PWI, WSFiZ, II semestr, Ochrona Własności Intelektualnej


2.

Prawo autorskie, zbiór norm prawnych, których przedmiotem jest zapewnienie ochrony twórczości naukowej, literackiej i artystycznej. W znaczeniu podmiotowym to uprawnienia majątkowe i osobiste autora do stworzonego przezeń dzieła. Prawa osobiste twórcy nigdy nie wygasają i nie mogą zostać przeniesione na inne osoby, natomiast prawa majątkowe są zbywalne i dziedziczne lecz wygasają z upływem określonego czasu.

Prawo autorskie zabrania dokonywania bez zgody autora skrótów, przeróbek, przekładów itp., strzeże przed plagiatem.

"Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia" - stwierdza w artykule pierwszym ustawa z dnia 04 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. nr 24 poz. 83).

W art. 1 ust. 2 ustawy, przedmiot prawa autorskiego doprecyzowano, zaznaczając, iż: w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

  1. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),

  2. plastyczne,

  3. fotograficzne,

  4. lutnicze,

  5. wzornictwa przemysłowego,

  6. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,

  7. muzyczne i słowno-muzyczne,

  8. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,

  9. audiowizualne (w tym wizualne i audialne).

Pod ochroną prawa autorskiego pozostaje także, w myśl art. 2 ustawy, "opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja (...)". Ponadto, w myśl art. 3, "zbiory, antologie, wybory, bazy danych są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeśli zawierają nie chronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów". Osobny rozdział VII ustawy (art. 74-77) zawiera przepisy szczególne, dotyczące programów komputerowych.

4.

Problematyka praw autorskich i pokrewnych jest bardzo złożona. Prawa autorskie mają zarówno charakter osobisty (są one niezbywalne i nigdy nie wygasają) oraz majątkowy (te prawa są zbywalne i dziedziczne, wygasają po 50 latach od śmierci autora). Naruszenie praw autorskich skutkuje równocześnie odpowiedzialnością cywilną oraz karną.

Autorskie prawa osobiste - zespół uprawnień jakie przysługują twórcy utworu. Autorskie prawa osobiste chronią „intelektualny” związek twórcy z jego dziełem. W prawie polskim pojęcie autorskich praw osobistych reguluje art. 16 "Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" (Dz. U. 2000 r. Nr 80 poz. 904). Jest to rodzaj szczególnej więzi niezbywalnej i nie podlegającej zrzeczeniu się łączącej twórcę z jego utworem a wyrażającej się w prawie:

W przypadku programów komputerowych zakres autorskich praw osobistych ma węższy zakres. Autorom programów komputerowych przysługują jedynie prawa:

Autorskie prawa majątkowe - zespół uprawnień jakie przysługują twórcy utworu, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii ekonomicznych tych uprawnień. W prawie polskim pojęcie autorskich praw majątkowych reguluje art. 17 (i dalsze) "Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" (teks jednolity Dz. U. 2006 r. Nr 90 poz. 631 z późn. zm.). Stanowi on, że:

twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Najistotniejszą częścią autorskich praw majątkowych jest tzw. prawo do korzystania i rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji (tzw. monopol autorski). Ustawa w art. 50 jako przykład wskazuje następujące pola eksploatacji (katalog nie jest zamknięty, wraz z rozwojem techniki będą powstawały bądź już istnieją inne pola eksploatacji):

7.

PRZEJŚCIE AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH
prawa majątkowe, w odróżnieniu od praw osobistych, są przenoszalne. Przenoszone są albo w drodze dziedziczenia, albo przechodzą na podstawie umowy.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych nie powoduje automatycznego przeniesienia własności egzemplarza utworu - i odwrotnie. Umowa o przeniesienie praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem jej nieważności. Uwaga: nie każde korzystanie z utworu wymaga zawarcia umowy przenoszącej prawa majątkowe; np. na jednorazowe wykorzystanie utworu można zawrzeć >umowę licencyjną (w formie ustnej - gdy niewyłączna, lub pisemnej). Umowa o przeniesienie praw majątkowych powinna określać wynagrodzenie autora lub sposób jego ustalania w przyszłości oraz pola eksploatacji objęte wyłącznością nabywcy. Zob. też >umowa wydawnicza.

8.

UTWÓR - w sensie prawnym jest dobrem niematerialnym, czyli wyodrębnionym przedmiotem obrotu, który może zostać utrwalony w celu praktycznego korzystania z niego na określonym materialnym nośniku, dzięki czemu powstaje egzemplarz utworu.

Utwór stanowi efekt (przejaw) działalności twórczej o indywidualnym charakterze, tzn. działalności kreatywnej, dzięki której powstają nowe dzieła, odzwierciedlające indywidualny, charakterystyczny dla danego twórcy sposób tworzenia.

  1. Od kiedy można mówić o powstaniu utworu?

Utwór powstaje w momencie jego ustalenia. Ustalenie utworu powinno być identyfikowane z jego uzewnętrznieniem, ujawnieniem twórczego dzieła w taki sposób, aby zainteresowane osoby miały potencjalną możliwość zapoznania się z danym utworem. Ustaleniu utworu nie musie jednak towarzyszyć jednoczesne zakomunikowanie go innym niż twórca osobom, które może nastąpić nawet po długim okresie od momentu ustalenia, w zależności od decyzji w tym zakresie samego twórcy, który rozpowszechnianiem swojego dzieła może nie być zainteresowany.

Ustalenie utworu może najogólniej rzecz biorąc nastąpić w dwóch podstawowych odmianach:

  1. w postaci utrwalenia utworu

  2. bez jego utrwalenia

Utrwalenie utworu stanowi dominującą z praktycznego punktu widzenia postać ustalenia przedmiotu praw autorskich i ma miejsce wówczas, gdy utwór zapisany zostanie na określonym nośniku materialnym.

UTWÓR INSPIROWANY - jest to utwór samoistny, a więc nie mający charakteru opracowania (utworu zależnego), różniący się od utworu w pełni samoistnego tym, że twórca utworu inspirowanego kreuje go w nawiązaniu do istniejącego już, stworzonego wcześniej utworu, choć nie zachodzi w tym przypadku zjawisko przejmowania do utworu inspirowanego określonych elementów twórczych z dzieła, stanowiącego źródło inspiracji.

UTWÓR ZALEŻNY - opracowanie cudzego utworu, w szczególności:

Elementy przejęte z cudzego utworu (utworu pierwotnego) muszą być same w sobie oryginalne. Jeżeli utwór tylko bazuje na informacjach o faktach zawartych w innym utworze - wówczas nie jest to utwór zależny, tylko dzieło oryginalne.

Jednakże opracowanie cudzego utworu, aby mogło być uznane za utwór musi mieć oryginalny charakter. Oznacza to, że osoba przerabiająca musi wprowadzić pewne nowe, oryginalne elementy do dzieła przerabianego.

Utworem zależnym nie jest:

Każdy może dokonać opracowania cudzego utworu i nie potrzebuje do tego zgody jego twórcy. Dopiero przeniesienie praw autorskich do utworu zależnego lub korzystanie z nich (a więc zwielokrotnienie, publikacja, itp.) wymaga zezwolenia autora utworu pierwotnego (lub innej osoby, której przysługują prawa zależne).

W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.

10.

PATENT - potocznie: dokument wydawany przez urzędy patentowe; właściwie: prawo wydane osobie fizycznej lub prawnej do zabronienia innym osobom fizycznym lub prawnym zarobkowego bądź zawodowego korzystania z danego wynalazku bądź wynalazków (będących przedmiotem patentu).

W potocznym rozumieniu patent często interpretuje się jako prawo do wyłącznego korzystania z danego wynalazku i w większości przypadków tak właśnie jest. Należy jednak pamiętać, iż przyznanie patentu nie oznacza automatycznie przyznania prawa do korzystania z opatentowanego wynalazku. Może to wynikać z obowiązujących w danym kraju innych regulacji prawnych, bądź też dlatego, że urzeczywistnienie wynalazku pociąga za sobą naruszenie innych patentów. Na przykład: posiadacz patentu na konstrukcję broni niekoniecznie będzie miał prawo taką broń zbudować a posiadacz patentu na nową konstrukcję opon może mieć problem z patentami na gumy do opon.

W ostatnich latach toczy się też publiczny spór na temat patentów na oprogramowanie, który ogniskuje się wokół przyjęcia lub odrzucenia przez Unię Europejską regulacji opartych na amerykańskim prawie patentowym.

11.

POLA EKSPLOATACJI

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową,

2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy,

3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Aspekty prawne zastrzeżeń patentowych

Zastrzeżenia patentowe, wyznaczając zakres przedmiotowy patentu, umożliwiają prawne ściganie osób, które wykorzystują wynalazek bez zgody jego właściciela. Odpowiednio: dla wzoru użytkowego udzielane jest prawo ochronne potwierdzane świadectwem ochronnym.

Ochrona patentowa i warunki, na jakich udzielane są patenty są we wszystkich państwach podobne. W Polsce patenty udzielane są przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej a, od przystąpienia Polski do Europejskiej Organizacji Patentowej 1 marca 2004 roku, również przez Europejski Urząd Patentowy, jeżeli w zgłoszeniu patentu europejskiego wskazana została Polska.

Patent jest ważny tylko w państwie, w którym zgłoszono wynalazek do ochrony. Patent jest ważny pod warunkiem terminowego uiszczania odpowiednich opłat okresowych, których wysokość rośnie zwykle wykładniczo z czasem. Patent jest ważny maksymalnie przez 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku, po czym wygasa, a wynalazek przechodzi do tzw. domeny publicznej. Zbiór patentów na ten sam wynalazek udzielonych prze różne urzędy patentowe tworzy tzw. rodzinę patentów.

Ograniczenia ochrony patentowej

Uprawniony z patentu nie może zabronić:

Dokument patentowy

Zgłoszenie patentowe publikowane jest przez urząd patentowy po upływie 18 miesięcy od daty pierwszeństwa do uzyskania patentu (a więc, od pierwszego zgłoszenia tego wynalazku w jednym z urzędów patentowych). Zgłoszenie obejmuje następujące elementy:

Po przyznaniu patentu zostaje on wpisany do (jawnego) rejestru patentowego prowadzonego przez urząd patentowy.

WYNALAZEK - nowe rozwiązanie techniczne, najczęściej poprzedzone przez pomysł. Według prawa patentowego wynalazek to, poddające się ścisłej definicji prawno-technicznej, unikalne rozwiązanie techniczne, nie opatentowane dotychczas.

Pojęciem pokrewnym jest odkrycie naukowe - obserwacja nieznanego dotąd zjawiska występującego naturalnie w przyrodzie. Odkrycia nie podlegają ochronie patentowej - uważa się, że należą one do domeny publicznej i są własnością całej ludzkości.

Ochrona patentowa może natomiast dotyczyć nowej technologii, która przyczyniła się do odkrycia. Pojawiają się jednak próby patentowania odkryć, przez przypisywanie im znamion wynalazku, np.: zapis ludzkiego genomu.

13.

ORGANIZACJE ZBIOROWEGO ZARZĄDZANIA

Indywidualne zarządzanie i ochrona prawa autorskiego w dobie masowej eksploatacji utworów za pomocą środków masowego przekazu, szczególnie Internetu, byłoby bardzo uciążliwe, bądź niemożliwe. Dlatego ustawa o prawie autorskim powołuje organizacje zbiorowego zarządzania, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy.

Podstawowym zadaniem organizacji zbiorowego zarządzania jest zbiorowy zarząd prawami autorskimi lub pokrewnymi. W zakresie zbiorowego zarządu prawami autorskimi organizacja wykonuje autorskie prawa majątkowe (prawo do publicznych wykonań utworu, do ich zwielokrotniania na płytach, do nadawania itd.) oraz pobiera i dystrybuuje opłaty związane z eksploatacją utworów dla własnego użytku osobistego, a także opłaty związane z korzystaniem z utworów audiowizualnych w zakresie określonym w art.70 ust.2 ustawy. Artykuł ten został uznany za niezgodny z konstytucją (wyrok TK (Dz.U. z 2006 r. Nr 94, poz. 658)), ze względu na zawężony krąg podmiotów, którym należy się wynagrodzenie. Artykuł traci moc z dniem 6 czerwca 2007 r., więc będzie się w tym zakresie stosowało bezpośrednio przepisy wspólnotowe, które różnią się tylko od art.70 ust.2 ustawy, otwartym katalogiem podmiotów uprawnionych do wynagrodzenia.

Zbiorowy zarząd przejawia się głównie w udzielaniu zezwoleń na korzystanie z utworów, które w umowie z twórcą zostały im powierzone.

Organizacje zbiorowego zarządzania ściągają i dzielą wynagrodzenie należne z tytułu udzielonych licencji bądź należnych na podstawie ustawy.

Ochrona powierzonych praw autorskich przejawia się głównie w udziale w procesach o naruszenie prawa autorskiego oraz obowiązku udzielania organizacjom informacji. Istnieje domniemanie, że organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz że ma legitymację procesową w tym zakresie.

Organizacje zbiorowego zarządzania zawierają umowy w sprawie wzajemnej reprezentacji z podobnymi organizacjami za granicą. Ich treścią jest upoważnienie do zawierania poszczególnych umów z użytkownikami w odniesieniu do eksploatacji utworów objętych powierzonym repertuarem oraz podziałem pobranych wynagrodzeń.

Czołową organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi jest w Polsce Stowarzyszenie Autorów ZAiKS.

Inne ważne organizacje to:

- Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP)

- Związek Producentów Audio-Video (ZPAV)

- Związek Stowarzyszeń Artystów Wykonawców (STOART)

- Związek Polskich Artystów Fotografików (ZPAF) itp.

Z organizacji zagranicznych warto wymienić wszystkim dobrze znane organizacje:

- RIAA - (Recording Industry Association of America) to zrzeszenie amerykańskich wydawców muzyki. Znane jest z lobbingu na rzecz przyjęcia ustaw i promocji systemów Digital Rights Management. RIAA zajmuje się również ściganiem osób nielegalnie pobierających pliki z Internetu (głównie mp3)

- MPAA - Motion Picture Association of America to stowarzyszenie mające na celu dbanie o interesy amerykańskich studiów filmowych. W skład MPAA wchodzą: Buena Vista Pictures Distribution (The Walt Disney Company), Metro-Goldwyn-Mayer Studios Inc., Paramount Pictures Corporation, Sony Pictures Entertainment Inc., Twentieth Century Fox Film Corporation, Universal City Studios LLLP oraz Warner Bros. Entertainment Inc.

-BREIN - działa w Holandii

- IFPI - reprezentuje przemysł nagraniowy na całym świecie.

14.

RODZAJE PRAW POKREWNYCH

Prawa pokrewne to rodzaj praw własności intelektualnej podobnych do praw autorskich. Chronią one głównie interesy podmiotów, dzięki którym utwory są rozpowszechniane - wykonawców utworów, producentów fonogramów i wideogramów. Źródłem praw pokrewnych nie jest twórczość autorska w rozumieniu prawa autorskiego. Prawa pokrewne powstają równolegle do praw autorskich i nie naruszają ich. Wykonywanie praw pokrewnych może się wiązać z koniecznością uzyskania wstępnej zgody uprawnionego z prawa autorskiego, jeśli łączy się z wykorzystaniem chronionych utworów.

Prawa pokrewne zgodnie z Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych obejmują:

Prawa do artystycznych wykonań

Zgodnie z art. 85 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych  każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia podlega ochronie z tytułu praw pokrewnych. W szczególności prawami tymi objęte są działania: aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy, mimów i innych.

Artyście wykonawcy przysługuje wyłączne prawo do:

Przepisy Ustawy stosuje się do artystycznych wykonań, które:

Prawa do fonogramów i wideogramów

Zgodnie z art. 95 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie:

W przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania wprowadzonego do obrotu fonogramu lub wideogramu, producentowi przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Przepisy ustawy stosuje się do fonogramów i wideogramów:

Prawa do nadań programów

Zgodnie z art. 97 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych  organizacji radiowej lub telewizyjnej przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich programów w zakresie:

Przepisy Ustawy stosuje się do nadań programów:

Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych

Zgodnie z art. 991 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji.

Zgodnie z art. 992 Ustawy temu, kto po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotował jego wydanie krytyczne lub naukowe, nie będące utworem, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego.

Obydwa powyższe przepisy stosuje się do utworów i tekstów, które ze względu na czas ich powstania lub charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego.

Prawa pokrewne podobnie jak autorskie prawa majątkowe są ograniczone czasowo. Prawa te wygasają po upływie: