AJSCHYLOS- Prometeusz w okowach
O autorze:
ur. 525 p.n.e. w Eleusis, zm. 456 p.n.e. na Sycylii) - jeden z najwybitniejszych (obok Sofoklesa i Eurypidesa) tragików ateńskich, powszechnie uważany za rzeczywistego twórcę tragedii greckiej - wprowadził na scenę drugiego aktora, przyczynił się do rozwoju dialogu i akcji scenicznej, ograniczył rolę chóru, wprowadził do tragedii akcję dziejącą się poza sceną.
Według legendy zginął, gdy orłosęp brodaty zrzucił na jego łysą głowę żółwia sądząc, że to kamień, na którym można rozłupać skorupę.
Ajschylos w swych utworach zdołał się wznieść na wyżyny prawdziwej poezji. Jego tragedie rozgrywane są zawsze w kręgu największych problemów moralnych i religijnych, dla których poeta potrafił odnaleźć w historii lub w micie odpowiedni materiał fabularny i tworzyć potężne postacie, zdolne udźwignąć ciężar reprezentowanych przez siebie idei - bohaterów Ajschylosa cechuje niemal posągowość. Uderzająca w tragediach Ajschylosa jest również majestatyczność i dostojeństwo stylu, prostota i liryczność języka, sceny pełne dramatycznego napięcia i prawdziwego tragizmu. Należy zwrócić jeszcze uwagę na stosunek Ajschylosa jako artysty i myśliciela do własnej współczesności. W jego tragediach odbiło się wiele ważnych problemów epoki formowania się fundamentów demokracji ateńskiej. Ajschylos osadzając swoje utwory w świecie historii lub mitu, wypowiadał się językiem sztuki w wielu doniosłych zagadnieniach swojej epoki, wykazywał wyraźną sympatię dla demokracji ateńskiej, a nienawidził tyranii i wszelkich form despotyzmu.
Twórczość Ajschylosa obejmowała mniej więcej 90 utworów: około 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych, jednak do naszych czasów z tego olbrzymiego dorobku w całości przetrwało zaledwie 7 sztuk, a oprócz tego tytuły utworów i różnej wielkości fragmenty.
Dramaty:
Błagalnice
Persowie (Persai)
Siedmiu przeciw Tebom
trylogia tragiczna Oresteja (wystawiono 458 p.n.e.)
Agamemnon
Ofiarnice (Choephoroi)
Eumenidy (Eumenides)
Prometeusz w okowach (Prometheus desmotes) (wystawiono 458 p.n.e.)
O utworze:
Tragedia Ajschylosa, jedyna zachowana część trylogii opowiadającej mit o Prometeuszu.
Prometeusz w okowach stanowi środkową część trylogii, w skład której wchodziły również niezachowane do dzisiejszych czasów tragedie Prometeusz niosący ogień i Prometeusz wyzwolony. Powstanie utworu datuje się na ostatni okres twórczości Ajschylosa.
Treść:
Akcję tej greckiej tragedii rozpoczyna scena wyprowadzenia skutego Prometeusza na skaliste scytyjskie pustkowie. Wiedziony przez Przemoc i Siłę bohater zostaje oddany w ręce Hefajstosa, który, aczkolwiek niechętnie, z rozkazu Zeusa przykuwa nieszczęśnika do skalnej ściany. Wydarzenie otwierające akcję jest skutkiem występku Prometeusza - kradzieży ognia i ofiarowania go jednodniowym (ludziom). Fakty poprzedzające ukaranie Prometeusza, jak i mające nastąpić w przyszłości, poznajemy dzięki wypowiedziom bohaterów utworu. I tak przychylnie nastawionemu chórowi Okeanid, które przybyły na skrzydlatym wozie, Prometeusz opowiada, jak pomógł Zeusowi objąć władzę (strąciwszy jego poprzednika, Kronosa, do tartaru). Wspomina także, jak podarował ludziom ogień i zaszczepił w ich sercach nadzieję. Natomiast wydarzenia przyszłe czytelnik poznaje dzięki rozmowie Prometeusza z nieszczęsną Io, która podczas swojej tułaczki trafiła w pustynne góry Scytii. Wygnana przez ojca z domu i ojczyzny (tak podpowiedziały wyrocznie), nieszczęśliwa wybranka (z ludzkiego rodu) Zeusa błąka się po świecie, unikając w ten sposób zemsty okrutnej Hery. Io prosi Prometeusza o wyjawienie swojej przyszłości. Prometeusz spełnia tę prośbę. Okazuje się, że losy kobiety splatają się z przeznaczeniem Prometeusza. To jej syn, Epaf (po długiej tułaczce Io spłodzony przez Zeusa), zapoczątkuje ród, z którego wywodzić się będzie mężczyzna - wyzwoliciel Prometeusza. Uwolni go, gdyż okaże się, że tylko Prometeusz potrafi zapobiec obaleniu Zeusa, w związku z tym stanie się potrzebny okrutnemu władcy. W ostatniej scenie pojawia się Hermes - wysłannik Zeusa. Namawia Prometeusza do skruchy, Okeanidy zaś próbuje przekonać, aby odwróciły się od skazańca.
Hermes ponosi fiasko. Prometeusz nazywa go niewolnikiem tyrana i pachołkiem kata. Okeanidy pozostają mu wierne. Boski wysłannik nie osiąga również podstawowego celu, z jakim przybył na scytyjskie pustkowie - jego zadaniem było wyciągnięcie od Prometeusza informacji dotyczących zagrożeń, jakie czyhają na władcę bogów. Prometeusz jednak zdecydowanie twierdzi, że z jego ust Hermes nie usłyszy ani słowa z przepowiedni, która traktuje o utraceniu władzy przez Zeusa. Tragedię kończy zapadnięcie się skały z przykutym bohaterem. Na ziemi pozostają ogłuszone przez pioruny Okeanidy. W utworze występują: Prometeusz, Io, Okeanos (ten namawia Prometeusza do porzucenia dumy i proponuje, że wstawi się za nim u Zeusa. Prometeusz, wyraziwszy swą wdzięczność, nie przyjmuje tej propozycji. Okeanos, przyleciawszy na fantastycznym skrzydlatym czworonogu, na nim się oddala), Hermes, Hefajstos, Przemoc, Siła (nie wypowiada w utworze ani słowa) i Chór Okeanid (z wyróżniającą się Przodownicą Chóru). W tragedii Prometesz jawi się jako bohater, który dostrzegł ludzi i dla nich się poświęcił. Zeus przedstawiony jest zaś jako okrutny i bezwzględny władca. Kompozycja utworu zgodna jest z wymogami antycznej tragedii (jedność czasu, miejsca i akcji).