Notatka na kolokwium z etyki

Filozofia:

1. ontologia - świat, byt, istnienie;

2. epistemologia - poznanie, jego źródło;

3. aksjologia - wartości:

• etyka

• estetyka

[ethos] - obyczaj;

etyka - refleksja nad dobrem i złem, refleksja nad moralnością;

moralność - dotyczy czynów, rzeczywistości;

etyka:

1. opisowa - opisuje jak ludzie postępują moralnie w różnych grupach społecznych w przeszłości i obecnie;

2. normatywna - mówi jak należy postępować;

stanowiska w etyce:

1. deontologizm (gr. deon - obowiązek) - dobry czyn to spełnienie nakazu:

• autonomiczny - nakaz z wewnątrz (np. rozum praktyczny Kanta);

• heteronomiczny - nakaz z zewnątrz (bóg);

eudajmonizm (gr. eudajmon - szczęśliwy) - dobry czyn to prowadzący do szczęścia;

personalizm (łac. persona - osoba) - dobry czyn to afirmacja drugiej osoby, jej próśb, pragnień;

Sokrates

1. cnota jako dobro najwyższe:

• cnota bezwzględna (zawsze i wszędzie) - absolutyzm;

• cnota powszechna, prawa jej dotyczące wywodzą się z natury rzeczy;

• moralizm - dobra moralne ponad wszystkie inne (życie, zdrowie, bogactwo, uznanie);

utylitaryzm; szczęście jako rezultat cnoty:

• utylitaryzm - pożytek zależy od dobra; to co dobre jest naprawdę pożyteczne; czyn jest niezawodnie dobry gdy wypływa zeń pożytek;

• szczęście wynika z cnoty, bo ten szczęśliwy kto posiada największe dobra a największym dobrem jest cnota;

• intelektualizm etyczny:

• zło pochodzi z nieświadomości, bo nikt umyślnie nie czyni zła (przecież dobro jest pożyteczne i daje szczęście);

• wiedza jest dostatecznym warunkiem cnoty (wiedza jest cnotą);

• posiadając wiedzę pełną i prawdziwą nie można inaczej czynić niż dobrze;

• wiedza etyczna (o sprawiedliwości, odwadze) oparta nie na teoretycznym roztrząsaniu ale praktycznym rozsądku;

• religijny aspekt etyki Sokratesa - Dajmonion

• demon - głos wewnętrzny powstrzymujący od złego;

• pomoc bóstwa a nie uzupełnienie intelektu przez inny czynnik psychiczny, jak wola czy czucie;

Platon

1. koncepcja czterech cnót:

• wywodzi się z rozróżnienia trzech części duszy;

• koncepcja cnoty jako harmonii i ładu duszy więc:

- część rozumna - mądrość;

- część impulsywna - męstwo;

- część pożądliwa - panowanie nad sobą;

- połączenie części i utrzymanie ładu - sprawiedliwość;

• pierwsza klasyfikacja i zestawienie dóbr i cnot;

2. dwie koncepcje dóbr doczesnych (wznoszenie się duszy):

• początkowo - Państwo:

- przepaść między dobrami realnymi a idealnymi;

- ciało dla duszy więzieniem;

- zupełne wyrzeczenie się dóbr doczesnych jako droga do zupełnego dobra;

• później - Uczta:

- hierarchia dóbr;

- dobra realne - początek, nieunikniony etap, niezbędny szczebel do osiągnięcia dóbr idealnych (idei dobra);

- poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne osiągnięcie celów idealnych, wiecznych;

- dusza - pośrednik między światem realnym a idealnym, które stają się szczeblami przez które dusza może i powinna kolejno przejść;

3. definicja cnoty przez dążenie do dobra:

• cnota odróżnia się od wszystkich innych dążeń ludzkich przez swe dążenie do idealnego celu (dobra) bo wszystkie inne mają cele realne;

• dobro - idea najwyższa, pozostająca poza istnieniem; pierwsza zasada i ostateczny cel;

4. cechy państwa idealnego:

1. powszechność i stałość (kwestia poetów):

- kierowanie się ogólnymi zasadami, a nie indywidualnymi aspiracjami;

- stałość w sposobie myślenia i odczuwania obywateli;

- poeci wydaleni - ich zmienne uczucia mogą wpływać na obywateli;

2. państwo jako organizm:

- jeden cel państwa obowiązujący wszystkich;

- każdy ma swoje zadania służące osiągnięciu celu;

- części zależą od całości a nie całość od części;

3. intelektualistyczny sens teorii państwa:

- państwo oparte na wiedzy;

- by czynić dobro trzeba je znać;

- głowy państwa - filozofowie;

4. hierarchiczny charakter państwa

- państwo stanowe - stany odpowiadają części duszy i ich cnotom:

• władcy - filozofowie - mądrość;

• strażnicy państwa - wojsko - męstwo;

• wykonawcy niezbędnych przedmiotów - rzemieślnicy - panowanie nad sobą;

- każdy stan ma inne zadania więc musi żyć w innych warunkach;

- stany jak części duszy nie są sobie równe, ich funkcje nie są równe;

- aby państwo działało harmonijnie, a ustrój był sprawiedliwy musi istnieć hierarchia;

5. ascetyczny charakter państwa:

- dążenie do idealnego celu którego osiągnięcie nie zapewnia obywatelom bezpośrednich korzyści ani dóbr doczesnych a nawet wymaga wyrzeczenia się ich;

- dwa wyższe stany - zniesiona własność indywidualna;

- ustrój komunistyczny - wspólne wyrzeczenie się;

- najniższy stan nie podlega rygorom ale też nie bierze udziału w dążeniu do doskonałości;

5. opis jaskini;

Arystoteles

1. rozumienie eudajmonizmu:

• eudajmonia, czyli dobro najwyższe - doskonałość człowieka;

• eudajmonia - działanie właściwe człowiekowi, działanie rozumu (w myśl racjonalizmu);

• eudajmonia - cel najwyższy, który do niczego nie jest środkiem;

• doktryna środka:

• cnota - usposobienie zachowujące środek;

• hojność - środek między rozrzutnością a skąpstwem;

• męstwo - środek między tchórzostwem a zuchwalstwem;

• rozumienie dobra:

• dobro - cel wszelkiego istnienia;

• najwyższe dobro - szczęście, rozumiane różnie przez ludzi;

• dobro samo w sobie i szczęście w związku z różnymi sposobami życia;

• dobro samo w sobie - tkwi w posiadającym je osobniku i niełatwo może być mu wydarte;

• trzy rodzaje życia:

• życie polegające na używaniu:

- niewykształcony ogół i prostacy;

- szczęście - rozkosz;

• życie poświęcone działalności obywatelskiej:

- ludzie o wyższej kulturze żyjący czynnie;

- szczęście - zaszczyty a raczej dzielność;

- szczęście ich zależy bardziej od tych którzy go udzielają niż od tych co go dostępują;

• życie poświęcone teoretycznej kontemplacji;

Epikur

1. hedonizm i negatywne rozumienie szczęścia:

• hedonizm - szczęście najwyższym dobrem, a szczęście to doznawanie przyjemności (nieszczęście to doznawanie cierpień);

• negatywne rozumienie szczęścia - szczęście to nie cierpienie (brak cierpienia odczuwany jako przyjemność);

• człowiekowi z natury jest dobrze jeśli nie unieszczęśliwiają go cierpienia;

• osiągnięcie szczęścia - usunięcie przeszkód, bez potrzeby dodawania czegokolwiek;

2. radość życia i przyjemności zewnętrzne:

• naturalny stan człowieka (nic dobrego i nic złego) jest stanem przyjemnym;

• proces życia jest radością, wrodzoną i niezawodną;

• życie rozkoszą gdy ciało zdrowe a dusza spokojna;

• życie - dobro jedyne jakie dane jest na własność, które trzeba ocenić i użyć od razu bo jest przemijające i jednorazowe;

• szczęście - radość życia + przyjemności powodowane przyczynami zewnętrznymi;

• przyjemności zewnętrzne - wymagają działania pozytywnych przyczyn (brak cierpienia nie wystarczy); zależne od okoliczności;

• warunki dla osiągnięcia pozytywnych przyjemności:

- zaistnienie potrzeby;

- zaspokojenie potrzeby;

• potrzeby negatywne (brak cierpień) są wyższe niż pozytywne (zaspokajanie potrzeb); pozytywne są jedynie środkiem a negatywne są celem życia;

• przyjemności duchowe i cielesne:

• przyjemności pozytywne, czyli związane z zaspokajaniem potrzeb;

• przyjemności cielesne - bardziej zasadnicze; związane z podtrzymywaniem życia (a życie jest pierwszym szczęścia warunkiem); postawa wszelkiego dobra;

• przyjemności duchowe - wyższe bo dają więcej przyjemności (dusza obejmuje nie tylko teraźniejszość ale przeszłość i przyszłość);

• cztery rzeczy stojące na przeszkodzie do szczęścia:

• obawa przed niemożnością osiągnięcia szczęścia;

• obawa przed cierpieniem;

• obawa przed bogami;

• obawa przed śmiercią;

5. stosunek do koncepcji przeznaczenia:

• krytyka koncepcji przeznaczenia;

• teoria przeznaczenia: powstawanie rzeczy z konieczności, przypadku lub za sprawą woli człowieka;

• krytyka: konieczności wyklucza odpowiedzialność, przypadek jest zmienny, wola nie zależy od żadnego zewnętrznego autorytetu - więc ocena moralna postępku jest dwuznaczna;

• przedkładanie nad koncepcje przeznaczenia mitologii;

• ideał mędrca: wielbienie bogów, brak lęku przed śmiercią, pojęcie celu ostatecznego, zrozumienie że najwyższe dobro łatwo osiągnąć a największe zło trwa krótko lub sprawia lekki ból;

Stoicy

1. dwa rozumienia natury: niezależność od natury i zgodność z naturą:

• niezależność od natury:

- szczęście niepewne - zależne od zewnętrznych okoliczności;

- uniezależnienie od okoliczności - zapanowanie nad sobą;

- aby mieć wszystko - wszystkiego się wyrzec;

- zabieganie o dobra wewnętrzne jako zależne jedynie od jednostki więc przez to pewne;

- dobro wewnętrzne - cnota uniezależniająca od niepomyślnych okoliczności i zapewniająca szczęście;

- cnota - warunek dostateczny szczęścia - dobro najwyższe (jedyne prawdziwe dobro);

- moralizm;

• zgodność z naturą:

- kult natury;

- natura - rozumna, harmonijna, boska;

- największa doskonałość człowieka - dostosowanie się do powszechnej harmonii;

- życie zgodne z naturą samego człowieka - zgodne z naturą w ogóle, bo jedno prawo rządzi naturą a w tym człowiekiem;

- żyć cnotliwie = żyć zgodnie z naturą;

- życie zgodne z naturą: życie wolne i rozumne (rozum stanowi naturę człowieka);

2. stoickie rozumienie wolności:

• życie cnotliwe (zgodne z naturą) jest życiem wolnym;

• we wszechświecie panuje konieczność, ale konieczność nie wyklucza wolności;

• kto działa zgodnie ze swoją naturą jest wolny;

• natura cnoty: kwestia niestopniowalności cnoty:

• cnota - usposobienie które nie ulega stopniowaniu;

• kto nie ma pełnej cnoty nie ma jej wcale (albo mędrzec albo szaleniec);

• ludzie dzielą się na dobrych i złych;

• cnota jest jedna i niepodzielna dla wszystkich i na wszystkie warunki życia więc nie można ją posiadać pod jednym względem a pod innym nie;

• brak cech względnych i osobistych cnoty umożliwiających jej stopniowanie, różnicowanie czy dzielenie;

4. samowystarczalność cnoty:

• do szczęścia i doskonałości nic poza cnotą nie potrzeba;

• poza cnotą i złem wszystko jest obojętne (bogactwo, siła, uroda, zdrowie i życie - nietrwałe, znikome, nie potrzebne do szczęścia a ich brak nie powoduje nieszczęścia);

5. apatia:

• beznamiętność;

• całkowite wyzbycie się afektów (zawiść, pożądliwość, smutek, obawa) jako rzeczy nie naturalnych (silniejszych od rozumu) i nie służących dobru a będących źródłem zła;

• apatia jako najbliższy cel życia moralnego;

• kierowanie się wobec innych rozumem a nie współczuciem;

6. etyka społeczna: kosmopolityzm:

• kierowanie się rozumem pozwala przezwyciężyć egoistyczne skłonności;

• społeczeństwo - organiczny zespół;

• obowiązki człowieka układają się w koła wokół niego, których on sam jest ośrodkiem;

• ideał człowieka - sprowadzić obwody tych kół do ośrodka - osiągnąć tę samą bliskość względem ludzkości jaką ma względem siebie;

• dążenie do usunięcia granic państwowych, zerwania przeciwstawiania pełnoprawnych i niewolników (barbarzyńców);

Augustyn

1. co to jest heteronomiczna etyka?

• hetero - odmienny, nomos - prawo, ethos - obyczaj = etyka oparta na czymś zewnętrznym;

• prawo ustalane przez Boga;

• co to jest teodycea?

• theo - Bóg, dike - sprawiedliwość;

• teodycea - rozmyślanie nad doskonałością stworzenia;

• tezy chrześcijańskiej teodycei:

- zło nie należy do przyrody, jest dziełem wolnych stworzeń;

- zło nie jest realne, jest brakiem dobra;

- zło nie psuje harmonii świata, jest do niej potrzebne;

3. łaska boska a dobry uczynek:

• zło pochodzi od człowieka, dobro od Boga - zło jest rzeczą przyrody a dobro rzeczą łaski;

• dobrzy są ci co dostąpili łaski, są dobrzy nie z siebie tylko z łaski Bożej;

• łaska jest dana, dostępuje się jej nie zasługując na nią;

• człowiek jest więc odpowiedzialny za zło ale nie za dobro;

• bez łaski nie można dobrze czynić a na łaskę nie można zasłużyć;

4. manicheizm:

• istnienie dwóch bogów: dobry - stwarza duchy i zły - stwarza materię;

• ciało jest złe, dusza jest dobra;

• dualizm:

- w świecie toczy się walka między dwoma przeciwstawnymi pierwiastkami: światłem (dobro - źródło każdej niematerialnej, duchowej rzeczywistości, w tym ludzkiej duszy, ducha) i ciemnością (zło - źródło wszystkich stworzeń materialnych, fizycznych, w tym ludzkiego ciała);

- historia kosmosu dzieli się na trzy etapy: przeszłość - złoty wiek, gdy pierwiastki te współistniały odrębnie, teraźniejszość - gdy pierwiastki te są wymieszane i walczą o dominację w kosmosie oraz przyszłość, w której nastąpi oczyszczenie: rozdzielenie wyznawców światła i ciemności;

- przejawem zła jest materia;

- walka między dobrem i złem toczy się w każdym człowieku;

- człowiek ma dwie dusze: jedną związaną z dobrem i drugą związaną ze złem.

- zło jest wszędzie i jest wieczne;

• poznanie:

- droga wyzwolenia spod wpływu zła jest;

- zbawienie może być osiągnięte nie tylko dzięki wierze i moralności, ale przede wszystkim dzięki własnemu rozumowi;

- dzięki zdobywaniu wiedzy o sobie i Bogu można zrozumieć naturę siebie, świata i przeznaczenia, to skąd przychodzimy, gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy

5. Augustyn a Pelagiusz:

• Pelagiusz - uznanie działania łaski, ale tylko jako pomocy i oświecenia, udzielanego według zasług (faktyczne usunięcie łaski, zastąpienie jej wymiarem sprawiedliwości, a religii - etyką);

• Augustyn - nie ma ludzi godnych łaski (wolność ludzka współdziałania w zbawieniu - umniejszenie Boga); łaska jest faktem ostatecznym i determinującym działanie; albo się jej dostąpiło albo nie ale nigdy nie zasłużono;

6. dwojakie przeznaczenie:

• predestynacja - podwójny los związany z łaską lub jej brakiem;

• łaska jest przyczyną podziału ludzi:

- zbawieni - dostąpili łaski; dobrzy; idący z Bogiem; stanowiący „państwo Boże”, nawrócona i uratowana część ludzkości; wieczna szczęśliwość po śmierci;

- potępieni - nie dostąpili łaski; ukarani; źli; idący przeciw Bogu; stanowiący „państwo ziemskie”; wieczne zatracenie po śmierci;

7. Augustyn jako historiozof:

• historiozofia - refleksja nad sensem historii;

• nacisk w dziejach świata na treść powszechna i rozumną;

• włączenie historii do rozważań filozoficznych;

• dzieje świata - zmagania państwa Bożego i ziemskiego: 6 okresów; końcem świata (nieodwołalnym wynikiem jego rozwoju) przyjście Chrystusa - okazanie sprawiedliwości i miłosierdzia Bożego;

Tomasz z Akwinu

1. prawo boskie objawione a prawo naturalne (stosunek do Ockhama):

• prawo naturalne (kodeks moralny do którego wszyscy skłaniają się w sposób naturalny”) i prawo Boskie wspierają się nawzajem (oprócz 3 przykazania) i musi istnieć zgodność między nimi;

• Wilhelm Ockham - podstawą moralności są Boże przykazania i Objawienie; działanie z nakazu Boga zawsze jest słuszne i dobre;

• sprzeciw Tomasza - niektóre nakazy (np. nakaz cudzołóstwa) mogły by być irracjonalne i arbitralne a człowiek został obdarzony przez Boga określoną naturą, pozwalającą wykorzystać rozum i doświadczenie by rozpoznać dobro i zło;

• cel prawa naturalnego:

• cel ludzkiej egzystencji nie ogranicza się tylko do życia: istnieć, rozmnażać się, uczyć się, tworzyć uporządkowane społeczeństwo, czcić Boga;

• powinności człowieka: zachować życie, być rozumnym, utrwalać gatunek;

• z ogólnych zasad wysnuwane są reguły szczegółowe;

3. Tomasz z Akwinu a Hugo Grotius:

• przypadek braku Boga;

• Hugo Grotius - zasady prawa naturalnego by obowiązywały, ale zmieniłoby się ich rozumienie (brak życia po śmierci, inny cel ludzkiego życia); podważenie konieczności posłuszeństwa prawu naturalnemu (brak Boga który by ludziom wpoił zasady tego prawa);

• Tomasz - ludzie nie wierzący też chcą uzyskać pełnię swojej natury złotego wyzwolić jak najwięcej własnych możliwości więc będą zmierzać do realizacji prawa naturalnego; obserwacji powinny podlegać ustanawiane przez nich cele;

4. zasada złotego środka a radykalizm religijny:

• za Arystotelesem;

• życie moralne - bez popadania w skrajności;

• rozwiązanie pośrednie - zgodne ze słusznym rozumem;

• przeciwstawianie się popadaniu w przesadę w postawach;

• niektóre działania (np. rozdanie mienia biednym) mogą nie być uznane za przesadne gdy inspiracją do takiego postępku jest Bóg;

5. prawo naturalne a celibat i homoseksualizm:

• celibat - nie sprzeczny z celem utrwalania gatunku, gdy uzna się rozmnażanie jako dotyczące gatunku jako całości i podzieli się je na dwie formy: cielesne i duchowe (kontemplacja rzeczy boskich);

• homoseksualizm - tylko niektórzy muszą być heteroseksualni, by gwarantować trwanie gatunku;

6. jedna natura ludzka a homoseksualizm:

• istnieje jedna, niezmienna natura ludzka i wypływające z niej niezmienne prawo naturalne;

• homoseksualizm jest więc kaleki, błędny, czymś czego nie powinno być;

4

---