WYKŁAD III

Monopol pełny- jeżeli dostawca dóbr i usług, nie ma bliskich substytutów . Ograniczony zakres monopolu- bo jest to sytuacja szkodliwa. Bez konkurencji dany dostawca, producent nie jest zmuszony do wprowadzania nowości, co przyczynia się do opóźniania postępu technicznego. Może dowolnie kształtować ceny, niekiedy dlatego, że dostarczanie istotnych dóbr jest kontrolowane przez państwo. Wejście do monopolu nie jest możliwe. Jeżeli znajduje się na rynku drugi dostawca danego dobra to wówczas powstaje duopol.

Może być również monopol Państwowy- trudny do przełamania np. handel zagraniczny; dostęp do unikatowej technologi- ochrona patentowa; z dostępu do rzadkich surowców (KGHM- Polska miedź)- ma u nas monopol, zagrożony importem; bariery popytu na dostawy wody, prądu, gazu (na danym terenie- rynku) brak sensu tworzenia kilku dostawców w jednym okręgu.

Oligopol- dana gałąź produkcji; jest kilka przedsiębiorstw (więcej niż 2). Dominują przedsiębiorstwa duże- kontrolujące cenę zarządzaną, albo administrowaną. Cena nie jest dowolna, dane przedsiębiorstwo działa w konkurencji i musi brać pod uwagę politykę cen u konkurencji.

Metody konkurencji- np. poza cenowe: nowość, jakość, dodatkowe usługi, cena wykorzystywana jest stosunkowo rzadko- ceny obniżone okazjonalnie (święta,urodziny firmy itp.).

Wejście do gałęzi jest stosunkowo trudne- potrzebny jest duży kapitał, przejrzysta struktura, nowa, nieznana firma ma dodatkowo problem z zaistnieniem na rynku. Firmy istniejące mogą na wstępie wyeliminować przyszłego konkurenta za pomocą wspólnej (chwilowej) polityki cenowej lub ofertowej np. w branży samochodowej wszyscy na rynku obniżają chwilowo ceny, tak że nowo powstały konkurent nie jest wstanie im dorównać ponieważ przewyższało by to jego koszty produkcji i w takim wypadku nowy na rynku zostaje szybko wyeliminowany.

PODAŻ I POPYT

Popyt (efektywny)- to ilość dóbr i usług, których nabywcy chcą i mogą kupić w danym czasie po danej cenie.

Popyt potencjalny- wyraża się w chęci nabycia jakiegoś dobra (istotny w przygotowaniu przyszłej oferty dóbr i usług) czyli: potencjalny klient chcąc kupić dane dobro bądź usługę myśli: gdyby produkt miał niższą cenę, lub gdyby lepiej zarabiał to bym to kupił.

CZYNNIKI MAJĄCE WPŁYW NA POPYT: cetetis paribus

(przy niezmienności innych czynników)

• CENA (główny czynnik)- relacja- jeśli ceny rosną popyt maleje, jeśli cena spada to wówczas popyt rośnie, jest to prawo popytu.

Krzywa popytu

• ma nachylenie ujemne

PARADOKSY

1. Paradoks Giffena:

przykład: zaraza wyniszczyła ziemniaki, w wyniku czego ceny poszły w górę, a mimo to popyt na ziemniaki również wzrósł. W tym czasie wzrosły również ceny innych artykułów, lecz ludzie przestawili się na ziemniaki bo one i tak pozostały najtańsze. Paradoks ten dotyczy dóbr podrzędnych, które są konsumowane przez najbiedniejszych.

2. Paradoks Veblena

przykład: dotyczy ludzi bardzo bogatych- tzw. efekt prestiżowy. Dobra są nabywane tylko dlatego, że ich cena jest bardzo wysoka, aby pokazać, że mnie na to stać. W tym przypadku im cena większa tym popyt rośnie, wraz ze spadkiem cen popyt maleje.

3. Paradoks spekulacyjny

przykład: gdy ceny rosną popyt rośnie i odwrotnie, gdy cena spada popyt spada. Sytuacja taka widoczna jest na giełdzie, gdy ceny akcji rosną- chętnie są kupowane bo będą jeszcze droższe, natomiast gdy cena spada- sprzedaję bo będą jeszcze tańsze.

• dochód konsumenta- jeśli dochód rośnie to i popyt rośnie- zmienia się jego struktura- inne rzeczy kupują biedni, a inne bogatsi.

• dobra podrzędne- niższego rzędu. Popyt spada pomimo wzrostu dochodu, na dobra luksusowe popyt silnie wzrasta przy wzroście dochodu.

• przewidywania zmiany cen i dochodów- Jeżeli konsument obawia się, że cena wzrośnie popyt spada, jeżeli konsument wie że cena spadnie popyt spada. Np. przy cenach paliwa.

• preferencje- ludzkie przyzwyczaja, upodobania, kierują naszymi potrzebami posiadania określonych dóbr, dlatego nawet jeśli cena rośnie (zmienia się) to i tak będą one kupowane.

• efekt naśladownictwa- ktoś coś ma, to ja też to muszę mieć.

• owczy pęd (bezmyślność)- jedni kupują tylko dlatego, że inni kupują.

GRANICZNA KRZYWA POPYTU

PODAŻ

Ilość dóbr, które w danym czasie po danych cenach jest dostarczana na rynek. (to nie jest wielkość produkcji, bo ta nie zawsze w całości jest dostarczana na rynek).

Czynniki

• CENA- zależność: wzrost ceny wzrost podaży, spadek ceny powoduje spadek podaży- jest to prawo podaży.

GRAFICZNA KRZYWA PODAŻY

• 
  
  KOSZT PRODUKCJI

ZYSK = CENA - KOSZTY

np. koszt robocizny, wzrost cen surowców, wzrost podatków pośrednich (cła, itp.) Może to sprzyjać ograniczeniu podaży. Natomiast zmiany organizacyjne, wzrost wydajności pracy, obniża koszty, a co za tym idzie zwiększa zyski, czyli podaż się zwiększa.

• WARUNKI KLIMATYCZNE- dotyczą raczej strefy, ponieważ pewne dziedziny gospodarki są zależne od pory roku, lub położenia geograficznego. np.. w zimie maleje podaż artykułów spożywczych (pomidor), gdy zamarznie jezioro- ryb, w zimie budownictwo, wtedy podaż na określone dobro, bądź usługi maleje.

RÓWNOWAGA RYNKOWA- podaż i popyt się równają.

RÓWNOWAGA- ani towar nie czeka na klienta, a klient może dostać wszystko. To tylko teoria, w praktyce rynek dąży do tego, ale nie może osiągnąć.

Nadwyżka na rynku (typowe występowanie) podaży nad popytem S₁>D₁ , P₁>P₀; tzn. cena jest wyższa od ceny równowagi S₁- D₁= nadwyżka

Rynek odbiorcy lub konsumenta. Silną pozycję na rynku ma konsument, on dokonuje wyborów, jego pozycja jest uprzywilejowana, producent musi o niego zabiegać.

Likwidacja nadwyżki- robi się wyprzedaże, tzn. obniża się ceny (popyt wzrośnie, a cena zmalenie).

Zbliżenie się do ceny równowagi, powoduje likwidację nadwyżki.

Niedobór- cena jest poniżej ceny równowagi, (popyt większy od podaży), czyli jest to Rynek producenta- dostawcy. Gorzej ma konsument bo brakuje pożądanego produktu na rynku. Sytuacja bardzo nie korzystna dla rynku, nie ma bodźca aby udoskonalać postępu technicznego producenta (gospodarka centralnie planowana).

Podnosząc ceny popyt maleje, niedobór maleje- dąży do równowagi.

Mierniki elastyczności: cenowa popytu, dochodowa popytu, cenowa podaży.

Miary elastyczności mierzą siłę reakcji popytu, podaży na zmianę czynnika determinującego popyt czy podaż.

Wskaźniki (współczynniki) elastyczności:

równy = 0 to elastyczność sztywna (doskonale nieelastyczne)

0>1 to elastyczność niska (nieelastyczne)

równy =1 to elastyczność proporcjonalna (wzorcowa)

1< to elastyczność silnie elastyczna (elastyczna)

Elastyczność cenowa popytu:

E_DP=

Wzrost ceny, spadek popytu

=5% E_DP=
= 2 - wysoka elastyczność (dobra luksusowe, wyższego rzędu)

=10%

Elastyczność dochodowa popytu

E_DI=

=-5%
= 10% E_DI=
= -0,5 - na skutek wzrostu dochodu popyt spadł

Dobra podrzędna mają ujemną elastyczność popytu.

=10%
=5% E_DI=
=0,5- elastyczność niska (dobra podstawowe, normalne)

=5%
=10% E_DI=
=2 - elastyczność wysoka- dobra luksusowe

Dobra podrzędne, na skutek wzrostu dochodu popyt maleje.

Prawo Englea- jak rosną dochody, to maleje udział wydatków na żywność.

Im kraj biedniejszy, tym więcej przeznacza dochodu na żywność.

Elastyczność cenowa podaży.

E_SP=

Gospodarstwo domowe tworzą osoby wspólnie zamieszkujące i utrzymujące się (rodzina lub jedna osoba). Najstarszy podmiot gospodarczy, podmiot sfery konsumpcji, ma zapewnić jak najlepsze zaspokojenie potrzeb tego gospodarstwa.

Dobra konsumpcyjne

• trwałego użytku- przez dłuższy okres np. lodówka

• nietrwałego użytku- jednorazowy artykuł np. żywność

• usługi konsumpcyjne- np. szkoła, adwokat, medycyna

Funkcje ekonomiczne Funkcje społeczne

ROSNĄCA

Zmiany idą w tym samym kierunku,

Cena się nie zmienia

Cena się nie zmienia

S₁>D₁

P₁>P₀

D=S

D₁>S₁

P₁<P₀

Popyt wzrósł, ale mniej proporcjonalnie niż dochód.

Gospodarstwo domowe, reprezentuje popyt konsumpcyjny, on zaś stanowi większość popytu globalnego (70%)

W gospodarstwie domowym proces wychowania i kształcenia przyszłych pokoleń

popyt wzrasta

Kształt zachowuje tylko cena- wielkość popytu.

Krzywe są równoległe i tylko się przesuwają.

---