Wychowanie ekologiczne w przedszkolu

„ Nie wystarczy wiedzieć, trzeba to stosować,

Nie wystarczy działać, trzeba jeszcze chcieć”.

/Goethe/

Stanęliśmy u progu nowej epoki, która, miejmy nadzieję, będzie stuleciem ekologii. Nowa epoka potrzebuje ludzi inaczej myślących, kierujących się innym systemem wartości, postrzegającym odmiennie swoje miejsce w sieci życia na naszej planecie. Potrzebujemy dzisiaj realizacji wychowania ekologicznego w przedszkolach i szkołach. Zanim spróbujemy wychowywać i nauczyć żyć młodego człowieka w zgodzie z naturą ,zgodnie z wymogami właściwie pojętej ekologii, musimy zgłębić sens i znaczenie tego słowa. Należy wyjść od definicji ekologii jako dziedziny biologii, badającej wzajemne zależności między organizmami żywymi, a także pomiędzy nimi a otaczającym środowiskiem . Efektem badań ekologii prowadzonych od wielu lat jest obraz świata niezwykle skomplikowany, w którym wszystkie jego elementy (rośliny, zwierzęta, gleba, powietrze, gleba) są powiązane na najprzeróżniejsze sposoby. Gdy chcemy chronić nasz świat, musimy chronić życie we wszelkiej postaci. Jeżeli pragniemy wychowywać dzieci zgodnie z zasadami szeroko pojętej ekologii, nasz proces dydaktyczny musi zawierać w sobie właśnie taką perspektywę świata

Aldoux Huxlej zapytany o nauczanie dzieci powiedział - sprawcie aby od samego początku było jasne, że życie jest zależnością. Fundamentalną wartością myślenia ekologicznego jest poszanowanie dla życia. Niszczenie jakiejkolwiek formy życia jest złem, gdyż narusza całość która tworzą wszystkie istoty, w tym i ludzie. Wpajajmy dzieciom, iż nawet bezmyślne zerwanie kwiatka jest czymś co nas zasmuca. Ukazujmy im piękno przyrody tkwiące w wielkiej różnorodności barw, kształtów, przystosowań, sposobów poruszania. Uczmy je, że w przyrodzie nie ma zwierząt i roślin brzydkich i ładnych, pożytecznych i szkodliwych .To my skłonni jesteśmy do oceniania, a jedynym kryterium wartościującym jest przydatność danego gatunku dla nas, nasze subiektywne odczucia. Kolejną wartością ekologiczną jest odpowiedzialność. Jeśli jestem świadom powiązania wszystkich rzeczy, to odpowiedzialność powinna obejmować nas samych, innych ludzi, zwierzęta, rośliny, środowisko. Gdy dziecko posadzi drzewko, czy rodzice spełniają jego marzenie i kupią mu psa czy kota, powinno zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności jaka na nie spada i decydować się na to, kiedy jest przekonane, iż temu podoła. Stawiajmy dzieci jak najczęściej po drugiej stronie, w roli drzew, kwiatów czy zwierząt. Niech uczą się myśleć tak jak one, wyrażać ich myśli, pragnienia i obawy.

Nie możemy pominąć takiej wartości, jaką jest umiar. Żyjemy na planecie, która ma ograniczone zasoby. Powinniśmy czerpać z naszej planety tylko tyle, ile jest nam niezbędne do zaspokojenia potrzeb życiowych. Jest bardzo wiele do zrobienia na tym polu. Żyjemy w społeczeństwie, które hołduje

wartościom materialnym i nasze dzieci cechują także postawy instrumentalne i konsumpcyjne.

W wychowaniu ekologicznym nie wolno pominąć walorów estetycznych, etycznych i emocjonalnych. Jeśli to wszystko będzie brane pod uwagę - to wtedy

dzieci będą czuły się i będą wiedziały, że są częścią świata przyrody. Zrozumieją

także, że muszą tak postępować, by nie zakłócić równowagi funkcjonowania bogatego świata organizmów, gdyż każdy z nich jest bezwzględnie potrzebny. Cele poznawcze powinny więc obejmować wiedzę o środowisku, jego ochronie i zagrożeniu. Cele te powinno łączyć się z odpowiednim kształtowaniem postaw nacechowanych wrażliwością i szacunkiem dla środowiska, całej ożywionej przyrody oraz racjonalnego i przemyślanego wykorzystania jej bogactw.

Ważną rolę w tym procesie odgrywają zapoczątkowana już w przedszkolu edukacja, która polega na kształtowaniu u dzieci przedszkolnych odpowiedzialności za stan przyrody poprzez budzenie świadomości ekologicznej. Wiedzę przyrodniczą kształtujemy przez całe życie, a edukacja przyrodnicza w przedszkolu - to jeden z bardzo ważnych etapów tego procesu. Jakość i zakres doświadczeń przyrodniczych dzieci zależy w dużej mierze od wpływu środowiska, w którym żyją. Dziecko to istota, która wchodzi intensywnie w relacje z bliższym i dalszym otaczającym je światem - jest więc elementem systemu ekologicznego.

W przedszkolu jest wiele okazji do rozbudzania wrażliwości ekologicznej, ponieważ nie ma tam granic między przedmiotami. Szansą spełnienia przewidywanych oczekiwań jest zamierzona, dobrze przemyślana i zorganizowana praca wychowawczo - dydaktyczna nauczyciela, w której wykorzystuje on całe bogactwo środków, metod i form. Dzieci mogą zaznajomić się ze światem roślin, zwierząt, z przyrodą nieożywioną - a także nauczyć się dostrzegać i przeżywać jej piękno. Obcowanie z przyrodą pozwala także na zdobycie wielu umiejętności i doświadczeń - co na pewno zaprocentuje w przyszłości. Edukacja ekologiczna jest także nierozłącznie związana z działalnością promującą zdrowy styl życia. W ramach podstawy programowej w obszarze edukacyjnym „ Poznawanie i rozumienie siebie i świata”- można także popularyzować

i rozwijać działalność ekologiczną wśród najmłodszych. Normalnie rozwijające się dziecko charakteryzuje głód wiedzy, co objawia się serią niekończących się pytań. Należy więc rozbudzać i zaspakajać ciekawość dzieci - a zarazem kształtować poczucie odpowiedzialności za stan przyrody. Dzieci już od najmłodszych lat muszą być świadome , że niszcząc kartki - zubożają lasy, że śmieci należy segregować, że myjąc zęby należy zakręcać kran oszczędzając w ten sposób wodę itd. Edukacja ekologiczna dziecka polega więc na łączeniu ze sobą szeregu elementów związanych z codziennym życiem.

Rozwój aktywności dziecka przedszkolnego uwarunkowany jest przede wszystkim możliwością zaspokajania jego potrzeb i zainteresowań. Treści przyrodniczo - ekologiczne w sposób szczególny tą aktywność wyzwalają, pobudzając dziecko do działania, rozwijają jego osobowość. Aby więc osiągnąć pozytywne rezultaty w działalności ekologicznej - należy dzieciom stwarzać okazje do: obserwowania i oglądania, poznawania i przeżywania, doświadczania i badania, wypowiadania się oraz działania i tworzenia. Wiedza z zakresu ekologii to przede wszystkim problemy i odpowiedzi na pytania; Dlaczego?, Co by się stało gdyby?, Jak to się stało?, Co było przyczyną?.

W edukacji ekologicznej dzieci dużą rolę odgrywają metody aktywizujące tj./ odkrywanie, poszukiwanie, przeżywanie, działanie/ jak i też dobór odpowiednich form pracy tj.:

- wycieczki i spacery do różnych ekosystemów, instytucji, zakładów pracy itp.,

- udział w różnych akcjach związanych z ochroną środowiska naturalnego człowieka,

- udział w konkursach i uroczystościach o tej tematyce.

Sebastian Stec powiedział „ Dzieci są kwiatami, które oświecamy, ale to one same rozkwitają pełnią swojej wolności i piękna”. I to jest prawda, ponieważ dzieci stać na więcej niż dorosłych - są bardziej naturalne, rzetelne, wytrwałe i opiekuńcze. Edukacja ekologiczna prowadzona systematycznie i kompleksowo - powinna w przyszłości zaprocentować i przynieść efekty. Zdobyta wiedza pozwoli zachować piękno i równowagę w tym fascynującym, tajemniczym świecie - „naszym wspólnym domu”.

Aby uratować ten wspolny dom musimy uwrażliwić na jego problemy przyszłe pokolenia, uświadomić sobie i innym , że „ szacunek okazywany naturalnemu środowisku człowieka stanowi pośrednio wyraz uznania godności osoby ludzkiej . Zatem edukacja ekologiczna to świadomie zamierzona , celowa, planowana , systematyczna działalność nauczyciela , rodziców i opiekunów wobec dzieci przy ich pozytywnej motywacji i wielostronnej działalności , której celem jest zapewnienie im :

• sytuacji do przeżyć z bezpośredniego lub pośredniego kontaktu ze zjawiskami przyrodniczymi dla uznania ich wartości

• podstawowych i zasadniczych wiadomości o ekosystemach , obiektach i zjawiskach występujących w najbliższym środowisku życia i działalności ( zabawy , wypoczynku ,uczenia się pracy ) , a zwłaszcza w środowisku przyrodniczym

• podstawowej orientacji o znaczeniu i pięknie obiektów i zjawisk w najbliższym środowisku

• podstawowych i zasadniczych wiadomości o miejscu i działalności człowieka , a zwłaszcza dziecka w wieku przedszkolnym , w najbliższym jego środowisku , ze szczególnym zwróceniem uwagi na możliwości racjonalnego wykorzystania , ochrony , odtwarzania , przekształcania i pomnażania jego bogactwa i różnorodności oraz piękna

• uzmysłowienia związków przyczynowo- skutkowych wszelkich procesów przyrodniczych

• przestrzegania zależności między stanem środowiska / jego cechami fizycznymi i estetycznymi / a samopoczuciem i zdrowiem ich i innych ludzi

• możliwości ukształtowania oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych i maksymalnej ich ochrony

• możliwości ukształtowania umiejętności segregowania i wtórnego wykorzystania niektórych odpadów znajdujących się w najbliższym środowisku ( dom, przedszkole , podwórku i ekosystemach )

• możliwości ukształtowania potrzeby postrzegania norm / nakazów i zakazów / ekologicznych przez samych siebie i innych , ( zwłaszcza rówieśników , rodzeństwo i rodziców )

• możliwości ukształtowania nawyków kultury ekologicznej i zdrowotnej w ich miejscu zabawy , wypoczynku , uczenia się i pracy

• możliwości ukształtowania pożądanych postaw wobec ludzi , a głównie w stosunku do swoich rówieśników ,a także zwierząt i roślin

• kształtowania motywów i umiejętności współdziałania na rzecz ochrony , odnawiania , przekształcania racjonalnego eksploatowania i pomnażania bogactwa najbliższego środowiska przyrodniczego w domu, przedszkolu , ogrodzie itp

Słowem chodzi o : ukształtowanie w dziecku postawy ekologicznej , która charakteryzuje się - szeroką zdolnością percepcji wobec zjawisk przyrodniczych i społecznych ciekawością świata i praw nim rządzących , świadomością i zrozumieniem powiązań, zależności i praw panujących w przyrodzie, odpowiedzialnością wobec wszystkich form życia, aktywnością , poczuciem więzi z przyrodą i ludźmi jako części biocenozy , szacunku dla różnorodności , tolerancji , odrębności biologicznej i kulturowej .

Małe dzieci są szczególnie wrażliwe na otoczenie przyrodnicze wykazują duże zainteresowanie światem przyrody, wczuwają się w różne sytuacje związane z życiem roślin , zwierząt i ludzi, stąd też rozwijanie u dziecka świadomości ekologicznej prowadzi do r o z w o j u w z g l ę d n i e t r w a ł y c h p o s t a w w o b e c p r z y r o d y .

Mówiąc o wartościach ekologicznych mamy na myśli przede wszystkim :

a) uznanie życia za wartość samą w sobie

b) szacunku poszanowania dla życia

c) konieczność symbiozy - współżycia ekologicznego istot żywych

d) tolerancję wobec różnych gatunków i kultur

e) współczucie dla istot żywych

f) odpowiedzialność człowieka za całość biosfery i geosfery

g) szacunku dla wszystkich ludzi

Literatura :

- Edukacja ekologiczno- środowiskowa w przedszkolu - Centrum Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli ; 1994

- Dobro przyrody dobrem dziecka „ Przyroda Polska” 1982

- Przyroda przeżywana i obserwowana z dzieckiem przedszkolnym, E. Janik, WSiP, W-wa 19998r.,

5

---