SPIS TREŚCI
Pojęcie ceny, cena równowagi.
Podstawy kształtowania cen.
Funkcje cen.
Popyt, jego zależność od ceny.
Podaż, jej zależność od ceny.
POJĘCIE CENY, CENA RÓWNOWAGI.
CENĄ nazywamy ilość pieniędzy, za którą można nabyć jednostkę danego towaru lub skorzy6stać z konkretnej usługi. Za podstawę wszelkich cen przyjmuje się wartość danego produktu. Cena składa się zwykle z kosztów produkcji oraz pewnej nadwyżki.
Ceną równowagi jest taka cena, która odpowiada zarówno kupującym jak i sprze- dającym , czyli cena, która równoważy popyt z podażą. Każdy uczestnik rynku chce uzyskać cenę najkorzystniejszą dla siebie. Dla osoby kupującej będzie to cena najniższa, ponieważ zaspokoi ona swoje potrzeby nie wydając jednocześnie ogromnej sumy pieniędzy. Dla sprzedającego natomiast będzie to cena jak najwyższa, gdyż wtedy jego zysk będzie duży. Cena równowagi wyrównuje korzyści kupującego i sprzedającego.
PODATAWY KSZTAŁTOWANIA CEN.
Najważniejszymi podstawami kształtowania cen są:
koszty produkcji
relacja popytu i podaży
cena zagraniczna towaru
cena substytutów
wartość dzieła artystycznego
wartość numizmatyczna
preferencje społeczne państwa
Z założenia w gospodarce rynkowej jedyna podstawą kształtowania cen powinna być relacja popytu i podaży, tj. mechanizm kształtowania ceny równowagi. Tak jednak nie jest. Brak jest bowiem gospodarki rynkowej w tzw. czystej postaci. Nie ma na świecie takiej gospodarki, która regulowana jest przez idealny mechanizm rynku.
KOSZTY PRODUKCJI
Według tej metody, punktem wyjścia do ustalania ceny są koszty produkcji. Dodając do kosztów produkcji zysk firmy otrzymujemy cenę.
RELACJA POPYTU I PODAŻY
Na tej podstawie ustalana jest cena równowagi rynkowej.
CENA ZAGRANICZNA TOWARU
Importując towar z zagranicy płacimy za niego w walucie, ponadto najczęściej musimy opłacić cło i ponieść koszty produkcji. Przeliczając cenę zagraniczną według aktualnego kursu walutowego i dodając do tego cło, koszty transportu i zysk otrzymujemy cenę krajową.
Cena zagraniczna towaru może ułatwić ustalenie ceny w kraju w jeszcze inny sposób, bez potrzeby importowania towaru, lecz tylko przez porównanie ceny towaru krajowego z ceną takiego samego towary zagranicznego.
CENA SUBSTYTUTÓW
Ceny nowych towarów, wchodzących dopiero na rynek, można ustalić na podstawie cen towarów już istniejących i zaspakajających takie same potrzeby ( czyli substytutów).
Np. jeśli mleczarnia wyprodukuje nowy ser, jego cenę można ustalić w oparciu o ceny podobnych serów już produkowanych. Trzeba przy tym uwzględnić wartość użytkową nowego sera i spróbować ustalić jej relację do sera już istniejącego. Jeżeli uznamy, że nowowyprodukowany ser jest dwa razy lepszy od już istniejącego, to jego cena powinna być dwa razy wyższa ( oczywiście w przeliczeniu na jednostkę wagową).
WARTOŚĆ DZIEŁA
Cen dzieł sztuki, zwłaszcza wybitnych artystów, nie da się ustalić na podstawie kosztów produkcji. Można byłoby ustalić w oparciu o zasadę popytowo- podażową, wystawiając np. obrazy na aukcję. Trzeba jednak ustalić cenę wywoławczą, która w czasie aukcji może być zmieniana. W przypadku tego typu dóbr cenę powinni ustalić fachowcy.
WARTOŚĆ NUMIZMATYCZNA
Analogicznie jak w przypadku dzieł sztuki, ceny starych monet nie mogą być ustalone w oparciu o wymienione podstawy (poza zasadą popytowo- podażową). Rzeczoznawca powinien najpierw ocenić wartość numizmatyczną monety. Jej wartość jako środka płatniczego nie ma wpływu na ustalanie jej ceny.
PREFERENCJE SPOŁECZNE PAŃSTWA
Na kształtowanie cen wpływa także państwo. Popyt na pewne dobra jest pewną wypadkową preferencji indywidualnych ( każdego konsumenta) i preferencji społecznych państwa.
W gospodarce rynkowej państwo w ograniczonym zakresie wpływa na popyt. Są jednak rynki pewnych towarów, na które państwo wpływa. Takim rynkiem jest np. rynek towarów spirytusowych. Ustalanie ceny w oparciu o koszty produkcji spowodowałoby szereg ujemnych skutków społecznych: zdecydowany wzrost spożycia tych wyrobów, zmniejszenie się wpływów do budżetu państwa a tym samym zmniejszenie wydatków z budżetu itd. Dlatego preferencje państwa dotyczące rynku wyrobów spirytusowych zmierzają w kierunku ograniczenia spożycia oraz wzrostu wpływów do budżetu z tytułu sprzedaży tych wyrobów. Sposobem osiągnięcia zamierzonych celów jest nałożenie na wyroby spirytusowe wysokiego podatku (podatek akcyzowy) a tym samym wypchnięcie ich ceny w górę. Podobna sytuacja kształtuje się na innych, pokrewnych pod względem społecznych funkcji, rynkach ( rynek paliw, tytoniowy itp.).
Opisane podstawy kształtowania cen stanowią alternatywne możliwości, choć niejednokrotnie w konkretnych przypadkach ceny mogą być ustalone na podstawie kombinacji różnych metod.
FUNKCJE CEN
Cena spełnia wiele zadań. Ich zakres zależy w dużym stopniu od systemu gospodarczego. Inny zakres zadań do spełnienia będą miały w gospodarce rynkowej, a inny w gospodarce centralnie scentralizowanej tj. z dominującą rolą państwa także w ustalaniu cen.
Niezależnie jednak od systemu gospodarczego, można wyodrębnić kilka grup zadań, które spełniają lub mogą spełniać ceny. Do najważniejszych funkcji ( zadań) cen należą funkcje:
informacyjna
agregacyjna
konsumpcyjna
produkcyjna
dochodowa
kosztowa
narzędzia rachunku ekonomicznego
FUNKCJA INFORMACYJNA CENY.
Za pośrednictwem ceny konkretnego towaru otrzymujemy informację o danym towarze, o jego cechach, wartości. Zwykle towary markowe, bardzo dobrej jakości mają wysoką cenę, klient może być jednak pewien, że np. w zakupionych butach po tygodniu noszenia nie odpadnie obcas. Nie oznacza to jednak, że towary o niższej cenie nie spełniają oczekiwań kupującego. Wybór produktu, który kupi klient nie zależy wyłącznie od jego ceny, lecz także od tego, jakie potrzeby ma zaspokoić dany towar. Kupujący sam dokonuje wyboru pomiędzy trwałym, solidnym, dobrej jakości produktem o wysokiej cenie a produktem tańszym, jednak o gorszej jakości.
FUNKCJA AGREGACYJNA
Na różny6ch rynkach występuje niezliczona ilość towarów, których z pewnością nie dałoby się zsumować, ponieważ różnią się między sobą jednostkami pomiaru. Posiadanie przez towary swojej własnej ceny stwarza możliwość zsumowania wszystkich wartości towaru według zasady:
ILOŚĆ*CENA
Cena jest w tym przypadku wspólnym mianownikiem, zsumowanie nazywa się agregacją.
FUNKCJA KONSUMPCYJNA
Spełniając tę funkcję cena wpływa na poziom i strukturę konsumpcji, niska cena potęguje konsumpcję, wysoka ją ogranicza. Państwo ustalając wysokie podatki na niektóre wyroby, wpływa negatywnie na ich konsumpcję. Różnice między cenami różnych towarów (substytucyjnych, komplementarnych i niezależnych od siebie) wpływają na kształtowanie się określonej struktury konsumpcji, czyli konsumpcję poszczególnych towarów w pewnych ilościach.
FUNKCJA PRODUKCYJNA.
Ta sama cena wpływa jednocześnie na konsumpcję (popyt) i na produkcję (podaż) towarów. Różnica pomiędzy tymi funkcjami polega na odmiennej relacji producentów i konsumentów. Wysoka cena pozytywnie (zachęcająco) wpływa na producentów i negatyw-nie (zniechęcająco) na konsumentów.
FUNKCJA DOCHODOWA.
Cena towarów określa, w pewnym sensie, dochody producentów. Im wyższe ceny, tym wyższe mogą być ich dochody i odwrotnie. Stąd wysoka cena pobudza produkcję. Dla sprzedającego cena jest jego dochodem.
FUNKCJA KOSZTOWA.
Przeciwną rolę spełnia cena dla kupujących. Określa ona, w pewnym sensie koszty. Im wyższe ceny, tym wyższe mogą być koszty. I odwrotnie. Dlatego też wysoka cena ogranicza popyt. Kupujący musi wydać więcej pieniędzy, więc ogranicza zakupy. Dla niego cena jest kosztem.
FUNKCJA RACHUKNU EKONOMICZNEGO.
Narzędziem podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych jest rachunek ekonomiczny. Umożliwia on porównanie przewidywanych kosztów, które należałoby ponieść, z przewidywanymi korzyściami, które można by osiągnąć dzięki poniesionym nakładom.
Jednak do wyliczenia zarówno kosztów jak i efektów konieczne jest przyjęcie konkretnej, przewidywalnej ceny- cen środków produkcji oraz cen towarów. Przyjęcie (lub przewidzenie) różnych cen może dać różne rezultaty rachunku. Przyjęta do obliczeń rachunku ekonomicznego cena pełni więc funkcję narzędzia rachunku ekonomicznego.
POPYT, JEGO ZALEŻNOŚĆ OD CENY.
POPYTEM nazywamy zapotrzebowanie na dany towar lub usługę zgłaszane przez kupujących w danym miejscu, czasie i po określonej cenie.
Należy jednak pamiętać, że sam zamiar, chęć nabycia konkretnego towaru pozwala jedynie ustalić popyt potencjalny. Popyt potencjalny jest to zapotrzebowanie na dany towar zgłaszane przez podmioty gospodarcze, niezależne od możliwości dokonania zakupu. Zgodnie z definicją- na popyt wpływa tylko ta część zgłaszanego zapotrzebowania, która ma pokrycie w pieniądzu, czyli możliwość kupna danego towaru po takiej cenie, w określonym miejscu i czasie. Taki popyt nazywamy popytem efektywnym. Ukształtowany pod wpływam potrzeb i gustów konsumentów stanowi tymczasem popyt potencjalny. Musi on zostać poddany weryfikacji przez inne czynniki: ceny i dochody. Potencjalni nabywcy po zapoznaniu się z ceną towaru, który chcą kupić, cenami towarów pokrewnych oraz z własnymi dochodami oceniają swoje możliwości. Jeśli wystarczy im pieniędzy, to podtrzymują zamiar zakupu, jeżeli nie- to, albo szukają towaru podobnego, lecz tańszego, albo zmuszeni są zrezygnować z zakupu. Widać więc bardzo wyraźnie, że poziom cen towarów i dochody konsumentów w realny sposób wpływają na kształtowanie się popytu na dane towary. Oprócz poziomu cen, na popyt wpływa także struktura cen, czyli poziom cen innych, pokrewnych towarów.
Popyt można podzielić na dwa podstawowe rodzaje:
popyt produkcyjny - określa zapotrzebowanie na dobra i usługi, które służą do produkcji
innych towarów
popyt konsumpcyjny- określa zapotrzebowanie na dobra i usługi służące bezpośredniemu
zaspokojeniu potrzeb ludzkich
Prawo popytu odzwierciedla trwałą zależność między ceną, a popytem, która polega na tym, że wraz ze wzrostem ceny produktu spada zapotrzebowanie na ten produkt zgłaszane przez konsumentów. Gdy cena dobra maleje, rośnie popyt na to dobro.
PODAŻ, JEJ ZALEŻNOŚĆ OD CENY.
PODAŻĄ nazywamy ilość dóbr i usług oferowaną przez sprzedawców w danym miejscu, czasie i po określonej cenie.
Podaż jest kształtowana przez: popyt na dobra i usługi (popyt obecny, a zwłaszcza przyszły daje potencjalnemu producentowi sygnał o celowości i opłacalności przedsięwzię- cia), cenę dóbr i usług (dla sprzedających cena stanowi informację o opłacalności priodukcji, wymaga to jednak analizy rynku i przewidzenie ceny, za którą producent będzie mógł w przyszłości sprzedać wytwarzane towary), możliwości wytwórcze jednostek gospodarczych (ilość towarów , jaką jest w stanie wytworzyć dany producent), cenę czynników produkcji, która wpływa na koszty produkcji (w przypadku nowych, małych firm zbyt wysokie koszty produkcji mogą uniemożliwić rozpoczęcie produkcji), politykę gospodarczą państwa (w krót- kim okresie czasu państwo może np. zwolnić od podatku lub zastosować ulgi podatkowe wobec producentów określonych towarów; może także złożyć zamówienie rządowe, dające gwarancję zakupu wyprodukowanego towaru; w długim okresie czasu państwo może zastosować ulgi podatkowe z tytułu inwestycji dla producentów podejmujących inwestycje) oraz przez ryzyko produkcyjne ( jeżeli rynek zachowa się zgodnie z przewidywaniami przysporzy producentom zyski, jeżeli natomiast rynek nie zachowa się zgodnie z założeniami producenta- poniesie on straty z tytułu kosztów produkcji, reklamy itd.)
Prawo podaży odzwierciedla stałą zależność między podażą a ceną, polegającą na tym, że wraz ze wzrostem ceny wzrasta także podaż danego towaru, a każdy spadek ceny rynkowej danego produktu powoduje także spadek podaży.
Podaż i popyt to dwie podstawowe wielkości rynkowe, od których zależy wielkość produkcji, stopień zaspokojenia potrzeb ludzkich oraz kształtowanie się poziomu cen. Zjawiskiem najkorzystniejszym jest równowaga podaży i popytu na rynku. Oznacza ona, że sprzedający upłynnią swoje towary, a a nabywcy zaspokajają swoje potrzeby. Taki idealny stan występuje jednak rzadko. Najczęściej rynek jest niezrównoważony, czyli występuje nadwyżka podaży nad popytem lub odwrotnie. Stan taki trwający przez krótki czas rzutuje na ceny. Przy dużej podaży ceny maleją, przy małej- rosną. Przy dużym popycie ceny rosną, przy małym popycie, ceny maleją. Jest to bardzo czuły mechanizm rynkowy, który poza wpływaniem na poziom cen- w dłuższym przedziale czasu- wpływa także na rozwój lub spadek produkcji. Wielkość popytu ma także wpływ na wielkość podaży. Jeżeli zapotrzebowanie na dany towar na rynku jest duże, wzrasta jego produkcja, a więc podaż. Jeżeli natomiast producenci mają problem z upłynnieniem wyprodukowanych już towarów, ograniczają ich produkcję, a tym samym zmniejszają podaż tych towarów na rynku.
BIBLIOGRAFIA:
Elementarne zagadnienia ekonomii- pod red. R. Milewskiego- Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000r.
Odkrywanie ekonomii- J. Bremond, M-m. Salort- Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994r.
Podstawowe pojęcia ekonomiczne- Wydawnictwo CODN, Warszawa 1993r.
Podstawy ekonomii- G.F. Stranlake, WsiP, Warszawa 1992r.