Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno-Konsultacyjne
Rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne powołane na podstawie art. 84 § 2 ustawy z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich, są specjalistycznymi placówkami resortu sprawiedliwości, działającymi na zlecenie sądów rodzinnych, ale także prokuratury, policji i sądów, jeśli te rozstrzygają sprawy nieletnich . Ponadto są to instytucje prowadzące diagnozę, opiekę specjalistyczną i poradnictwo głównie w sprawach nieletnich, opiekuńczych, małoletnich oraz rodzinnych.
Współcześnie aktualną podstawę prawną dla funkcjonowania placówek tego typu stanowi Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 sierpnia 2001 roku w sprawie organizacji i zakresu działania rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych. Zgodnie z tym rozporządzeniem ośrodki działają przy sądach okręgowych. Tym samo owo rozporządzenie nadało nową nazwę ośrodka, którą do dziś dzień się posługujemy.
Na terenie Kielc Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno-Konsultacyjne mieści się na ulicy Wróblewskiego 4, w budynku Sądu Okręgowego.
W ośrodku są zatrudnieni pracownicy, którzy ukończyli studia pedagogiczne
i psychologiczne, tj. psycholodzy, pedagodzy jak również lekarze oraz pracownicy administracyjni bezpośrednio podlegający kierownikowi. Wszelkie badania typu psychologiczne, pedagogiczne i lekarskie, które są niezbędne do wydania opinii są przeprowadzane na terenie ośrodka. W sytuacji gdy stan zdrowia i problemy wychowawcze utrudniają przyjazd do instytucji wówczas badania mogą być przeprowadzone poza siedzibą ośrodka.
Prowadzenie poradnictwa przez ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne
w sprawach rodzinnych i opiekuńczych ma na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rodziny oraz ochronę praw dziecka poprzez następujące formy:
- badanie rodziców i ich dzieci w celu np. ustalenia przyczyn zaburzeń związków uczuciowych w rodzinie, szukanie środków zaradczych;
- pracę psychoterapeutyczną w celu rozładowania konfliktów rodzinnych;
- udzielenie porad w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych osobom skierowanym przez sąd;
- roztaczanie opieki nad nieletnimi narażonymi na urazy psychiczne wynikające z sytuacji konfliktowych w rodzinie.
Do zadań ośrodka należy:
1) przeprowadzenie badań psychologicznych, pedagogicznych lub lekarskich oraz wydawanie na ich podstawie opinii na zlecenie sądu lub prokuratora,
2) prowadzenie mediacji w sprawach nieletnich i sprawach rodzinnych na zlecenie sądu,
3) sprawowanie opieki specjalistycznej nad nieletnimi skierowanymi przez sąd,
4) prowadzenie poradnictwa specjalistycznego dla nieletnich, ich rodzin oraz rodzin zagrożonych demoralizacją, na zlecenie sądu,
5) współdziałanie z placówkami wykonującymi orzeczenia sądu, instytucjami i organizacjami zajmującymi się problematyką ochrony i umacniania rodziny.
Do ośrodków trafiają sprawy wyselekcjonowane przez sędziów, dla których opinia ośrodka stanowi pomoc w rozpatrywaniu sprawy i podejmowaniu określonych rozstrzygnięć. Sędzia formułuj pytania wyznaczając w ten sposób zakres specjalistycznych badań.
Sędziowie kierują do ośrodka następujące rodzaje spraw:
- rozwodowe (w tym także sprawy o separację, mediacje małżeńskie) kierowane przez sądy okręgowe właściwe do ich rozpoznawania,
- opiekuńcze (dotyczące zakresu sprawowania władzy rodzicielskiej przez rodziców nad małoletnimi dziećmi, sprawy dotyczące umieszczenia dziecka w rodzinie adopcyjnej, zastępczej, w placówkach opiekuńczo-wychowawczych , związane z regulacją kontaktów rodzica z dzieckiem). Diagnozowanie w tych sprawach przeprowadza się na zlecenie sądów rejonowych lub okręgowych.
- sprawy nieletnich dotyczące określenia stopnia ich demoralizacji i wskazania środka wychowawczego, poprawczego (lub leczniczego) celowego dla poprawy ich społecznego funkcjonowania. Sprawy nieletnich zazwyczaj rozpatrywane są przez sądy rodzinne rejonowe.
- sprawy karne, będące przedmiotem postępowania przygotowawczego w prokuraturze lub też rozpatrywane w wydziałach karnych sądów rejonowych i okręgowych dotyczące oceny wiarygodności zeznań świadków małoletnich.
Szczególną rolę w zakresie poradnictwa odgrywają rady i porady udzielane rodzicom, wychowawcom, kuratorom sądowym, którzy uczestniczą w resocjalizacji nieletniego, jak również są udzielane wskazówki i wsparcie samemu nieletniemu.
Porady dla rodziców obejmują:
- nakłonienie nieletniego do wspólnych rozmów;
- zmiana metod wychowawczych;
- kontrola czasu wolnego dziecka;
- wprowadzenie życzliwej, ciepłej atmosfery a tym samym stopniowa likwidacja konfliktów emocjonalnych;
- skierowanie rodziców na leczenie, terapię uzależnień, np. alkoholizmu.
Porady w stosunku do wychowawców zakładów dotyczą:
- określenie stopnia przystosowania dziecka do nowych warunków;
- sugerowania, jaki rodzaj zachowań przyjmuje nieletni w sytuacjach życia zespołowego (tendencje przywódcze, uległość, niezaradność społeczna) w celu właściwego ich wykorzystania bądź zmodyfikowania;
- porad w przypadku zaostrzonej dyscypliny i kontroli (na przykład ze względu na skłonność do ucieczek);
- opieki indywidualnej psychologa zakładowego młodzieży z objawami np. neurotycznymi oraz pracy psychoterapeutycznej z nieletnimi;
- określenia zdolności nieletniego do wykonywania prac fizycznych z punktu widzenia stanu zdrowotnego nieletniego, zwracanie uwagi na defekty oraz schorzenia fizyczne;
- wskazanie zainteresowań oraz uzdolnień nieletniego.
Z kolei porady dla kuratorów sądowych obejmują:
- zaproszenie rodziców do rozmowy i wskazanie im najczęściej popełnianych błędów wychowawczych;
- pomoc rodzicom w znalezieniu szkolenia zawodowego i odbycia przez nieletniego nauki;
- pomoc w znalezieniu nowej szkoły na skutek trudności wychowawczych, jakie dziecko sprawiało a tym samym doświadczało niepowodzeń szkolnych;
- w sytuacji, gdy rodzice nieletniego są uzależnieni, kurator sądowy może kierować opiekunów na leczenie odwykowe;
- skierowanie dziecka do właściwej placówki leczniczo-wychowawczej;
- szybkie reagowanie kuratorów sądowych na niewłaściwe, nieakceptowane społecznie zachowanie nieletniego, wskazywanie im skutków takiego postępowania.
Na badania w ośrodku kieruje się najczęściej następujących nieletnich:
- wobec których sąd lub prokurator na podstawie wyników śledztwa, dochodzenia lub w toku rozprawy przewiduje możliwość zastosowania środka wychowawczego w postaci umieszczenia w zakładzie wychowawczym lub poprawczym;
- wobec których sądy orzekły umieszczenie w placówce opiekuńczo-wychowawczej, a którzy uprzednio nie byli poddawani specjalistycznym badaniom osobopoznawczym;
- co do których istnieją podejrzenia niedorozwoju umysłowego lun innych anomalii, albo zaburzeń psychicznych lub fizycznych;
- gdy z innych przyczyn przeprowadzenie badań specjalistycznych uznano za konieczne;
- przy rozstrzyganiu spraw opiekuńczych, np. rozwodowych.
W aspekcie wychowania resocjalizującego zostaje przeprowadzona dogłębna diagnoza nieletniego na wniosek Sądu Rodzinnego.
Nieletnimi w świetle art. 1. Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich są:
- w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji - osoby, które nie ukończyły 18 lat;
- w zakresie postępowania w prawach o czyny karalne - osoby, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyły lat 17;
- oraz w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - osoby, względem których środki te zostały orzeczone, z tą uwagą, że górną granicę wieku stanowi
w tym przypadku 21 lat.
Proces diagnostyki obejmuje kilka grup problemowych, na które składają się:
1. Opis obrazu klinicznego socjalności.
2. Etiologia zachowań socjalnych, w tym: społeczny nurt kryminogenezy, z uwzględnieniem szczegółowej diagnozy rodziny, ewentualne komponenty psychopatologiczne i organiczne
(z uwzględnieniem danych oraz wniosków lekarza)
3. Osobowość jako skutek ujawnionych czynników etiologicznych oraz jako warunek socjalnego i przestępczego zachowania. W zakresie osobowości badaniu diagnostycznemu podlegają:
- właściwości instrumentalne - wykonawcze, czyli poznawcze nieletniego,
- właściwości emocjonalno - motywacyjne oraz dysfunkcje mechanizmów regulacyjnych,
- właściwości i warunki pozytywne, ujmowane z punktu widzenia perspektyw rozwojowych.
Etapem końcowym tego procesu są:
a) prognoza resocjalizacyjna:
- w warunkach wolnościowych, z uwzględnieniem szczegółowej diagnozy rodziny,
- w warunkach ośrodka wychowawczego lub resocjalizacyjnego,
b) zalecenia resocjalizacyjne.
Aby wszechstronnie zbadać a następnie dokonać diagnozy nieletniego, wymagane jest przeprowadzenie badań psychologicznych (określenie poziomu rozwoju intelektualnego: znajomość i rozumienie norm moralnych i zasad współżycia społecznego, cechy osobowości, zainteresowania, samoocena, uzdolnienia, przydatność zawodowa), badań lekarskich (określenia stanu zdrowia fizycznego i psychicznego) oraz badań pedagogicznych (określenie sytuacji szkolnej nieletniego, wnikliwa analiza i ocena środowiska rodzinnego oraz analiza stosowanych metod wychowawczych).
Dobór metod badawczych powinien być adekwatny do:
- poziomu intelektualnego i umiejętności badanego,
- wieku badanego,
- posiadanych informacji o badanym,
- charakteru czynu przestępczego oraz stopnia niedostosowania społecznego,
- celu badania wynikającego z techniki badania
- rodzaju kontaktu jaki została nawiązany z badanym.
Podstawowymi metodami badawczymi stosowanymi przez psychologa i pedagoga w ośrodku są obserwacja i rozmowa z badanym, zaś w pracy diagnostycznej specjaliści wykorzystują liczne metody testowe, kwestionariusze, ankiety, skale.
Przed przystąpieniem do badań biegli (pedagog i psycholog) zapoznają się
z dokumentacją zgromadzoną przez sąd, która zawiera informację o rodzinie
i dotychczasowym przebiegu sprawy. Szczególnie ważne dla psychologa i pedagoga są dane
z wywiadów środowiskowych oraz opinie ze szkoły, poradni i innych placówek, przedstawiającej przebieg kariery szkolnej i charakterystykę dziecka. Informacje
z wcześniejszego okresu życia dziecka i jego rodziny, porównane z wynikami badań
w ośrodku, pozwalają określić zmiany i wskazać czynniki warunkujące sytuację w rodzinie lub sytuację, w jakiej znalazł się nieletni.
W ośrodku sprawę prowadzi co najmniej dwóch biegłych - psycholog i pedagog, czasem także lekarz. Każdy z nich przeprowadza badania w zakresie swojej specjalności, a następnie wszyscy opracowują jedną łączną opinię. Ma ona charakter kompleksowy, zawiera wspólne wnioski i ich uzasadnienie.
Szczegółowa treść opinii uzależniona jest od postawionych przez sędziego pytań. Generalnie jednak w sprawach rodzinnych i opiekuńczych przedstawia się ocenę aktualnej sytuacji opiekuńczo-wychowawczej dziecka, wskazuje przyczyny i sposób jego zachowania, poziom osiągnięć szkolnych wraz z podaniem warunków niezbędnych do prawidłowego rozwoju.
W sprawach nieletnich konieczne jest określenie przyczyn i stopnia demoralizacji oraz wskazanie środka wychowawczego, który można zastosować od razu lub w przyszłości.
Badania przeprowadzone w ośrodku często są porównywane z badaniami i opiniami innych specjalistów z placówek opiekuńczo-wychowawczych. Konieczne jest to wówczas gdy skonfliktowane strony przekazują sprzeczne informacje.
Badania przeprowadzone w ośrodku często są porównywane z badaniami i opiniami innych specjalistów z placówek opiekuńczo-wychowawczych. Konieczne jest to wówczas gdy skonfliktowane strony przekazują sprzeczne informacje.
Bibliografia:
R. Pawłowska., Poradnictwo pedagogiczne, Warszawa 1986, Wydawnictwo WSiP.
T. Sakowicz., Elementy pedagogiki resocjalizacyjnej z socjotechniką (skrypt dla studentów resocjalizacji), Kielce 2006, Zakład Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Akademia Świętokrzyska.
S. Tusznio., Diagnostyka nieletnich w Rodzinnych Ośrodkach Diagnostyczno - Konsultacyjnych, [w:] Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskie Nr 20, Kielce 2004.
Artykuły z czasopism:
Pańtak Genowefa: Działalność Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno-Konsultacyjnych // Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze - 1196, nr 4, s. 32-34.
R. Pawłowska, Poradnictwo pedagogiczne, Warszawa 1986, Wyd. WSiP, s. 125.
S. Tusznio, Diagnostyka nieletnich w Rodzinnych Ośrodkach Diagnostyczno - Konsultacyjnych, [w:] Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskie Nr 20, Kielce 2004, s. 31.
Tamże., s. 31-32.
R. Pawłowska, Poradnictwo pedagogiczne, Warszawa 1986, Wyd. WSiP, s. 125-126.
R. Pawłowska, Poradnictwo pedagogiczne, Warszawa 1986, Wyd. WSiP, s. 126-127.
T. Sakowicz, Elementy pedagogiki resocjalizacyjnej z socjotechniką (skrypt dla studentów resocjalizacji), Kielce 2006, Zakład Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Akademia Świętokrzyska, s. 30.
S. Tusznio, Diagnostyka nieletnich w Rodzinnych Ośrodkach Diagnostyczno - Konsultacyjnych, [w:] Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskie Nr 20, Kielce 2004, s. 34.
G. Pańtak: Działalność Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno-Konsultacyjnych, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1996, nr 4, s. 32-34.
6