Materiały czasowe do wypełnień

I. Cement cynkowo-siarczany (dentyna wodna, cement Fletchera, fleczer)

Jednym z najczęściej używanych materiałów do wypełnień tymczaso­wych jest cement cynkowo-siarczany, powszechnie określany mianem dentyny wodnej. Pierwowzorem dla współczesnych wersji tego rodzaju mate­riału były oryginalne mieszanki opracowane i sporządzone przez Fletchera, Flagga i Paschkisa. Produkowane one były w układzie płyn + proszek, a przykładowy skład mieszanki wgFletchera przedstawiono poniżej.

Rp. I: Rp. II:

Gummi masticis pulv. 75,0 Gummi arabici 25,0

Zinci oxydati 100,0 Aąuae dest, 65,0

Zinci sulf. anhydr. 12,0 Spir. Vini 10,0

M.f. pulv. Acidi carbolici gutt. V

M.f sol.

Później produkowane dentyny wodne zawierały w proszku głównie tle­nek cynku i bezwodny siarczan cynku, najczęściej w równych proporcjach. Niektóre posiadały w swym składzie dodatkowo: krystaliczny tymol, ma­gnezję, sproszkowany mastyks i dekstrynę. Płyn stanowiła woda destylowana, bądź też jej roztwór z gumą arabską, alkoholem etylowym, fenolem i/lub eugenolem. Dentyna wodna jest mało odporna mechanicznie (znaczna ścieralność, kruchość). Jej ograniczona trwałość dodatkowo potę­guje się wraz ze wzrostem jej uwodnienia, dlatego winna być zakładana jedynie na okres od kilku do kilkunastu dni. Materiał ten może być rów­nież cytotoksyczny wobec miazgi zębowej, zwłaszcza w tych postaciach handlowych, które zawierają dodatki antyseptyczne, np. tymol. Stąd też jej rodzaj winno dobierać się ściśle do określonej sytuacji leczniczej. Prepara­ty zawierające dodatki silnie odkażające (drażniące) nie mogą być zatem użyte do czasowej hermetyzacji w każdym przypadku caries profunda oraz caries media, zwłaszcza u dzieci i młodzieży w okresie rozwojowym, W wy­żej wymienionych przypadkach materiałem alternatywnym, wykazującym dodatkowo działanie odontotropowe winien być tlenek cynku z eugenolem lub od­powiednio dobrane masy samoutwardzalne.

Postępowanie.

Obecnie produkowane cementy cynkowo-siarczane, dzięki stosownym składnikom, zarabia się jedynie wodą destylowaną. Czynności tej dokonuje się ex tempore mieszając proszek z płynem szpatułką metalową na matowej powierzchni płytki szklanej. W przypadkach hermetyzacji środków do dewitalizacji miazgi materiał zakładamy dwuwarstwowo. Pierwszą zarabia­my do konsystencji gęstej śmietany, natomiast drugą standardowo do po­staci gęstej pasty, którą aplikujemy do ubytku bez ucisku w celu uniknięcia wtłoczenia w/w wkładki do komory zęba. Proces utwardzania wymaga su­chości pola i wstępnej ochrony wypełnienia.

W kraju produkowane są trzy rodzaje dentyny (Chema Elektromet™):

OXYDENTIN - antyseptyczna z dodatkiem 0,15% chinozolu (siarczan Y-°^xy^ch°liny), neutralna w stosunku do miazgi zębowej;

THYMODENTIN - antyseptyczna z dodatkiem krystalicznego tymolu w stężeniu 0,10%, niekiedy drażniąca;

MULTIDENTIN - produkowana w trzech kolorach:

M - czerwony - sygnalizujący zastosowanie na miazgę zębową wkład­ki dewitalizującej;

M - biały - stosowany w leczeniu próchnicy, zawierający 0,10% tymolu;

M - żółty - informujący o aktualnie prowadzonym leczeniu endodontycznym, zawierający 0,15% chinozolu (stopień toksyczności bez zna­czenia).

Cement cynkowo-siarczany wytwarzany jest przez większość producen­tów materiałów stomatologicznych.

Preparaty zagraniczne. AQUA-DENTIN (Richter&Hoffman^1H)

AQUADENTIN (Woelm™)

AQUATIN (Roessler™)

FLETSCHER (Platzer™)

PROYI-DENTIN (Spofa™)

PROYIPLEN (DoriDent™)

II. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe

Dla celów klinicznych możliwe jest połączenie tlenku cynku z olejkiem goździkowym (Oleum caryophyli). Jednakże obecność w nim silnie cytotoksycznego względem miazgi zębowej kwasu cynamonowego sprawia, że uzyskanie konsystencji znormalizowanej staje się tu sprawą szczególnie ważną. Sporządzenie bowiem pasty o zbyt dużej koncentracji wymienione­go olejku grozi powikłaniami ze strony miazgi. Zatem przy jej zarabianiu winno dążyć się do maksymalnego upakowania proszku ZnO w plastycznej mieszaninie. Użycie eugenolu, który jest frakcją olejku goździ­kowego jest bezpieczniejsze.

Wiązanie. Proszek (tlenek cynku) reaguje z eugenolem w obecności wilgoci, tworząc amorficzny chelat, jakim jest eugenolan cynku. Zachodzi również absorpcja eugenolu przez tlenek cynku. Materiał po stwardnieniu zawiera Zn0 i eugenol, które nie uległy reakcji. Reakcja zachodzi w obecności katalizatora jakim jest woda. Podczas nawet wielodniowego przechowywania mieszaniny tlenku cynku i eugenolu w eksykatorze (bez dodatku wody) materiał nie wiąże i nie obserwuje się znaczących zmian w składzie mie­szanki.

Nieeugenolowe cementy tlenkowa-cynkowe (typ I) wytwarza się z olejków innych niż eugenol jako materiał alternatywny dla pacjentów uczulonych na eugenol.

Czas twardnienia cementu zależy od:

• rodzaju proszku (sposobu produkcji);

• wielkości cząstek proszku - cementy o drobnym proszku, z uwagi na większą powierzchnię ich kontaktu z eu­genolem, wiążą szybciej od cementów o proszku gruboziarnistym;

• dodatków przyspieszających wiązanie (octan cynku, kwas octowy);

• stosunku płynu do proszku - im bardziej gęsta mie­szanina, tym szybszy proces wiązania;

• obecności wilgoci w trakcie rozrabiania - ­dodanie niewielkiej ilości wody przyspiesza wią­zanie cementu;

• temperatury - wyższa temperatura przyspie­sza wiązanie cementów.

Właściwości cementów tlenkowo-cynkowo-eugenolowych:

• Umiarkowana wytrzymałość (najniższa ze wszystkich cementów, z wyjątkiem cementów zawierających wodorotlenek wapnia). Mimo iż stałe (wzmocnione) cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe ustępują wytrzymałością cementom fosforanowym, badania klinicz­ne potwierdziły ich skuteczność przy ostatecznym osadzaniu koron i mostów przy korzystnych warunkach protetycznych. Cementy czasowe charakteryzuje niższa wytrzymałość od stałych cementów, co stanowi pożą­daną cechę przy osadzaniu koron tymczasowych lub przy czasowym osadzaniu osta­tecznych koron i mostów.

• Neutralne pH.

• Dobra izolacja termiczna i elektryczna.

• Działanie przeciwbakteryjne. Eugenol działa przeciwbakteryjnie oraz lekko znieczulająco, co związane jest z zahamowaniem migracji komórek i syntezy prostaglandyn oraz zmniejszeniem aktywności mitochondriów na poziomie komórkowym.

• Bardzo nie­wielka szkodliwość dla miazgi zębów sprawia, że mogą być one stosowane w głębokich ubytkach. Ze względu na łagodzące wła­ściwości tych cementów nie wymaga się przed ich zastosowaniem użycia lakierów ochronnych na zębinę czy linerów wodorotlenkowo-wapniowych.

• Tlenek cynku będący składnikiem cementów tlenkowo-cynkowo-eugenolowych działa oraz wysuszająco, na powierzchnię zębiny (z uwagi na własności higroskopijne).

• Umiarkowane drażnienie miazgi pobudza ją do odkładania zębiny wtórnej oraz reparacyjnej - właściwości odon­totropowe.

• Chronią miazgę przed szkodliwym dzia­łaniem cementów krzemianowych i fosforanowych.

• Nie wykazują adhezji do szkli­wa i zębiny.

• Rozpuszczalność w wodzie najwyższa ze wszystkich cementów dentystycznych - głównie ze względu na łatwość wypłukiwania eugenolu.

• Brak prze­zierności.

Zarabianie. Należy najpierw delikatnie potrząsnąć bute­leczkami, następnie odmierzyć porcję proszku dostarczoną łyżeczką, płyn zaś kroplomie­rzem. Cementy zarabia się metalową łopatką na matowej powierzchni szklanej płytki, wprowadzając możliwie szybko proszek do płynu i energiczne rozcierając mieszaninę aż do uzyskania odpowiedniej konsystencji - gdy wystąpi efekt odrywania (łuszczenia) pasty od powierzchni płytki. Czas zarabiania cementu wynosi zwykle 30 sekund. Przy stosowaniu cementu jako materiału do wypełnień czasowych zarabiamy go do konsystencji plastycznej (stosunek proszku do płynu waha się od 4:1 do 6:1 - stosunek maso­wy), zaś cement o konsystencji gęstej śmietany używamy do czasowego osadzania koron.

Sposób zarabiania wpływa na własności cementu. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe wykazują własności reologiczne. Szybkie łączenie proszku z płynem pozwala na wprowadzenie większej ilości proszku do takiej samej ilości płynu. Uzyskuje się wówczas materiał o wyższej wytrzymałości.

Sporządzony materiał wprowadzamy do ubytku poprzez kondensację odśrodkową. W jamie ustnej cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe wiążą szybko ze względu na wilgotność i wyższą temperaturę od temperatury otoczenia. Czas twardnienia fabrycznych cementów tlenkowo-cynkowo-eugenolowych wynosi 2-3 min. Przy stosowaniu zaś mieszaniny tlenku cynku i eugenolu, sporządzonej ze składników farmakopealnych, czas wiązania jest dłuższy, nawet w wilgotnym środowisku jamy ustnej wynosi ok. 20-30 min.

Cementy tymczasowe (typ I) zwykle składają się z dwóch past. Jednakowe porcje katalizatora i pasty podstawowej należy rozprowadzić na bloczku papierowym lub płytce szklanej. Pasty mają różny kolor. Należy mieszać je tak długo, aż mieszanina uzyska jednorodny kolor. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe po związaniu są trudne do usunięcia z tkanek i po­wierzchni, na których były mieszane. W związku z tym wargi pacjenta i otaczające zęby powinno się przed założeniem cementu pokryć tłuszczem silikonowym, natomiast płytki szklane i szpatułki należy wytrzeć do czysta, zanim cement zwiąże. Olejek pomarańczowy jest rozpuszczalnikiem przydatnym do usuwania związanego cementu.

Przeznaczenie. Materiały na bazie tlenku cynku z eugenolem znajdują zastosowanie jako preparaty do tymczasowego zaopatrzenia ubytków, a także stosowane są w leczeniu biologicznym miazgi. Jest on szczególnie przydatny w leczeniu caries humida profunda non complicata (pośrednie przykrycie miazgi). Uzyskanie pozytywnego efektu terapeutycznego wymaga jednak jego długoczasowego zastosowania (od kilku do kilkunastu tygodni). W określonych przy­padkach (zgryz urazowy, przewidywane kilkumiesięczne zaopatrzenie ubyt­ku, przedwczesne zużycie opatrunku) może on być zabezpieczony lub uzu­pełniony materiałami odporniejszymi, np. cementami prowizorycznymi, fosforanowymi, karboksylowymi lub glassjonomerowymi. Tlenek cynku i eugenol wchodzą również w skład materiałów przeznaczonych do wypełniania kanałów korzeniowych.

Wady. Cementy na bazie tlenku cynku z eugenolem cechuje niska wytrzymałość mechaniczna i bardzo mała adhezja do twardych tkanek zęba. Preparaty te nie mogą być stosowane jako jedyne podkłady pod materiały kompozycyjne, ze względu na hamowanie polimeryzacji materiału kompozycyjnego oraz znaczną redukcję siły połączenia systemów wiążących do szkliwa i zębiny spowodowaną zawartością eugenolu.

Preparaty fabryczne: Caryosan, Caulk IRM,

III. Cement tlenkowo-cynkowo-eugenolowy wzmocniony (typ II):

polimerem bądź wzmocniony etoksybenzoesanem glinu (cement EBA).

Skrót EBA oznacza kwas orto-etoksybenzoeso­wy o wzorze: OC₂H₅COOH

Zawar­tość EBA w płynie umożliwia utworzenie krystalicznej matrycy o wyższej wytrzymałości w porównaniu z cementami tlenkowo-cynkowo-eugenolowymi. Cementy wzmocnione żywicą również wykazują wyższą wytrzymałość od cementów nie modyfikowanych.

Zarabianie. Cementy zarabia się metalową łopatką na szklanej płytce, wprowadzając proszek do płynu, aż do uzyskania odpowiedniej konsystencji. Cały proszek należy od razu wprowadzić do płynu, mieszając oba składniki przez 30 sekund. Podczas zarabiania cementów EBA początkowo mieszanina ma konsystencję plasteliny, ale gdy mieszamy jeszcze przez kolejnych 30 sekund, cement wzmacniany polimerem staje się bardziej płynny. W związku z tym cementy wzmacniane etoksybenzoesanem glinu powinny być po wstępnym 30-sekundowym mieszaniu rozcierane dodatkowo przez 60 sekund zama­szystymi ruchami łopatki, tak aby uzyskać odpowiednią konsystencję. Czas pracy tymi materiałami może być długi (ok. 22 min), o ile na płytce nie występuje wilgoć. Stosunek proszek/płyn w cementach EBA wynosi 7:1 lub więcej.

Cementy zawierające estry wanilinowe.

Obecnie wprowadzono cementy, w których w miejsce eugenolu zastosowano wanilinian heksy­lu i kwas o-etoksybenzoesowy EBA (HV-EBA). Płyn ten rozrabia się z tlenkiem cynku. Według wy­twórcy, cement ten ma większą wytrzymałość i mniejszą rozpuszczalność.

Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe specjalne.

Niektóre cementy ZnO-E mogą zawierać domie­szki antybiotyków, jak tetracykliny, i sterydów działających przeciwzapalnie. Stosowane są głów­nie do przykrycia pośredniego miazgi i wypełnia­nia kanałów. Drugi z produktów zawiera dodatko­wo siarczan baru w celu zwiększenia jego widocz­ności na zdjęciach radiologicznych.

IV. Cementy czasowe samoutwardzalne.

Materiały samoutwardzalne przeznaczone do czasowego wypełniania ubytków zębowych produkowane są w postaci past nie wy­magających wstępnego przygotowania. Sporządzane są zwykle w dwóch wersjach, różniących się stopniem wytrzymałości mechanicznej. Postać soft przeznaczona jest do krótkoterminowej hermetyzacji ubytków, nato­miast hard służy do zaopatrzeń długoczasowych.

Skład tych materiałów jest bardzo zróżnicowany. Stanowią go głównie tlenki i siarczany cynku oraz wapnia, a także wodorotlenek wapnia. Po­nadto zawierają plastyfikatory typu poliwinylu i chlordiazetolu oraz glikolazetol, triathanolaminę itp. Proces ich utwardzania zachodzi w kontakcie ze śliną i powietrzem, a polega w większości przypadków na wymianie jonowej lub też uwalnianiu niektórych plastyfikatorów w wilgotnym śro­dowisku jamy ustnej.

Preparaty

CAVIT (3M Espe™)

CENTRIX(3MEspe™)

CIMPAT(Septodont^TH)

CITODUR (DoriDent™)

COLTOSOL (Coltene™)

PROVIDENT (Zhermapol™)

PROVIMAT (Spofa™)

PROVIPAST (DeTrey™)

TEMPIT (3M Espe™)

TEMPORARY FILLING MATERIAŁ (Bayer™)

TEMSTIK (H.I. Bosworth^nH)

ULTRADUR(Platzer™)

W ostatnim czasie ukazały się jednoskładnikowe, światłoutwardzalne materiały do czasowego wypełniania ubytków. Jako zaopatrzenie jedno­warstwowe mogą być stosowane jedynie w płytkich ubytkach. W głębszych wskazane jest zastosowanie dodatkowo materiałów na bazie Ca(OH)₂. Pod­stawowymi ich składnikami są dimetyloakrylany oraz SiO₂. Należą do nich takie preparaty jak: FERMIT - N (Vivadent^ra), CLIP (Voco^TH) oraz FIRST FILL (Jeneric/Pentron™).

Postępowanie

Masy samoutwardzalne nie wymagają przygotowania, dlatego aplikuje­my je bezpośrednio do ubytku. Nie wymagają również czasu wstępnej ochro­ny, a wilgotne środowisko jamy ustnej dodatkowo przyspiesza proces ich utwardzania. Z kolei ww. preparaty światłoutwardzalne aplikujemy do ubyt­ku warstwowo i naświetlamy lampą polimeryzacyjną zgodnie z zalecenia­mi producenta.

V. Cementy czasowe.

Materiały te są zmodyfikowaną wersją cementów fosforanowych. Pro­dukowane są w układzie proszek+płyn. W skład proszku wchodzi głównie ZnO i SiO₂, natomiast płynem jest wodny roztwór kwasu fosforowego. Stanowią one alternatywny materiał do czasowej hermetyza-cji ubytków o dużej wytrzymałości mechanicznej i odporności na zużycie. Zatem wskazaniem do ich zastosowania są przypadki długoterminowego, tymczasowego zaopatrzenia ubytków np.: warstwa wierzchnia, zabezpieczająca tlenek cynku z eugenolem stosowany jako przykrycie pośrednie miazgi, przy leczeniu endodontycznym, zwłaszcza w warunkach zgryzu urazowego lub planowanych dużych przerw między wizytami.

Postpowanie

Sposób zarabiania i aplikacji - patrz: cementy fosforanowe.

Preparaty

HARVARD VERSCHLUSSZEMENT (Richter&Hoffman™)

MULTIPLEN (DoriDent™)

PLERODONT (Robisch™)

SEPTO-PACK (Septodont™)

TEM-PACK (Westward-USA™)

TEMPORARY PACK (G-C's^TH)

ULTRAPHOS (Woelm™)

UNIVERSALVERSCHLUSSZEMENT (Platzer™)

WONDER-PACK (Westward-USA™)

Skład:

Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe (typ I):

Proszek - tlenek cynku (69%), kalafonia (29%), w niewielkiej ilości tlenek magnezu, który rea­guje z eugenolem podobnie jak ZnO, octan cynku (lub inne sole), w ilości do 1%, działający jako przyspieszacz reakcji twardnie­nia.

Płyn - eugenol (4-allyl-2-methoxyphenol), główny składnik olejku goździkowego lub mieszanka eugenolu i innych olejków, oliwa z oliwek do 15%, niekiedy kwas octowy, działający jako przyspie­szacz reakcji twardnienia.

Skład:

Cementy ZnO/E wzmocnione etoksybenzoesanem glinu:

Proszek - tlenek cynku (70%), stopiony kwarc lub tlenek glinu - korund (20-34%) kalafonia (6%). Płyn - 62,5% kwas etoksybenzoesowy i 37,5% eugenol.

Skład:

Cementy ZnO/E wzmocnione polimerem:

Proszek - tlenek cynku (60-80%) i uwodornione żywice akrylowe (10-20%). Płyn - eugenol lub 10-procentowy roztwór polistyrenu w eugenolu.

---