Egipt, Egipska Republika Arabska, państwo w północno-wschodniej części kontynentu afrykańskiego i na półwyspie Synaj w Azji. Obszar 1 001 400 km2. Egipt graniczy na południu z Sudanem, na zachodzie z Libią , na wschodzie z Izraelem , północną granicę kraju wyznacza wybrzeże Morza Śródziemnego. Stolica Kair.. Większe miasta: Aleksandria, Gizą, Szubra al-Chaima, Port Said, Mehalla el-Kubra. Podzielony administracyjnie na 25 prowincji (muhafazatów). Językiem urzędowym jest arabski, angielski stosunkowo dobrze znany. Waluta narodowa: funt egipski (100 piastrów).
Ludność. Społeczeństwo tworzą w ogromnej większości arabscy Egipcjanie - fellachowie (99% ogółu), na obszarze Pustyni Zachodniej spotkać można plemiona Berberów, w dolinie górnego Nilu pojedyncze osady ludności negroidalnej. Większość społeczeństwa wyznaje islam sunnicki (90%), resztę stanowią chrześcijanie obrządku koptyjskiego (ok. 10%). Przeszło połowa ludności to analfabeci (52%). Przeciętna długość życia mężczyzn 59, kobiet 62 lata. Warunki naturalne Egipt ma kształt zbliżony do kwadratu. Afrykańską i azjatycką część kraju łączy Przesmyk Sueski, przez który przebiega Kanał Sueski łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Rozległe obszary Egiptu zajmują pustynne równiny wzniesione średnio kilkaset metrów nad poziomem morza. Osadnictwo skupiło się wzdłuż doliny Nilu, w pasie o długości ok. 1550 km, szerokości od 2 do 20 km. W Egipcie wyodrębnia się 6 głównych regionów naturalnych: dolinę Nilu, deltę Nilu, wybrzeże Morza Śródziemnego, Pustynię Zachodnią, Pustynię Wschodnią i Półwysep Synaj. Przez cały obszar kraju, z południa ku północy, przepływa Nil. W swym górnym biegu przełamuje się przez wychodnie granitowych skał platformy saharyjskiej, tworząc bystrza i kaskady znane pod nazwą Katarakt. Katarakty już w czasach panowania faraonów wyznaczały południową granicę Egiptu. Obecnie na terytorium państwa znajduje się jedna katarakta, trzy pozostałe leżą na obszarze Sudanu. Delta Nilu rozpościera się na przestrzeni ok. 25 tys. km2 na północ od Kairu. Tworzą ją dwa główne ramiona Nilu: Damietta i Rosetta wraz z wielką liczbą drobnych, naturalnych i sztucznych kanałów, przybrzeżnych jezior i zalewów. Delta Nilu stanowi obszar gęsto zasiedlony i intensywnie zagospodarowany. Wybrzeże Morza Śródziemnego jest słabo rozwinięte. Wzdłuż wybrzeża rozwinęły się osady rybackie, miejscowości wypoczynkowe. Większe porty handlowe znajdują się w Aleksandrii (strefa wolnocłowa) i Port Saidzie. Pustynia Zachodnia ciągnie się wzdłuż granicy z Libią, stanowi teren wyżynny o zróżnicowanych formach krajobrazu pustynnego. Spotkać tam można zarówno pustynie piaszczyste, jak i żwirowe czy skaliste. W miejscach powierzchniowych wysięków wód wgłębnych tworzą się oazy. Pustynią Wschodnią nazwany jest obszar na wschód od doliny Nilu, ciągnący się wzdłuż wybrzeży Morza czerwonego, obejmujący swym zasięgiem półwysep Synaj. Poza Nilem brak stałych rzek, spotyka się jedynie okresowe potoki, których suche łożyska zwane są uedami. Ued, wadi, forma powierzchni Ziemi, rodzaj suchej dolinywystępującej w obszarach pustynnych o zwykle stromych ścianach i płaskim, zajętym przez suche koryto dnie. Klimat kontynentalny, suchy, jedynie na północnych wybrzeżach śródziemnomorski. Średnie temperatury notowane w Kairze: lipiec 21-36°C, styczeń 8-18°C. Roczna suma opadów: 30 mm. Nasera Jezioro, zbiornik zaporowy na Nilu, położony po obu stronach granicy egipsko-sudańskiej. Pojemność całkowita 164 km3, powierzchnia 5126 km2. Utworzony w 1960 przez spiętrzenie wód rzeki Wielką Tamą Asuańską. Dzięki Jezioru Nasera nawodniono 324 tys. ha nowych gruntów, ponadto zbiornik wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej (elektrownia o mocy 2100 MW), żeglugi i rybołówstwa. Część zbiornika położona w Egipcie nosi imię Gamala Abdel Nasera, część zaś leżąca w Sudanie nazywana jest jeziorem Nubia. Większe miasta:Wadi Halfa, Semna.
Gospodarka. Pośród krajów arabskich Bliskiego Wschodu Egipt ma najstarsze tradycje przemysłowe, sięgające XIX w. Obecnie należy do najlepiej rozwiniętych krajów afrykańskich. Posiada znaczące złoża bogactw naturalnych. Podstawowe znaczenie ma ropa naftowa, pochodząca ze złóż na półwyspie Synaj oraz z nowych pokładów w szelfie Zatoki Sueskiej, wzdłuż wybrzeża śródziemnomorskiego i na obszarze Pustyni Zachodniej, przy granicy z Libią. Ponadto wydobywa się znaczne ilości gazu ziemnego, szczególnie na obszarze delty Nilu i ze złóż podmorskich. Na południu kraju, w okolicach Asuanu i na półwyspie Synaj, znajdują się bogate złoża rud żelaza, manganu i fosforytów. Na obszarze całego kraju występują pokłady surowców i materiałów budowlanych, m.in. wapieni wykorzystywanych w przemyśle cementowym. Większa część potencjału gospodarczego kraju skoncentrowała się na obszarze delty Nilu, w trójkącie wyznaczonym przez miasta: Kair, Aleksandrię i Suez, oraz na południu, wokół Asuanu. Duże ośrodki przemysłu petrochemicznego rozwinęły się w Aleksandrii, Kairze, Suezie, Tanta i Asjut. W Heluanie pod Kairem wybudowano olbrzymi kombinat metalurgiczno-koksowniczy, w Asuanie działają huty żelaza i aluminium. Zakłady metalurgiczne, rozwinięte dzięki lokalnym złożom rud metali kolorowych, funkcjonują w Kafr ad-Dawar i Bayda.
Przemysł. Dobrze rozwinął się przemysł chemiczny, szczególnie produkcja nawozów sztucznych, włókien syntetycznych, farmaceutyczny, a także przemysł włókienniczy i odzieżowy, dający obecnie ok. 1/4 wartości ogólnej produkcji przemysłowej. Kraj posiada kilka montowni zagranicznych koncernów samochodowych, w których wytwarzane są autobusy, samochody ciężarowe oraz traktory, maszyny rolnicze. Oprócz tego produkuje się lokomotywy i wagony kolejowe oraz silniki spalinowe i elektryczne, szeroką gamę sprzętu elektrotechnicznego, a także artykuły konsumpcyjne, m.in. sprzęt radiowo-telewizyjny, pralki, lodówki, klimatyzatory, motocykle, rowery. Rozbudowie i modernizacji poddawany jest egipski przemysł energetyczny. Sektor ten opiera się głównie na zakładach wykorzystujących ropę naftową i gaz ziemny, powstają już jednak pierwsze elektrownie jądrowe (El-Dabaa, 2000 MW). Na południu kraju, w rejonie Asuanu, przy wybudowanej w 1970 Wielkiej Tamie na Nilu spiętrzającej wody rzeki w Zbiornik Nasera, działa ogromna hydroelektrownia. Rolnictwo. Współcześnie rolnictwo egipskie, ze względu na szybko rosnącą liczbę ludności, nie jest w stanie zaspokoić wewnętrznych potrzeb kraju. Pomimo to sektor rolniczy i przemysł przetwórstwa spożywczego należy uznać za jedne z lepiej rozwijających się branż gospodarki. Dzięki budowie retencyjnego zbiornika Nasera, regulującego przepływy na Nilu, wzrosły możliwości sztucznego nawadniania, co zwiększyło powierzchnię ziem uprawnych o ponad 40%. Ponieważ zbiorów dokonuje się 3-4 razy w roku, średnie plony z hektara użytków należą do najwyższych w świecie. Rolnictwo nastawione jest przede wszystkim na produkcję roślinną. Do głównych upraw zaliczają się: ryż, trzcina cukrowa, pszenica, kukurydza, proso, jęczmień, lucerna, fasola, ziemniaki, warzywa i owoce. Funkcję podstawowej rośliny przemysłowej pełni bawełna. Hodowla, ze względu na minimalną ilość łąk i pastwisk, jest słabo rozwinięta.
Transport. Sieć połączeń drogowych i kolejowych rozwinęła się w delcie i dolinie Nilu, który jest zarazem ważnym szlakiem komunikacji wodnej. Na obszarze delty funkcjonuje wiele kanałów będących ważnymi szlakami transportowymi kraju. Istnieje sieć połączeń lotniczych, łączących miasta nad Nilem z osiedlami położonymi w regionach pustynnych. Lotnisko kairskie jest największym w Afryce. Ważnym szlakiem komunikacyjnym, a zarazem źródłem poważnych dochodów państwa jest Kanał Sueski, wykorzystywany jako droga tranzytowa dla statków kursujących w rejon Zatoki Perskiej i na azjatycki Daleki Wschód.
Kair, stolica Egiptu, w północnej części kraju, nad Nilem 6,9 mln. Historia. Teren obecnego Kairu zamieszkany był już w okresie neolitu. W okolicy leżała stolica Starego Państwa -Mempfis, Giza zaś, nekropola władców egipskich IV dynastii, jest dziś dzielnicą Kairu. W I w. p.n.e. Rzymianie postawili tu warownię Babylon, która w czasach bizantyjskich pełniła rolę centrum administracyjnego. W 641 zdobyta przez Amr ibn al-Asa (budowa miasta Al-Fustat). Miasto rozrastało się w kierunku północnym i zajęło wyspę Roda (Ar-Rauda). Obecnie najważniejszy ośrodek polityczno-gospodarczy państwa. Silnie rozwinięty przemysł metalurgiczny, spożywczy i włókienniczy, a także chemiczny i środków transportu (fabryki samochodów, traktorów i maszyn rolniczych). W pobliżu miasta dwie duże rafinerie. Rozwinięty handel i rzemiosło. Centrum komunikacyjne: węzeł kolejowy i drogowy łączący miejscowości w dolinie Nilu z wybrzeżemMorza Śródziemnego, a także międzynarodowy port lotniczy. Port rzeczny żeglugi śródlądowej. Rozwinięta baza turystyczna. Zabytki. Resztki twierdzy z czasówTrajana, koptyjskie kościoły (Św. Sergiusza, Św. Barbary, Marii Panny Zawieszony, VI w.), mury miejskie z bramami (Bab al-Futuh, Bab an-Nasr, Bab Zuwajla), cytadela z XII w. z meczetami, kilometr na wyspie Roda (716), grobowce mameluków (XV-XVI w.), ok. 500 meczetów, m.in.: Amr ibn al-Asa (642), Ibn Tulun ze spiralnym minaretem (876-879), Al-Azhar (970-972 z medresą), Al-Hakim (990-1012), Al-Akmar (1125), Bajbars (1266-1286), sułtana Hasana (z grobowcem i medresą, 1356-1362), Al-Mansur Kalawun (1284-1285), Barkuk (1384-1386), Al-Mu'ajjad (1415-1420) i in., bazar Chan al-Chalili (XIII w.).
Giza, miejscowość w Egipcie, dziś zachodnia dzielnica Kairu- stolicy Egiptu. W czasach Starego Państwa (XXVII - XXII w. p.n.e.) była tu nekropola królewska, cmentarzysko stolicy Memphis (ok. 2000 m2). Większość zabytków pochodzi z jednego okresu historycznego. Najważniejszymi budowlami w Gizie jest zespół trzech największych piramid z połowy XXVI w. p.n.e.: Cheopsa(Chufu) - największa piramida egipska, Chefrena (Chafre) i Mykerinosa (Menkaure). Wokół tych piramid powstało cmentarzysko, gdzie w mastabach pochowano członków rodziny królewskiej i wysokich urzędników dworskich (m.in. matki Cheopsa, królowej Hetepheres, czy też możnowładcy Szeszemnefera). Poniżej piramidy Chefrena, obok monumentalnych ruin dolnej świątyni grobowej znajduje się wycięty w skaleSfinks, pochodzący z czasów budowy piramidy Chefrena. Obok piramid stoją częściowo zrujnowane piramidki satelitarne (po 3 przy piramidzie Cheopsa i Mykerinosa).
Tuż obok piramidy Cheopsa znaleziono 3 podziemne komory, w których przechowywano drewniane święte barki (jedną zrekonstruowano). Na terenie nekropoli w Gizie znaleziono wiele cennych przedmiotów i dzieł sztuki (m.in. klejnoty i sprzęty z grobowca Hetepheres, polichromowane posągi, tzw. “rezerwowe głowy” - portrety zmarłych, alabastrowe posągi Mykerinosa i słynne triady Mykerinosa. W nekropoli w Gizie, mimo że wykopaliska prowadzone są tu od 1815, pozostało do wyjaśnienia jeszcze wiele zagadek
Port Said, miasto w północno-wschodnim Egipcie, przy wylocie Kanału Sueskiego do Morza Śródziemnego, stolica muhafazatu Port Said Historia. Założony w 1859. Pod koniec XIX w. największy na świecie port do uzupełniania zapasów węgla, obsługujący parowce przepływające Kanałem Sueskim. Po oddaniu do użytku w 1904 połączenia kolejowego z Kairem, rozwinął się w największy - obok Aleksandrii - port handlowy Egiptu. 1956 silnie zniszczony w wyniku inwazji połączonych sił brytyjsko-francuskich podczas wojny sueskiej. 1967 po zajęciu przez Izrael Suezu i zamknięciu żeglugi na kanale podupadł. 1975 po wznowieniu żeglugi w Kanale Sueskim powrócił do dawnego znaczenia. Ważny ośrodek przemysłowo-handlowy kraju. Rozwinięty przemysł stoczniowy, chemiczny, włókienniczy i spożywczy. Duży port handlowy i rybacki.
Aleksandria, miasto w północnym Egipcie, na wybrzeżu Morza Śródziemnego na mierzei między morzem a jeziorem Marjut, na zachodzie skraju delty Nilu. Rozciągnięta na długości ok. 30 km, zajmuje powierzchnię 289 km2. Ośrodek administracyjny muhafazy Aleksandria. 3,4 mln mieszkańców (1992). Drugie po Kairze miasto kraju pod względem znaczenia i liczby mieszk. Historia: Założona 332 p.n.e. przez Aleksandra II Wielkiego na miejscu wsi Rakotis, wg projektu Dejnokratesa, opierającego się na planie Hippodamosa z Miletu. Od 311 p.n.e. stolica państwa Ptolememuszów. Jedno z największych centrów życia umysłowego i kulturalnego starożytności, największe miasto śródziemnomorskie. Ośrodek religijny synkretycznego bóstwa Serapisa. Powstały tu: pałac królewski, Biblioteka Aleksandryjska, Musejon, grobowiec Aleksandra Wielkiego (Soma), świątynie, latarnia morska na Faros, dwa porty. Od 30 p.n.e., po włączeniu Egiptu do Rzymu, stolica prowincji (drugie miasto państwa, mające za Oktawiana Augusta ok. 1 mln mieszk.). W III i IV w. zamieszki narodowościowe, gospodarcze i religijne. Od IV w. siedziba patriarchów chrześcijańskich i ośrodek nauk teologicznych. Za czasów Bizancjum Aleksandria pozostała ważnym ośrodkiem administracyjnym i handlowym, do czasu zdobycia jej (641) przez Arabów. Pod rządami Turków (od 1517) straciła znaczenie (ok. 5 tys. mieszk. w czasie pobytu Napoleona 1798).
Dopiero po zbudowaniu Kanału Sueskiego (1869) zaczęła się na nowo rozwijać. Wybuch powstania (1881) przeciwko rządom francusko-brytyjskim i zbombardowanie miasta przez Anglików (1882) zniszczyły starą zabudowę Aleksandrii. Podczas II wojny światowej baza brytyjskiej floty wojennej (do 1946). Zabytki: podczas prac archeologicznych (od poł. XIX w.) odkryto jedynie 3 budowle starożytne: Cezareum (I w. p.n.e.) z 2 obeliskami egipskimi, tzw. Igłami Kleopatry (obecnie w Nowym Jorku i Londynie), świątynię Serapisa i Izydy (221-203 p.n.e.) oraz Serapeum (285-246 p.n.e.) z tzw. kolumną Pompejusza (297 n.e.), a także szereg greckich nekropoli hellenistycznych wykutych w skałach (Szatbi, Hadra, Mustafa Pasza, Anfuszi, Wardian), późnoantyczną, podziemną cysternę An-Nabih i rzymskie katakumby z I-III w. (Kom es-Szukafa). Polscy archeolodzy odkryli 1960 na Kom el-Dikka łaźnie rzymskie oraz jedyny w Egipcie rzymski teatr z III-IV w. W Aleksandrii znajdują się ponadto liczne meczety (XVII-XIX w.). Duży port handlowy. Rafinerie ropy naftowej, hutnictwo żelaza, przemysł elektromaszynowy, spożywczy, włókienniczy, papierniczy, cementowy, rzemiosło artystyczne. Węzeł kolejowy i drogowy, międzynarodowy port lotniczy. Uniwersytet (zał. 1942), muzeum grecko-rzymskie (zał. 1892). Ośrodek turystyczny.
Suez, miasto w Egipcie, nad Morzem Czerwonym i Kanałem Sueskim. 392 tys. mieszkańców (1990). Przemysł przetwórstwa ropy naftowej, włókienniczy, chemiczny. Port handlowy i pasażerski. Uniwersytet.
Synaj, półwysep w południowo-zachodniej Azji, w Egipcie, między Zatokami: Sueską i Al.-Akaba. Powierzchnia 61,2 tys. km2. W północnej części obszar wyżynny, w południowej górzysty. Najwyższy szczyt - Góra Katarzyny (2637 m n.p.m.). Klimat podzwrotnikowy, suchy. Roślinność pustynna i półpustynna. Nieliczne oazy, w których uprawia się palmę daktylową. Eksploatacja ropy naftowej i manganu. Zajęty w czerwcu 1967 podczas tzw. Wojny sześciodniowejprzez wojska izraelskie. Okupowany do 1982, kiedy zakończono ewakuację wojsk izraelskich ustaloną w egipsko-izraelskim traktacie pokojowym z Camp David (1978).
1