiegu. Wśród najbardziej oczywistych zadań rozwojowych późnej dorosłości wyróżnia się przygotowanie się do śmierci.