MASAŻ RELAKSACYJNY
Relaksacja zgodnie z definicją jest to zmniejszenie się naprężeń w ciele, rozluźnienie napięcia. Stan ten osiąga się przy udziale świadomości, albowiem podstawą aktywnego rozluźnienia napiętych mięśni jest rozwijanie czucia proprioceptywnego i kinestetycznego oraz dążenie do opanowania przestrzennego schematu ciała i biologicznego rytmu, w którym ruch i wysiłek fizyczny stymulują następczą fazę odprężenia i wypoczynku.
Z powyższych definicji wynika, że w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo, zwłaszcza w stopniu znacznym i głębokim nie jest możliwe prowadzenie zajęć relaksacyjnych. Wynika to z braku możliwości nawiązania z nimi kontaktu werbalnego, który jest niezbędny w tego rodzaju terapii. Po odpowiedniej modyfikacji można stosować relaksację z dziećmi upośledzonymi w stopniu umiarkowanym i lekkim. Problem pojawia się w momencie, gdy chcemy wyciszyć, uspokoić dziecko głębiej upośledzone. Postanowiono więc wykorzystać niektóre elementy masażu klasycznego do relaksacji dzieci głębiej upośledzonych, gdyż trzy spośród sześciu jego technik na pewno nadają się do relaksacji wspomnianej grupy dzieci. Można go także stosować z powodzeniem do relaksacji dzieci autystycznych, aczkolwiek nie w każdym przepadku i nie wszystkie trzy elementy.
Masaż klasyczny jest to takie zastosowanie klasycznych technik masażu, których celem będzie uzyskanie efektu terapeutycznego z uwzględnieniem istniejących u chorego warunków anatomicznych i fizjopatologicznych. W naszym przypadku celem zastosowania masażu klasycznego będzie doprowadzenie dziecka do osiągnięcia przez nie stanu wyciszenia emocjonalnego, na ile pozwala na to jego stopień niepełnosprawności. Pełen masaż klasyczny składa się z sześciu technik:
- głaskanie,
- rozcieranie,
- ugniatanie,
- oklepywanie,
- wibracja,
- wstrząsanie.
Każda z nich wiąże się z wykorzystaniem innego rodzaju ruchów ręki w stosunku do powierzchni ciała objętej masażem i inną siłą nacisku. Ponieważ wstrząsanie, wibracja i oklepywanie nie sprzyjają uzyskaniu przez dziecko stanu wyciszenia i relaksu ze względu na zbyt gwałtowne i zbyt silne ruchy wykonywane przez masażystę - należy je pominąć.
Głaskanie - jest techniką o działaniu rozluźniająco-przeciwbólowym i należy do najłagodniejszych; wykonujemy po ciele dziecka delikatny ruch posuwisty (w górę i w dół) stroną dłoniową lub grzbietową ręki. W przypadku dzieci o większej wrażliwości dotykowej możemy wykorzystać głaskanie opuszkami palców. Ponieważ technika ta ma za zadanie uspokoić, rozluźnić i obniżyć pobudliwość emocjonalną, wykonujemy ją bardzo lekko, spokojnie i rytmicznie.
Rozcieranie - posiada podobne właściwości do głaskania, ale wykonuje się je głównie na okolicach stawów (wokół nich). Polega na wykonywaniu ruchów kulisto-posuwistych. Wykonywane z większą intensywnością stymuluje czucie stawu i nadaje się do stosowania np. u dzieci autystycznych.
Ugniatanie -jest techniką intensywniejszą w porównaniu z wymienionymi wcześniej i należy stosować ją bardzo ostrożnie. Użycie jej w nie właściwy sposób i w niewłaściwym momencie może doprowadzić do zaprzepaszczenia możliwości uzyskania efektu relaksacyjnego. Technika ta polega na wykonywaniu przez masażystę ruchów unoszenia, uciskania i wyciskania tkanki masowej. Technikę ugniatania wykorzystujemy wyłącznie na następujących częściach ciała:
kończyna górna - przedramiona, ręce,
kończyna dolna - podudzia, stopy,
twarz - okolice czoła, policzków i brody.
Na pozostałych częściach ciała nie wykonuje się masażu tą techniką ponieważ brzuch, udo i ramię są zbyt wrażliwe. Plecy natomiast wymagają zmian pozycji z leżącej (pozycja relaksacyjna) na siedzącą, co powoduje utratę oczekiwanego efektu relaksacji.
Sposób wykonywania "masażu relaksacyjnego":
przygotowanie dziecka - pomieszczenie, w którym włączona jest cicha muzyka relaksacyjna, musi być ciepłe i odizolowane od hałasu; dziecko rozebrane z odzieży (pozostawiając koszulkę i majteczki) kładziemy w pufie rehabilitacyjnej lub na materacu,
kolejność technik i stosowane środki - masaż rozpoczynamy od głaskania, przechodząc do rozcierania stawów i ugniatania, kończąc głaskaniem; do zajęć wykorzystujemy oliwkę dla niemowląt, która wspomaga efekt ślizgu po ciele i dzięki temu nie powoduje podrażnień naskórka; ma również działanie stymulujące węch, ale na tyle delikatne, że jest tolerowana nawet przez dzieci autystyczne z nadwrażliwością węchową,
metodyka masażu relaksacyjnego - wydaje się słuszne stosowanie następującej kolejności:
1. kończyna dolna:
masaż jednej stopy (głaskanie całej stopy: rozcieranie stawów palców; ugniatanie opuszkami palców powierzchni podeszwowej i grzbietowej stopy; głaskanie całej stopy),
noga (głaskanie - cała noga, rozcieranie stawu kolanowego; ugniatanie - tylko podudzie lub wcale; głaskanie - cała noga),
druga kończyna dolna - analogicznie
2. brzuch - tylko głaskanie opuszkami palców albo wcale,
3. kończyny górne:
ręka (głaskanie całej ręki; rozcieranie stawów palców; ugniatanie opuszkami palców powierzchni dłoniowej i grzbietowej ręki; głaskanie całej ręki),
przedramię i ramię (głaskanie całości; rozcieranie stawu łokciowego; ugniatanie - tylko 4. przedramię lub wcale; głaskanie - całość,
druga kończyna górna - analogicznie
4. twarz:
policzki (głaskanie - opuszkami palców obu rąk),
czoło (głaskanie opuszkami palców obu rąk na zewnątrz),
czas trwanie masażu - w zależności od każdego dziecka od 10 do 15, a nawet 25 minut (choć bardzo rzadko); u dzieci, o których wiemy, że nie są w stanie wytrzymać zbyt długo, nie wykonujemy tak "dokładnego" masażu, tzn. nie wykonujemy ugniatania podudzi, przedramienia, czy też rozcierania drobnych stawów stóp i rąk. Możemy również zrezygnować z masażu twarzy i skracać czas trwania poszczególnych technik.
postawa terapeuty - musi mieć krótko obcięte paznokcie, nie powinien mieć żadnych ozdób na palcach; proces relaksacji może wspierać poprzez zwracanie się do dziecka spokojnym, łagodnym głosem.