Temat: Wybrane Krainy Geograficzne Polski
TATRY
Dziela sie na:
- Tatry Bielskie (teren Slowacji)
- Tatry Zachodnie
- Tatry Wysokie
Budowa geologiczna:
- formowanie odbywalo sie w kredzie (faldowanie alpejskie)
- od poludnia nasunely sie faldy, zostaly obalone ponad trzonem krystalicznym
- towarzyszyla temu denudacja (wyrównanie terenu) - klasyczna równia jest Gubalówka
- dzialalnosc erozyjna - temperatura, wiatr, woda
Tatry Zachodnie:
- zbudowane ze skal osadowych
- nizsze od Tatr Wysokich
- bardziej podatne na dzialalnosc czynników wewnetrznych
Tatry Wysokie:
- zbudowane z granitu
- wysokie
- bardziej odporne na dzialalnosc czynników zewnetrznych
Na rzezbe Tatr mialy wplyw:
- lodowce górskie (pleistocen), w tym samym czasie co ladolód skandynawski
- wody podziemne (bezp. Oddzialuja na skaly weglanowe)
- woda (ogólnie) to podstawowy czynnik rzezbotwórczy w wysokich górach. Tworza sie:
- doliny V-ksztaltne
- wystrza
- wodospady (Siklawa - 67 m, wodogrzmoty Mickiewicza) (ogólem 40 jezior i 40 wodospadów)
Formy krasowe:
- jaskinie (J. Mrozna, J. Sniezna)
- leje
- zlobki
- wawozy
- wywierzyska
Rzezba ma duzy wplyw na klimat.
Na kazde 100 metrów wysokosci temperatura spada srednio 0,5 - 0,6ş C
Pietra klimatyczne:
- zimne ( -4 do -2)
- umiarkowanie zimne (-2 do 0)
- bardzo chlodne (0 do 2)
- chlodne (2 do 4)
- umiarkowanie chlodne (4 do 6)
Tatry maja najnizsza temperature powietrza i najwieksza ilosc opadów (ponad 1000 mm rocznie)
Inwersja termiczna - odwrócenie temperatur (w dolinach)
Inwersja opadowa - odwrócenie ilosci opadów (im wyzej tym maleje roczna suma opadów)
ROSLINNOSC
Pietrowosc roslinnoscie
- POGÓRZE (lub pola uprawne)
- REGIEL DOLNY (lasy mieszane; buk, jodla, swierk, klon, jawor, modrzew)
- REGIEL GÓRNY (do ± 1550 m.n.p.m.) (swierk)
- KOSÓWKA (do ± 1800 m.n.p.m.) (sosna karlowata, limba, swierk karlowaty)
- HALE (do ± 2150 m.n.p.m.) (trawy, mchy, porosty, relikty tundrowe)
- TURNIE (pow. 2150 m.n.p.m.) (kraina wiecznego sniegu)
Zwiazek budowy geologicznej z roslinnoscia
Na skalach weglanowych rosna:
- szarotka
- turzyca tatrzanska wapienie
- mak alpejski margle
- pierwiosnek lyszczak dolomity
Gnejsy, granity
- wierzba nibyzielna
- zlocien alpejski
- goryczka kropkowana
Piaskowce
Lepsze warunki niz w gnejsach ale gorsze niz na skalach weglanowych
Zwierzeta w Tatrach
- kozice
- swistak
- niedzwiedz brunatny pod ochrona
- rys
- pluszcz (ptak, b.czesto)
Tatrzanski Park Narodowy chroni:
- polodowcowa rzezbe wysokogórska
- formy krasowe
- woda
- klimat
Powstal w 1954 r. (poczatki ochronyzaczely sie juz w XIX wieku)
GÓRY SWIETOKRZYSKIE I WYZYNA KIELECKO-SANDOMIERSA
- Krajobraz wyzynny
- Kraina dzieli sie na:
- Góry Swietokrzyskie
- Plaskowyz Suchedniowski 1
- Przedgórze Ilzeckie
- Wyzyna Sandomierska 2
GÓRY SWIETOKRZYSKIE
- zlozone z pasm oddzielonych kotlinami
- najwyzsze pasmo LYSOGÓRY (pozostale: p.Maslowskie, p.Jeleniowskie, p.Oblegorskie, p.Orlowinskie, p.Iwanskie, p.Ocieseckie, p.Cisowskie)
- najwyzsze wzniesienie LYSICA 612 m.n.p.m.
Budowa geologiczna:
- piaskowce kwarcytowe
- wapienie
- lessy
Uksztaltowanie powierzchni:
- procesy faldowan (kaledonskie i hercynskie)
- zjawiska denudacji (dominujace miedzy poszczególnymi orogenezami)
- w trzeciorzedzie G.Swietokrzyskie otoczone byly morzami
- partie gór zbudowane sa ze skal twardszych, stanowia kulminacje calego obszaru
- inna cecha rzezby, bedaca efektem procesów erozyjnych jest inwersja rzezby
- poniewaz G. Swietokrzyskie zbudowane sa ze skal weglanowych, wody opadowe tworza formy krasowe:
- jaskinie (a w nich stalaktyty i stalagmity, formy naciekowe)
- leje
- zlobki
Zwiazek klimatu z uksztaltowaniem powierzchni:
- Lysogóry - 800 mm rocznie (opady)
- W lecie doscczesto burze
- Wystepuja pietra klimatyczne
PIETRA KLIMATYCZNE:
wysoko 1)buki jodlowe
nizej 2)buki, deby, modrzewie
najn. 3)osady piaszczysto-zwirowe, przewaza sosna
W roku 1950 utworzono park narodowy, chroniacy
- lasy jodlowe
- jodlowo-bukowe
- goloborza
- sródlesne polany
Ladolód Skandynawski (dwa razy) (srodkowopolskie i poludniowopolskie)
Pozostalosci po ladolodzie:
- osady piaszczysto-zwirowe, na tym wytworzyly sie gleby brunatne i bielicowe
WYZYNA SANDOMIERSKA
- brak wyraznych wynioslosci terenu (Góry Pieprzowe - jedyne zbudowane z kwarcytów i lupków kambryjskich)
- gesta siec rozgalezionych wawozów lessowych
- powszechne zjawisko sufozji (efektem tego zjawiska ja mlaki,niew.zaglebienia)
- znaczna podatnosc gleb rozwinietych na lessach na erozje
- dosc duzy udzial roslin kserotermicznych (rosliny sucholubne)
- bardzo mala ilosc lasów
Surowce mineralne:
- rudy miedzi (nie wydobywane)
- krzemien pasiasty (cele naukowe)
- rudy zelaza
- rudy olowiu
- ily ceramiczne (Cmielów)
- wapienie
- czerwony piaskowiec
NIZINA MAZOWIECKA
- jedna z najwiekszych krain
- wchodzi w sklad krainy wielkich dolin
- zróznicowana rzezba:
- wysoczyzny morenowe (Plonska, Ciechanowska)
- waly moren czolowych
- pradoliny
- sandry (na pólnocy)
- wydmy paraboliczne i walowe
- niecki deflacyjne
- doliny rzeczne
- stozki naplywowew
- obnizenia bezodplywowe
- Niz. Mazowiecka wyksztalcila sie w erze mezozoicznej
- Obszar byl pokryty ladolodem dwa razy (srodkowopolskie, poludniowopolskie)
- Gleby:
- mady (w dolinach rzek)
- bielicowe (wiekszosc)
- brunatne
- czerne ziemie (Blonie, Sochaczew)
- Klimat jest zróznicowany:
- przewaga wplywów kontynentalnych
- wplyw Baltyku
- Srednia temperatura w lipcu 18 - 18,5şC (W-wa)
- Opady 500 mm srednio (Legionów 420 mm - najmniej w Polsce)
- Okres wegetacji roslin 200 - 220 dni/rok
- Puszcze (pozostalosci)
- Biala
- Kampinoska (utworzono tam Park Narodowy, w którym ochrania sie:
- wydmy sródladowe
- bagna
- modrzewnica pólnocna
- brzoza czarna
- wisienka kwasna
- paproc narecznica - górska
- zwierzeta:
- los
- zuraw
- bocian czarny
- sowa blotna
- sokól wedrowny
- rys
- tzw. pluca Warszawy
- Kozienicka
- Kurpiowska
POJEZIERZE SUWALSKIE
Rzezba terenu:
- najlepiej zachowana w Polsce rzezba mlodoglacjalna
- strome, wysokie (nawet 100 m) pagóry moren czolowych:
- Krzemieniucha 289 m.n.p.m
- Garb Wizajn 298 m.n.p.m
- Na wysoczyznach, wystepuja formy polodowcowe, takie jak kemy, ozy i drumliny
- Wystepuja glazy, które swiadcza o energicznej dzialalnosci transportowej lodowca
- Równiny sandrowe informuja o miejscu i kierunku splywu wód fluwioglacjalnych
Klimat Pojezierza Suwalskiego jest surowy, cechuje go kontynentalizm:
- dluga zima (ponad 50 dni mroznych)
- pózna wiosna, wczesna jesien
- dlugie zaleganie pokrywy snieznej (ponad 100 dni)
- intensywne opady w lecie (sr. roczna ilosc poadów ok. 600 mm)
- najnizsza na terenach nizinnych Polski srednia temp. Powietrza w lipcu, ponizej 17şC
- wysokie uslonecznienie (srednio ponad 7,5 godz./dziennie)
- wynoszaca -4,5ş srednia temperatura w styczniu
- wysoka amplituda srednich miesiecznych temperatur powietrza - ponad 23şC
- wynoszaca ok. 6şC srednia roczna temperatura powietrza
- najkrótszy w Polsce okres wegetacji 180-190 dni, krótszy o 6 tyg. niz na Nizinie Slaskiej
Gleby:
- brunatne (wyksztalcily sie na osadach polodowcowych, na glinach)
- bielicowe (na piaskach i zwirach fluwioglacjalnych)
- bagienne (w zaglebieniach bezodplywowych)
Poza tym:
- Rudy zelaza zalegaja gleboko w starych prekambryjskich skalach (nie sa eksploatowane)
- W miescie Goldap wystepuja borowiny i dlatego zostalo ono uznane za miejscowosc uzdrowiskowa
- Lesistosc jest wysoka (okolo 36%) a fauna uboga. Zyja tu zwierzeta juz ginace; puchacze i bobry, nieliczne jenoty. Caly obszar jest slabo zalesiony, a wieksze skupiska lesne wystepuja w czesci pólnocnej (Puszcza Romincka) oraz przy poludniowej granicy krainy (fragment Puszczy Augustowskiej). Dominujacym drzewem jest sosna, ale równie czesto spotykany swierk wykazuje wieksza zywotnosc i ekspansje. Obszar województwa porastaja 4 puszcze, które zajmuja blisko 1/3 jego powierzchni, a wsród nich znajduje sie najbardziej rozlegla w kraju - Puszcza Augustowska.
Dwa parki narodowe - Wigierski i Biebrzanski, dwa parki krajobrazowe - Suwalski i Mazurski, 47 rezerwatów przyrody, czyli lacznie okolo 5,5 tys. km 2 obszaru chronionego, ponad 60 gatunków ssaków, 300 gatunków ptaków, 40 gatunków ryb, blisko 90 gatunków rzadkich roslin, niezwykle zróznicowanie form rzezby terenu - to kolejne przyklady bogactwa swiata natury w województwie, które uznawane jest za najwazniejszy fragment obszaru zwanego ZIELONYMI PLUCAMI POLSKI.
ZULAWY WISLANE
- najmlodsza kraina geograficzna Polski
- aluwialna równia holocenska, nisko polozona i plaska (najwyzszy punkt 11 m.n.p.m)
- obszary depresyjne, siegajace 1,8 m. Ponizej poziomu morza (depresje zajmuja ok. 30% powierzchni tej krainy)
- powstaly dzieki gromadzeniu sie osadów rzecznych w dawnej zatoce. Proces zasypywania rozpoczal sie ok. 6 tys. lat temu i trwa do dzis. Ta równina aluwialna zajmuje ok. 2500 km2, a miazszosc osadów deltowych wynosi 30 - 40 m
- Zulawy charakteryzuja sie monotonnoscia rzezby. Jest to plaski stozek naplywowy, lekko nachylony ku pólnocy.
- Wystepuja wydmy nadbrzezne
- Stosunkowo chlodne lata i lagodne zimy
- Na klimat skladaja sie
- wilgotnosc powietrza
- silne wiatry
- pokrywa sniezna (zalegajaca ponad 60 dni)
- Gleby:
- zyzne mady (I i II klasa bonitacyjna)
- piaszczyste bielice i gleby torfowe (wzdluz rzek)
- siec rzeczna liczy 3,5 tys. kanalów, 11 tys. rowów melioracyjnych
- „cofki”, czyli podnoszenie sie lustra wody w rzece wskutek wiatru wiejacego od morza i „wtlaczajacego” wode z powrotem do koryta rzeki
- wody gruntowe zalegaja bardzo plytko i sa za slone, natomiast wody powierzchniowe sa zanieczyszczone. Wszystko to sprawa, ze Zulawy, tak bogate w wode, cierpia w gruncie na brak wody pitnej i potrzebnej do celów gospodarczych
- Zulawy sa prawie bezlesne. Licznym tu gatunkom ptactwa daja schronienie pobrzeza rzek, a przede wszystkim jezioro Druzno