SOCJOLOGIA ^Kiniuś™

Wykład I (1.03.2008r.)

Prof. Gr. Hab. Jolanta Gładys - Jakóbik

● Socjologia jako dyscyplina naukowa narodziła się w I poł. XIX wieku, w okresie rewolucji francuskiej - obalony został dotychczasowy system polityczny i stary ład społeczny (odrębność społeczeństwa od państwa) Jest to data umowna, na początku XIX wieku zaczął się zasadniczo zmieniać sposób myślenia o zachodzących w zbiorowościach ludzkich zjawiskach i procesach - które stały się przedmiotem socjologii.

Za ojca socjologii uważany jest August Comte. Francuski filozof, pozytywista, który napisał “Kurs filozofii pozytywnej”. Twórca słowa „socjologia” [1837r] (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza).

Comte określił 3 podstawowe reguły postępowania naukowego: - badać fakty i tylko fakty - szukać między nimi związków - ustalać prawa

● Rewolucje w dziejach rozwoju wiedzy o społeczeństwie:

1. Oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury.

2. Oddzielenie porządku społecznego od politycznego. (powst. pojęcia społeczeństwa)

WIEDZA PRZEDSOCJOLOGICZNA O ZJAWISKACH SPOŁECZNYCH

● Wiedza przedsocjologiczna o zjawiskach społecznych miała dwie postacie : refleksji teoretycznej oraz wiedzy potocznej.

● PRZEDSOCJOLOGICZNA REFLEKSJA TEORYTYCZNA: dotyczyła rozmaitych aspektów życia społecznego, przez wiele stuleci była częścią filozofii (podobnie jak zaczątki innych nauk) 3 cechy różniły ja od wiedzy społecznej spełniającej późniejsze standardy wiedzy naukowej:

1. Normatywny i finalistyczny punkt widzenia - filozofów bardziej interesowało to jak być powinno, niż to, jak jest. Np. Platon i Arystoteles kreślili projekty idealnego państwa.

2. Woluntaryzm - Wyrażał się on na różne sposoby:

- Przede wszystkim w postaci wiary we wszechmoc władcy. Wierzono, że panujący, jeśli dysponuje odpowiednimi środkami, może dowolnie uformować państwo i społeczeństwo. Wiara w dobrego i mądrego władcę. - Inną postacią woluntaryzmu, było przekonanie, że skoro ludzie obdarzeni są wolną wolą, a każdy może robić, co chce, to rzeczywistość społeczna składa się wyłącznie z niespodzianek i jest całkowicie nieprzewidywalna. I może być opisywana jedynie ex post (łac. po fakcie) - Lub wiara w opatrzność, w to że może ona interweniować i zmieniać bieg ludzkich spraw.

3.Koncentracja uwagi na państwie i władzy. Pojęcie społeczeństwa nie było znane jako coś innego niż państwo.

● WIEDZA POTOCZNA: Przez wymianę doświadczeń narasta potoczna, zbiorowa wiedza społeczna członków danej zbiorowości, będąca rezultatem ich wspólnych doświadczeń. Potoczną wiedzę społeczną zdobywamy nieświadomie w toku naszego życia.

Wiedza potoczna:

- Często przybiera ona formę przysłów (bajek):

np. „Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one”mówi o konieczności konformizmu. „Kruk krukowi oka nie wykole” powiadamia o solidarności grupowej ; „Gdy kota nie czują, myszy tańcują” przekazuje wiedze o roli władzy w utrzymywaniu porządku w społeczeństwie.

- Wartościowanie:

Wiedza potoczna rzadko jest neutralna. Nie ogranicza się do opisu, ale mówi, że np. to jest dobre, a to jest złe, to korzystne, a tamto szkodliwe.

- Podziały Dychotomiczne:

Podział danej całości na dwie przeciwstawne, lub wzajemnie wyłączające się części np. przedstawienie świata w kolorach czarno białych, bez uwzględnienia kolorów pośrednich.

- Związki Przyczynowe:

W wiedzy potocznej odnajdujemy skłonność do traktowania zdarzeń następujących bezpośrednio po sobie w czasie jako związku przyczynowego.

- Celowość działania ludzi:

Przekonanie, że wszystkie zachowania ludzi są celowym działaniem. Upatrywanie przyczyn w celowych działaniach ludzi.

- Uogólnienia:

Wystarczy kilka przypadków czasami nawet jeden, aby został sformułowany sąd ogólny, np., gdy młody człowiek nie ustąpi miejsca starszej pani w autobusie możemy usłyszeć sąd: „ cała dzisiejsza młodzież to…”

- Stereotypizacja:

Stereotyp - stypologizowana, przejęta od innych wiedza.

Upraszczanie, generalizacje, odporność na zmiany, rzadko mają charakter neutralny, najczęściej są zabarwione emocjonalnie.

● WIEDZA NAUKOWA

- Dążenie do wyjaśnienia przy pomocy istniejących teorii

Niezadowolenie samym opisem, dążenie do wyjaśnienia przy pomocy istniejących teorii.

- Reguły postępowania badawczego

Uczonych obowiązuje przestrzeganie reguł postępowania badawczego:

1.wyraźne określenie badanego problemu

2.staranne zbieranie danych, jawność warsztatu naukowego

3.odróżnienie twierdzeń opartych na faktach od domysłów

- Dopasowanie twierdzeń do zakresu danych, które stanowią ich podstawę

- Neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania

Nauka nie wartościuje, jest neutralna np. nie mówi że palenie jest złe, jedynie informuje nas o skutkach palenia tytoniu.

● ETAPY PROCEDURY BADAWCZEJ

- Zdefiniowanie problemu badawczego

- czynniki społeczne ( zainteresowanie problemem, bolesne problemy społeczenstwa przyciągają bardziej uwagę badaczy niż problemy błahe)

- czynniki teoretyczne (przetestowanie jakiejś teorii, sprawdzenie wyników innych badań)

- Przegląd istniejącej literatury

- teoretycznej i prezentującej wyniki wcześniejszych badań tego samego problemu

- określenie własnej perspektywy badawczej

- sformułowanie pytań, na które badania mają dostarczyć odpowiedzi

- wybór narzędzi badawczych i sposobu zbierania danych

(!!!Nie ma jednego uniwersalnego narzędzia badawczego, każde mus być dostosowane do badanej problematyki)

- Zbieranie danych

- analiza ilościowa (metody statystyczne)

- analiza jakościowa (ważna jest pomysłowość i intuicja indywidualnego badacza)

- Interpretacja wyników analiz oraz sformułowanie wniosków końcowych (stwierdzenie jakiego rodzaju odpowiedzi zostały uzyskane na pytania sformułowane w punkcie wyjściowym badań)

● METODY I NARZĘDZIA BADAWCZE

- Ankieta (zjawiska masowe, na poziomie makrospołecznym, analiza ilościowa)

- Wywiad (standaryzowany, swobodny: co i jak mówi badany)

- Obserwacja

- obserwacja uczestnicząca - socjolog w celu poznania zjawisk i procesów zachodzących w określonej zbiorowości, nie ujawniając swojej tożsamości badacza staje się jej członkiem. Pozwala na poznanie życia zbiorowości oczami uczestnika, poznać od wewnątrz.

- Źródła pisane (dane urzędowe, np. rocznik statystyczny, publikacje prasowe, dokumenty osobiste: listy, pamiętniki, autobiografie)

- Eksperyment (ograniczony ze względów moralnych, próba manipulowania ludźmi)

„W naukach empirycznych metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnianych odpowiedzi na stawiane w nich pytania”.

( S.Nowak, cyt za: B.Szacka,2003: 45)

WEWNĘTRZNE ZRÓŻNIOCOWANIE SOCJOLOGII

● Socjologia Scjentystyczna:

- fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczywistości, zewnętrznej w stosunku do poznającego podmiotu.

- zjawiska społeczne są ze sobą powiązane, rządzą nimi określone prawidłowości oraz obiektywne prawa.

- podstawowymi kategoriami opisu i analizy rzeczywistości społecznej są:

- dla jednych : mające realny byt całości społeczne (tj grupy i ich struktury)

- dla innych natomiast zwolenników skrajnego empiryzmu - wyłącznie obserwowane z zewnątrz jednostki, które są jedynymi realnie istniejącymi bytami i do nich ostatecznie redukują się wszystkie ponadjednostkowe całości społeczne.

Socjologię tą cechuje:

- niechęć do metafizyki

- przywiązywanie wagi do precyzji języka

- nacisk na empiryczną sprawdzalność wszelkich twierdzeń teoretycznych.

- rygorystyczny wymóg obiektywności badacza (badacz nie może oceniać)

● Socjologia Humanistyczna:

- świat jest czymś nieustannie tworzonym w procesie interakcji podmiotów obdarzonych świadomością.

- podstawowymi kategoriami opisu są: działania oraz instytucje rozumiane jako utrwalone wzory działań, powstałe w wyniku interakcji świadomych podmiotów i społecznie reprodukowane tak w czasie jak i w przestrzeni.

- podważa pojęcie obiektywnych praw rządzących życiem społecznym na podobieństwo praw w świecie przyrody

- podkreśla znaczenie aktywności ludzkiej, że nie jesteśmy na nic skazani, że wiele od nas zależy i powinniśmy mieć świadomość istnienia wielu potencjalnych możliwości.

● Rozumienie zbiorowości społecznych:

- redukcjonistyczny: zbiorowości społeczne to zbiory pewnej liczby jednostek. Tylko jednostki istnieją realnie i tylko one, są empirycznie uchwytne. Wszystkie twierdzenia o zbiorowościach oraz zachodzących w nich procesach można przetłumaczyć na język opisu zachowań bądź świadomych działań jednostek.

- holistyczny: zbiorowości społeczne są traktowane jako całości swoiste, które nie dają się zredukować do zbioru tworzących jej jednostek. Zbiorowość to nie tylko jednostki ale to sieć ich powiązań. Rezultaty interakcji - normy, reguły, wzory zachowań wpływają na to że jednostki inaczej zachowują się w grupie niż poza nią.

● Poziomy analizy:

- mikrospołeczna: przedmiotem zainteresowania są małe zbiorowości, których podstawą są bezpośrednie interakcje jednostek,

- makrospołeczna: przedmiotem zainteresowania są duże zbiorowości o złożonej, wielopoziomowej budowie, których częściami składowymi są grupy, instytucje i organizacje, wzajemne ich relacje, a także procesy zachodzące na poziomie całego społeczeństwa.

- mezospołeczna

● Socjologia Współczesna:

- Funkcjonalizm Strukturalny (dominował przez pierwsze dziesięciolecie po II wojnie św. w zakresie teorii w socjologii amerykańskiej)

- zw. z nazwiskami : T. Parsons i R. Merton

- społeczeństwo to zorganizowany, stabilny, spójny system który jest czymś więcej niż sumą jednostek, każda z nich pełni określone funkcje oraz przyczynia się do umacniania całości.

- nacisk pada na strukturę rozumiana jako sposób powiązania części oraz funkcje tych części i ich współdziałanie.

- przedmiotem zainteresowania jest równowaga systemu oraz czynniki działające na rzecz jego stabilizacji.

- Empiryzm Logiczny

- czołowa postać : P. Lazarsfeld

- w centrum uwagi - metodologia badań - pierwszeństwo nad teorią zjawisk społecznych, istotą nauki są metody badań.

- nacisk na kwantyfikację wiedzy, utożsamiając ujęcia naukowe z ilościowymi

- przywiązywano wagę do jasności i precyzyjności języka

- Marksizm (materializm historyczny)

- czołowa postać Karol Marks

- charakteryzuje się koncentrowaniem uwagi na zjawiskach i procesach zachodzących na poziomie makrospołecznym.

- postrzega społeczeństwo jako swoistą całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane

- skupia uwagę na rozwoju społecznym i rządzących nim prawach, a także na konfliktach społecznych

Podstawowe cechy:

- związek z praktyką rewolucyjna

- holizm

- dynamiczne ujmowanie zjawisk społecznych

- szukanie klucza do nich w sferze gospodarki

- upatrywanie źródeł dynamiki społecznej w wewnętrznych sprzecznościach i konfliktach klasowych.

- Konflikt Marks (makro) vs. Simmel (mikro)

- Symboliczny Interakcjonizm

- G.H. Mead

- kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi.

- Feminizm

- Teoria Wymiany

- P.Blau, G.Homans

- powstała jako reakcja na funkcjonalizm, który koncentrował się na wpływie jakiegoś zjawiska na system.

- nie jest to jednolita teoria, ale raczej zespół teorii, opisujących świat społeczny jako układ wymian dóbr (materialnych i niematerialnych) pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. - teoretycy wymiany społecznej postrzegają każdą interakcję w charakterze transakcji - "coś za coś". Jest to jakby "teoria interesu własnego jednostki". Jeżeli człowiek podejmuje jakiekolwiek działanie, to robi to z perspektywą korzyści dla siebie. Często jest to pożytek niematerialny, w postaci np. szacunku od innych, posłuszeństwa, satysfakcji itd.

● Role Socjologa

- praca na rzecz społeczeństwa

- negocjacje, społeczności lokalne, pracownik socjalny

- meldowanie o społecznej sytuacji

- reformator społeczny

- zbieracz danych (badania opinii publicznej,. Badania empiryczne)

3

---