Wykłady

Znaczenie ryb w ekosystemie wodnym

Wpływ ryb na ekosystem:

1. bezpośrednie zjadanie organizmów przez inne organizmy zwierzęce i roślinne

-zaburza wzajemny stosunek zależności i oddziaływań

-zniknięcie jakiegoś poziomu powoduje nieodwracalne skutki dla całego ekosystemu

-przyśpieszenie obiegu materii i przepływu energii w zbiorniku, zmącenie osadów dennych, metabolizm, wydalanie moczu i kału

-spowolnienie obiegu materii i przepływu energii poprzez wnikanie dużych ilości fosforu w organizmy ryb

Przezroczystość wody:

-zmniejszenie przezroczystości poprzez mieszanie osadów dennych, ryby potrafią grzebać w mule od kilku do kilkunastu cm głębokości: karp, lin, płoć, karaś

-spadek przezroczystości wody poprzez pośrednie stymulowanie rozwoju glonów planktonowych, im więcej miogenów w wodzie tym lepszy rozrost planktonu

Obieg biogenów:

-unoszenie osadów dennych wzbogaca wodę w elementy składników pokarmowych, wykorzystywane przez prawie wszystkie grupy organizmów w ekosystemie

-przy niskich stężeniach fosforanów składniki te przenoszą do wody wzbogacając ją w fosfor, 200 kg/ha karpia powoduje wzrost od 1,07 do 2,18 mg P na dobę

-wzrost i spadek zawartości fosforanów i azotanów w zależności od liczebności populacji ryb (zagęszczenia)

-Opuszyński- wzrost gęstości karpia i tołpygi białej powodował spadek azotu amonowego i fosforanów

-migracje ryb powodują pionowe przemieszczanie biogenów, np. przez ucieczkę przez drapieżnikami lub poszukiwanie pokarmu

-dostarczanie miogenów w postaci moczu i kału

-biogeny stanowią pożywkę dla planktonu

Fitoplankton:

-tołpyga biała i pstra wprowadzona do ichtiofauny Polski

-spadek zagęszczenia fitoplanktonu przez zmniejszenie przezroczystości a co za tym idzie dostępu światła

-wzrost mętności powoduje wzrost sinic które lepiej znoszą gorsze warunki świetlne

-śluz rybi powoduje wiązanie żelaza w trwałe związki chemiczne, brak jego może opóźniać wzrost roślin

Peryfiton:

-porastają obiekty zanurzone w wodzie: zielenice, nitkowate osiadłe okrzemki i bakterie

-wychwytują dużą ilość miogenów, ograniczają rozwój fitoplanktonu

-ryby żywią się peryfitonem: świnka

Makrofity:

-najlepiej porastają jeziora żyzne i płytkie

-magazynują biogeny

-ryby roślinożerne ograniczają rozwój makrolitów

-karp, leszcz żerują na dnie niszczą korzenie i pogarszają warunki świetlne poprzez mącenie wody

-całkowity brak makrolitów przy dużej obsadzie karpiem lub dużej masie jednostkowej

-makrofity- miejsce rozrodu wielu gat. ryb, ograniczenie rozrodu

-u nas rodzime gat. roślinożerne to płoć i wzdręga, temp. pow. 16C

Zooplankton:

-wszystkie ryby odżywiają się zooplanktonem podczas postaci larwalnej

-presja pokarmowa wpływa nie tylko na liczebności, ale także na skład gatunkowy i strukturalny zooplanktonu (ryby wybierają zwykle osobniki największe, najłatwiejsze do złapania, duże wioślarki rzadziej widłonogi)

-zmniejsza się wielkość populacji zooplanktonu ale zwiększa się jej płodność

Bentos:

-ryby usuwają z ekosystemu osobniki większe, przeważnie chironomidae- larwy ochotkowatych, podstawowy składnik pokarmu

-gdy mała liczebność niewielkie zmiany biomasy chiro…, ale wzrost ich liczebności przy dużych zagęszczeniach ryb spada liczebność ale dalej podobna biomasa chiro…

-odżywiane się np. płoć racicznicą- energia na skruszenie muszli, małe pon. 10mm nie są zjadane

-wiele czynników decyduje o bentosie: typ dna, sposób poruszania się robali, walory smakowe, itp.

-ryby planktonożerne z pelagialu- ich odchody stanowią pożywkę dla bentosu

Ryby:

-ryby jedzą ryby- drapieżnictwo

-konkurencja- ten sam pokarm dla 2 gatunków lub 1 gatunku, międzygatunkowa i wewnątrzgatunkowa, zależności pokarmowe

-selektywność wyboru osobników o określonych wymiarach lub płoć np. płoć na tarliskach samce szczególnie są zjadane przez szczupaka gdyż dłużej pozostają na tarlisku

-kanibalizm- szczupak- gdy jest dużo narybku

-bardziej skomplikowane mechanizmy i nowe gat. wprowadzone do innego środowiska np. karp w Kanadzie (1880), dobre warunki pokarmowe i rozrodcze, rozprzestrzenił się i spowodował wzrost mętności wody i zanik roślinności naczyniowej, brak pokarmu dla ryb odżywiających się fauną narośl inną i dla drapieżników

Teoria ichtioeutrofiizacji- Opuszyński / Colby, łososiowate z podrodziny salmoninae ustępują łososiowatym z podrodziny coregoninae, te ustępują zespołowi stynki i karpiowatym, a na końcu pozostają karpiowate i okoniowate. Zmiana gat. wraz z eutrofizacją wód.

Operaty rybackie- podstawa prawna i zasady wykonania

1. Ustawa z dnia 18.04.1985 o rybactwie śródlądowym

2. Ustawa z dnia 24.09.2010 o zmianie ustawy o rybactwie śródlądowym

3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29.03.2002 w sprawie operatu rybackiego

Gospodarka rybacka na wodach otwartych- zespół planowanych i skoordynowanych czynności mających na celu racjonalne gospodarowanie organizmami wodnymi w myśl zasad ekonomii i zgodnie z założeniami ochrony środowiska.

Wg Ustawy z dnia 24.09.2010r. o zmianie ustawy o rybactwie śródlądowym racjonalna gospodarka rybacka polega na wykorzystaniu produkcyjnych możliwości wód, zgodnie z operatem rybackim w sposób nienaruszający interesów uprawnionych do rybactwa na tym samym dorzeczu, z zachowaniem zasobów ryb w równowadze biologicznej i na poziomie umożliwiającym gospodarcze korzystanie z nich przyszłym uprawnionym do rybactwa.

Sektory gospodarki rybackiej:

1. rybołówstwo

2. zabiegi mające na celu utrzymanie zasobów org. wodnych

3. chów i hodowla ryb oraz pozostałych produktów i organizmów wodnych

Podział wód śródlądowych:

1. wody płynące (lotyczne)

-siedliska pionowe

-siedliska poziome

2. przejściowe (zwykle sztuczne)

-zbiorniki zaporowe

-kanały

-rowy melioracyjne

3. stojące (leni tyczne)

-okresowe

-półstałe

-stałe

Typy jezior rybackich:

1. sielawowe- duża głębokość (z reguły ponad 20 m), twarde dno, piaszczyste brzegi porośnięte skąpą roślinnością i znaczna przejrzystość wody, sielawa, stynka, ukleja, sieja, płoć, okoń, leszcz, krąp, szczupak, miętus. Produkcja rybacka ok. 34 kg/ha.

2. leszczowe- dość dużą głębokością (z reguły 12 - 20 m), mulistym dnem, intensywnie rozwiniętą roślinnością i średnią lub dużą przejrzystością wody,leszcz, lin, płoć, krąp, wzdręga, ukleja, szczupak, sandacz, okoń, węgorz, jazgarz, czasem sielawa lub stynka. Produkcja rybacka ok. 34 kg/ha.

3. sandaczowe- średnią głębokością (z reguły 6 - 12 m), mulistym dnem, intensywnie rozwiniętą roślinnością wynurzoną, i nieco mniej rozwiniętą roślinnością podwodną oraz średnią przejrzystością wody, leszcz, lin, ukleja, sandacz, węgorz, szczupak, płoć, wzdręga, karp, okoń, jazgarz. Produkcja rybacka ok. 38 kg/ha.

4. linowo-szczupakowe- niewielką głębokością (do 6 m), silnie mulistym dnem, intensywnie rozwiniętą roślinnością i małą przejrzystością wody, lin, szczupak, płoć, węgorz, jazgarz, karaś. Produkcja rybacka ok. 40 kg/ha.

5. karasiowe- bardzo małą głębokością (z reguły poniżej 2 m), znaczną warstwą osadów mułowych, intensywnie rozwiniętą roślinnością (zwłaszcza brzegową) i bardzo małą przejrzystością wody, karaś. Produkcja rybacka ok. 20 kg/ha. przyducha.

Podział rzeki:

źródło lub obszar źródliskowy lub z połączenia kilku mniejszych potoków lub wypływa z jeziora, lodowca lub bagna. Zasilana jest wodami z opadów atmosferycznych, a także przez wody podziemne. Rzeka stała uchodzi do innej rzeki, jeziora lub morza. Rzeki uchodzące do zbiornika wodnego nazywa się rzekami głównymi, pozostałe to ich dopływy. Rzeka główna wraz z dopływami tworzy system rzeczny. Bieg rzeki dzieli się zazwyczaj na trzy odcinki: górny, środkowy i dolny, które wyróżnia odmienny udział erozji i akumulacji. Ujście rzeki może mieć charakter lejkowaty (estuarium) bądź delty. Reżim rzeki (ustrój rzeki) określa przebieg zjawisk hydrologicznych na rzece: zmiany stanów wody (wezbrania, niżówki), zjawiska lodowe. Płynąca woda w rzece powoduje ciągłe jej mieszanie i napowietrzanie. W rzece nie występują uwarstwienia wody, które charakterystyczne są dla jezior. Obrzeża rzek i starorzeczy zasiedlają wielogatunkowe zbiorowiska roślin wodnych.

Koncepcja ciągłości rzeki river continuum- ciągłość procesów ekologicznych i gradientowy charakter stref rzecznych. Od źródeł do ujścia różne czynniki zmieniają się w sposób ciągły. Gradienty geomorfologiczne, chemiczne i biologiczne tworzą ciągły system. Nie można wyróżnić wyraźnych granic pomiędzy poszczególnymi strefami cieku, gdyż przejścia są stopniowe i ciągłe.

źródło → ujście:

-spadek- maleje

-prąd- maleje

-przepływ- rośnie

-struktura dna- kamienie, żwir, piasek, muł

-przejrzystość- maleje

-temp- rośnie

-zawartość tlenu- maleje

Zabiegi gospodarcze rybactwa śródlądowego mają na celu:

1. zwiększenie populacji wartościowych i pożądanych gatunków ryb

2. ochronę ryb

3. regulowanie liczebności i składu gatunkowego ryb w zbiornikach wodnych

4. wprowadzanie nowych lub zanikających gat. (zarybianie, restytucja)

5. zapobieganie chorobom ryb i ich zwalczanie

Działanie w ramach gospodarki rybackiej:

zarybienia, odłowy, ochrona ryb, walka z kłusownictwem, restytucja i introdukcja, ochrona różnorodności

Zarybianie- wprowadzanie ryb do jezior, rzek i zbiorników zaporowych:

1. poprawa składu pogłowia ryb

2. zwiększanie liczebności ryb

3. zwiększanie zróżnicowania gatunkowego

4. wykorzystanie wolnej niszy pokarmowej

5. tworzenie dodatkowej bazy pokarmowej dla ryb miejscowych

6. ochrona i zachowanie cech genetycznych

Zarybianie wód płynących:

1. gruntowa ocena rybacka (biologiczna i siedliskowa)

2. podział rzek na podstawie bazy pokarmowej (10 klas , 1-górny bieg rzeki, 10-dolny bieg rzeki)

3. za podstawę przyjęto (Leger) możliwość produkcji ryb z 1 ha lustra wody

4. w potoku 1 klasy biogenicznej wynosiła ona 10 kg/ha wzrastająca kolejno do 100 kg/ha w wodzie klasy 10

N=PO

N- liczba materiału zarybieniowego

P- produkcja 10-100 kg/ha proporcjonalnie do klasy biogenicznej rzeki

O- współczynnik (80- tygodniowy wylęg, 40- trzymiesięczny, 20- narybek jesienny)

Zarybia się: szczupak, karp, węgorz, sandacz, pstrąg potokowy, lin

Zarybianie jezior:

N=PO/Wxy

N- liczebność obsady (szt.)

P- przyrost wydajności (kg/ha)

O- powierzchnia zarybionej części zbiornika

W- przewidywana masa ryby odławianej (kg)

y- gospodarczy współczynnik przeżycia (wielkość oznaczająca ile ryb trzeba wprowadzić aby odłowić jedną dorosłą rybę czyli stosunek ryb wprowadzanych do odłowionych)

Transport ryb- beczki, worki tlenem sprzężonym

Odłowy:

-połów- jest to proces zmierzający do pozyskania ryb i nierybnych zasobów wodnych. Odłów ryb kończy cykl produkcyjny gospodarki rybackiej. Zmierza on do…

-odłów- powinny być przeprowadzone po zakończeniu sezonu po którym ryby uzyskują maksymalne przyrosty

Dane gospod. ryb.:

-270 tys. ha jezior

-138 tys. ha rzek

-55 tys. ha zbiorników zaporowych

-2356 obwodów rybackich

-73,7% obwody jeziorne

-24% obwody rzeczne

-2,3% obwody zbiorników

Restytucja- gospodarka zarybieniowa obok aspektu gospodarczego zawiera niezwykle istotny aspekt przyrodniczy, jakim są działania restytucji i re introdukcji gatunków, które wyginęły lub są zagrożone wyginięciem. Przykładem jest tutaj realizowany obecnie „Program restytucji ryb wędrownych w Polsce”, który powstał w latach 94-96 w Instytucie Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakańcza w Olsztynie. Dotyczył on gatunków:

-jesiotra ostronosego

-łososia atlantyckiego

-troci wędrownej i jej jeziorowej fauny

-wędrownej formy certy

-wędrownej formy siei

Ochrona naturalnych warunków życia ryb w wodzie

Ochrona ogólnie ujęta- aby zachować środowisko naturalne i go nie niszczyć, aby ryby się rozmnażały i były zachowane gatunki które są.

Ochrona bierna dotyczy:

1. ochrony gatunkowej ryb

2. okresów ochronnych

3. wymiarów ochronnych

4. limitów połowów

5. zakazu połowów (poszczególnymi narzędziami i w różnych okresach)

Ochrona czynna:

1. tworzenie sztucznych tarlisk (wysypywanie żwiru dla pstrąga, krześliska)

2. działalność Straży Rybackiej (Państwowej i Społecznej)

3. walka z kłusownictwem

4. edukacja i propaganda proekologiczna

Działalność wędkarsko-rybacka:

1. odpowiednia gospodarka rybacka

2. ustalony regulamin wędkowania

3. sprzedaż pozwoleń na wędkowanie

4. kontrola wędkarzy

5. ustalanie limitów połowów

6. ustalanie wymiarów ochronnych

7. walka z kłusownictwem- SSR

21 gat. chronionych:

Aloza, Babka czarna, Babka czarnoplama, Babka mała, Babka piaskowa, Ciosa, Dennik, Głowacz, Głowacz pręgopłetwy, Iglicznia, Jesiotr zachodni, Kiełb biało płetwy, Kiełb kesslera, Koza, Koza złotawa, Kur rogacz, Minóg morski, Minóg rzeczny, Minóg strumieniowy, Minóg ukraiński, Parposz,

Piekielnica „Szweja”, Piskorz, Pocierniec, Różanka europejska, Słonecznica owsianka, Strzebla błotna, Strzebla potokowa, Śliz pospolity, Wężynka

Gatunki obce:

Gatunki inwazyjne- wprowadzone jakąkolwiek drogą na nowy teren, mogące się na min rozmnażać i opanowywać nowe obszary. Zmiany zasięgów występowania gatunków:

a. wskutek działań człowieka

-zawleczenia- przypadkowe

-introdukcje- celowe

b. „samorzutne” (inwazje)

Do roku 1988 przesiedlono 1354 gatunków występujących na świecie, w tym:

1. zawleczono 453

2. introdukowano:

-82 w celu prowadzenia biologicznej walki ze szkodnikami (regulacja nadmiaru glonów, roślin naczyniowych, larw komarów, ślimaków)

-191 dla celów sportowych

-130 w celach dekoracyjnych (akwaria, stawy parkowe)

-pozostałe w celach prowadzenia zwiększania produkcji rybackiej

W Polsce ok. 55 rodzimych gat. ryb i minogów

18 gat. obcych:

-introdukcja: karp, bass słoneczny i wielkogęby, golec alpejski, sterlet, sieja alpejska, kiżucz, pstrąg tęczowy i źródlany, sumik karłowaty, karaś srebrzysty

-gat. inwazyjne/obce: sumik karłowaty, karaś srebrzysty, czebaczek amurski, trawianka, babka bycza, babka łysa, babka szczupła, sum afrykański

XI/XIIw karp introdukowany

XIXw pstrąg tęczowy (1884), pstrąg źródlany (1884), sumik karłowaty (1885), bass,

XXw karaś srebrzysty (1932), amur biały (1964), tołpyga (1965)

Konsekwencje:

1. efekty dodatnie w postaci wzrostu produkcji- głównie w gospodarstwach stawowych i izolowanych jeziorach

2. efekty ujemne- gospodarcze i przyrodnicze:

-zmiana zależności pokarmowych w ekosystemach (wyjadanie pokarmu rodzimym gat., presja na organizmy dotychczas nie eksploatowane)

-modyfikacja warunków siedliskowych (wpływ amura na makrolity, zanik tarlisk i miejsc żerowiskowych wielu ryb)

-wypieranie rodzimych gat. ryb poprzez nasilenie konkurencji

---