Materiały pomocnicze do nauki przedmiotu „Materiały budowlane” na kierunku „Budownictwo” na Wydziale Inżynierii WAT. Na prawach rękopisu. Prawa autorskie zastrzeżone. Wyrażam zgodę na kserowanie wyłącznie na potrzeby studentów Wydziału Inżynierii WAT. mgr inż. Tadeusz Błażejewicz Wydanie 2012r. |
PODSTAWY PRAWNE STOSOWANIA
MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH
1. Ustawa „Prawo budowlane” z 7 lipca 1994 r. (jednolity tekst Dz. U. Nr 207/2003).
W art. 10 Ustawa nakazuje stosowanie przy wykonywaniu robót budowlanych wyłącznie wyrobów wprowadzonych do obrotu zgodnie z odrębnymi przepisami. Te „odrębne przepisy” zawarte są w „Ustawie o wyrobach budowlanych” z 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 92, poz. 881). Ustawa Prawo budowlane normuje postępowanie na etapie projektowania obiektu oraz jego budowy, a za stosowanie przy wykonywaniu robót budowlanych materiałów dopuszczonych czyni odpowiedzialnymi wszystkich uczestników procesu budowlanego, to jest:
inwestora,
inspektora nadzoru inwestorskiego,
projektanta,
kierownika budowy.
W pierwszej kolejności odpowiedzialność ponosi inspektor nadzoru, do którego obowiązków zgodnie z art. 25 Ustawy należy zapobieganie zastosowaniu wyrobów budowlanych wadliwych i niedopuszczonych do stosowania. Inspektor nadzoru poprzez wpisy do Dziennika budowy powinien wymusić na kierowniku budowy stosowanie wyłącznie materiałów budowlanych o udokumentowanym dopuszczeniu do obrotu. Zgodnie z art. 46 Ustawy Kierownik budowy (lub inwestor, gdy nie jest wymagane ustanowienie kierownika budowy) jest zobowiązany przez okres wykonywania robót budowlanych do przechowywania dokumentów stanowiących podstawę wykonania robót. Jest pożądane, aby Kierownik budowy na dokumentach stanowiących podstawę dopuszczenia materiałów budowlanych do stosowania odnotował, w jaką część obiektu wbudowano materiał. Dokumenty te kierownik budowy przekazuje inwestorowi w ramach dokumentacji powykonawczej. Nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem przepisów prawa budowlanego prowadzą organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego (Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego). Mogą one badać dokumenty, nakazać wykonanie badań i ekspertyz oraz nakazać usunięcie wadliwego materiału. Nie stosowanie się do przepisów ustawy jest zagrożone karą grzywny do 100 000 złotych oraz karami z zakresu odpowiedzialności zawodowej (zakaz wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie).
2. Ustawa o wyrobach budowlanych z 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 92/2004).
Ustawa określa zasady wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych. Wprowadzenie do obrotu jest zgodnie z Ustawą Prawo budowlane warunkiem koniecznym, aby można było wyrób wbudować w obiekt. Wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu, jeżeli:
nadaje się do stosowania w zakresie odpowiadającym jego właściwościom i przeznaczeniu;
ma właściwości użytkowe umożliwiające prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym spełnienie wymagań podstawowych (zapewnienie wymagań bezpieczeństwa konstrukcji, bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa użytkowania, odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych, ochrony środowiska, ochrony przed hałasem i drganiami oraz oszczędności energii i izolacyjności cieplnej).
Jeżeli wyrób nie zapewnia spełnienia wymagań podstawowych, nie może być dopuszczony do obrotu, choćby miał znakomite właściwości techniczne(np.: wyroby azbestowo-cementowe, kruszywo z żużla pomiedziowego). Wyrób budowlany nadaje się do stosowania przy wykonaniu robót budowlanych, jeżeli:
jest oznakowany CE;
jest oznakowany znakiem budowlanym B;
jest umieszczony w wykazie wyrobów mających niewielkie znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa, a producent wydał Deklarację zgodności z uznanymi regułami sztuki budowlanej.
Oznakowanie CE oznacza, że dokonano oceny zgodności wyrobu z normą europejską zharmonizowaną, europejska aprobatą techniczną lub krajową specyfikacją techniczną uznaną przez Komisję Europejską za zgodną z wymaganiami podstawowymi. Minister właściwy do spraw budownictwa, to jest Minister Infrastruktury wydał Rozporządzenie z dnia 11.07.2004 r (Dz. U. nr 198) w sprawie systemów oceny zgodności , którym wprowadzono 6 systemów oceny zgodności: 1+, 1, 2+, 2, 3 i 4. W najostrzejszym (o największym stopniu zaufania) systemie 1+ ocena zgodności polega na certyfikacji wyrobu przez notyfikowaną jednostkę na podstawie:
badań próbek,
certyfikacji zakładowej kontroli produkcji,
inspekcji wstępnej zakładu,
ciągłego nadzoru nad jakością,
badań sondażowych wyrobu.
W najłagodniejszym 4 systemie oceny zgodności wstępne badania typu wyrobu dokonywane są przez producenta, a nadzór nad jakością prowadzi zakładowa kontrola produkcji (nie certyfikowana).
Wymagany system oceny zgodności wyrobów będzie podawany w normach lub aprobatach technicznych. Obecnie wymagane systemy oceny zgodności dla poszczególnych grup wyrobów zawarte są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury (Dz. U. nr 198/2004).
Minister właściwy do spraw budownictwa może w drodze rozporządzenia wprowadzić wykaz wyrobów (produkowanych według europejskich norm zharmonizowanych lub europejskich aprobat technicznych ) podlegających obowiązkowemu oznakowaniu CE (analogia do obowiązku uzyskania certyfikatu zgodności dla elementów budowlanych o deklarowanej odporności ogniowej). Obowiązek taki dotyczyłby wyrobów budowlanych mogących stwarzać szczególne zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa.
Normy zharmonizowane są to normy europejskie, zgodne z tzw. Dyrektywami nowego podejścia Wspólnoty Europejskiej, opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wykazy norm zharmonizowanych są również publikowane w „Monitorze Polskim”. Pierwszy taki wykaz jest zawarty w MP nr 7/2004 poz. 117. Nie wszystkie normy europejskie są normami zharmonizowanymi (np. norma PN-EN 206-1 : 2003 „Beton - wymagania, właściwości, produkcja i zgodność” nie jest normą zharmonizowaną). Harmonizacja techniczna polega na opracowaniu i wdrożeniu specyfikacji technicznych o zasięgu europejskim (europejskich norm zharmonizowanych), umożliwiających swobodny przepływ towarów. Dyrektywy nowego podejścia do harmonizacji technicznej 89/106/EWG regulują w sposób kompleksowy całość spraw dotyczących bezpieczeństwa stosowania wyrobów poprzez:
określenie wymagań podstawowych;
wprowadzenie obowiązku informowania odbiorcy o właściwościach i ograniczeniach w stosowaniu wyrobów;
określenie systemu atestacji zgodności wyrobu z normą zharmonizowaną;
ustalenie warunków notyfikacji upoważnionych jednostek (jednostek certyfikujących oraz laboratoriów akredytowanych);
obowiązkowe wskazanie jednostek nadzoru nad rynkiem wyrobów.
. Znakiem budowlanym można oznakować wyrób, którego producent (lub jego upoważniony przedstawiciel), mający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dokonał oceny zgodności wyrobu z Polską Normą lub Aprobatą Techniczną i wydał krajową deklarację zgodności. (Znak budowlany - litera B w perspektywie równoległej, umieszczona w kwadracie). Obydwa systemy dopuszczania wyrobów do obrotu wymagają więc oceny zgodności właściwości wyrobu z dokumentami odniesienia. Gdy dokumentem odniesienia jest zharmonizowana norma europejska lub europejska aprobata techniczna wyrób należy oznakować CE. W pozostałych przypadkach należy wystawić deklarację zgodności i oznakować wyrób znakiem budowlanym. Za wprowadzenie do obrotu uważa się przekazanie po raz pierwszy wyrobu użytkownikowi, konsumentowi lub sprzedawcy przez producenta, jego upoważnionego przedstawiciela lub importera (Dz. U. Nr 170/2003 poz. 1652). Za wyrób budowlany uważa się materiał lub gotowy uformowany wyrób przeznaczony do wbudowania w sposób trwały w obiekt budowlany. Wyrób budowlany może występować jako wyrób pojedynczy lub zestaw wyrobów. Materiały występujące w dokumentach odniesienia jako zestaw wyrobów (np.: zestaw wyrobów do ocieplania budynku metodą lekką mokrą; zestaw wyrobów do wykonywania lekkiej ściany osłonowej; zestaw wyrobów do wykonywania posadzki epoksydowej) muszą być stosowane we wzajemnym połączeniu, bez zmiany składników zestawu.
3. Normy.
W procesie dopuszczania wyrobów budowlanych do obrotu podstawowym dokumentem odniesienia jest Polska Norma (PN). Status Polskiej Normy mają również normy europejskie wprowadzone decyzją Polskiego Komitetu Normalizacyjnego do zbioru norm polskich (PN-EN). Mogą również występować normy międzynarodowe wprowadzone do zbioru Polskich Norm (PN-ISO lub PN-EN-ISO). Symbol Polskiej Normy według starego sposobu zapisu: PN-88/B-06250. Symbol według nowego zapisu: PN-B-06250 : 1988. Poszukiwania normy w katalogu prowadzi się według dziedziny i wyróżnika normy, które są niezmienne. Dziedziny: S - normy drogowe, B - budowlane, C - chemiczne, H - hutnicze, V - jawne z dziedziny obronności. Normy są okresowo aktualizowane (lub wycofywane), dlatego przed skorzystaniem z normy należy upewnić się, czy wersja normy z danego roku wydania jest aktualna.
Normy zagraniczne (oraz europejskie nie wprowadzone do zbioru Polskich Norm) nie mogą być podstawą dopuszczenia wyrobów budowlanych do obrotu. Normy czynnościowe nie mogą być również dokumentami odniesienia. Każda norma określa przedmiot normy oraz zakres stosowania wyrobu, podaje również wymagania techniczne dla wyrobu. Przed skorzystaniem z normy należy upewnić się, czy oceniany wyrób odpowiada przedmiotowi normy. Wyrób może być stosowany tylko w takim zakresie, jaki określa norma. Stosowanie Polskich Norm jest z definicji dobrowolne (na podstawie ustawy o normalizacji - Dz. U. nr 55/93). Ustawa o normalizacji upoważniła ministrów do wprowadzenia (w zakresie ich kompetencji) wykazu norm do obowiązkowego stosowania. Kolejni ministrowie właściwi do spraw budownictwa wprowadzili takie wykazy, umieszczając w nich normy decydujące o bezpieczeństwie obiektów. Całkowite zniesienie tych wykazów nastąpiło 15.12.2002 r. (Dz. U. Nr 156/2002 poz. 1304) na mocy rozporządzenia ministra infrastruktury. Zniesienie wykazu norm do obowiązkowego stosowania wytłumaczono tym, że wszystkie normy dotyczące wyrobów budowlanych oraz projektowania konstrukcji są normami obowiązującymi na mocy innych przepisów, w związku z czym nie ma potrzeby tworzenia ich odrębnego wykazu. Normy dotyczące wyrobów budowlanych są obowiązujące, ponieważ stanowią dokumenty odniesienia podczas obowiązkowego dopuszczenia wyrobów budowlanych do obrotu (dla wydania certyfikatu lub deklaracji zgodności należy dokonać oceny zgodności właściwości wyrobu z wymaganiami Polskiej Normy). Normy dotyczące projektowania stały się obowiązujące na mocy „Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (Dz. U. Nr 75/2002), które podaje: „Warunki bezpieczeństwa konstrukcji uznaje się za spełnione, jeżeli konstrukcja ta odpowiada Polskim Normom dotyczącym projektowania i obliczania konstrukcji”. W Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 7.04.2004 r. (Dz. U. nr 109) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki podano ponownie wykaz obowiązujących norm. Są to normy związane z bezpieczeństwem użytkowania obiektów. Aby mieć pewność, że zakupiony wyrób będzie miał właściwości zgodne z wymaganiami konkretnej normy, należy symbol tej normy podać w zamówieniu. Norma ta stanie się obowiązująca na zasadzie umowy kupna - sprzedaży. Zamawiając wyrób należy bardzo dokładnie sprecyzować jego rodzaj, odmianę, gatunek itp., stosując symbolikę zgodną z przywołaną normą. Dla wyrobów podlegających obowiązkowej certyfikacji wolno jest stosować wyłącznie normy ze zbioru norm aktualnych, ponieważ wymagają tego procedury w laboratoriach akredytowanych i w jednostkach certyfikujących (na mocy ustawy o badaniach i certyfikacji - Dz. U. Nr 55/1994). Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 11.07.2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych i ich znakowania (Dz. U. nr 198), deklarowanie zgodności wyrobów budowlanych może nastąpić wyłącznie na podstawie oceny zgodności z Polską Normą nie mającą statusu normy wycofanej lub Aprobatą Techniczną.
4. Aprobaty Techniczne (AT).
Są wydawane dla wyrobów nie posiadających Polskiej Normy (nowych lub importowanych)lub o właściwościach odmiennych od wymagań PN. Tryb wydawania aprobat określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 8.11.2004r. /Dz. U. nr 249, poz. 2497/. Aprobata nie jest dokumentem dopuszczającym wyrób do obrotu, lecz stanowi tylko podstawę do dopuszczenia. Jest ona rodzajem dokumentu normalizacyjnego. Do udzielania aprobat jest upoważnionych 17 instytucji - każda w osobnym zakresie. Najszerszy zakres posiada Instytut Techniki Budowlanej. W zakresie dróg i mostów aprobaty wydaje Instytut Badawczy Dróg i Mostów, a w zakresie instalacji COBR Instal. Aprobaty wydawane są na okres 5 lat, dla konkretnego producenta.
5. Europejskie Aprobaty Techniczne.
Wydawane są dla wyrobów, które nie maja zharmonizowanej normy europejskiej lub krajowej specyfikacji technicznej uznanej przez Komisję Europejską za zgodną z wymaganiami podstawowymi. Wydawane są na okres 5 lat. Wniosek o wydanie aprobaty jest opiniowany przez Europejską Organizację do spraw Aprobat Technicznych EOTA, a aprobata jest wydawana według procedur Unii Europejskiej. Do udzielania europejskich aprobat technicznych jest upoważniony Instytut Techniki Budowlanej (członek EOTA).
6. Deklaracja zgodności.
Producent sam deklaruje zgodność wyrobu z PN lub AT. Stopień zaufania do tej deklaracji może być różny, w zależności od systemu oceny zgodności stosowanego przez producenta. Przy najsłabszym systemie oceny (system 4 - bez udziału jednostki notyfikowanej) producent sam prowadzi badania typu wyrobu oraz bieżącą kontrolę jakości poprzez zakładową kontrolę produkcji. Deklarację zgodności wydaje się dla każdej partii wyrobów (powinna w związku z tym zawierać numer partii i datę produkcji).
Deklaracja zgodności powinna też zawierać następujące oświadczenie producenta: „deklaruję z pełną odpowiedzialnością, że wyrób jest zgodny z dokumentem odniesienia ............... (PN lub AT)”.
Po wystawieniu Deklaracji zgodności producent umieszcza na wyrobie znak budowlany. Znak budowlany umieszcza się bezpośrednio na wyrobie budowlanym lub na etykiecie, a jeżeli jest to niemożliwe - na opakowaniu lub na dokumentach handlowych.
7. Certyfikat zgodności.
Jest wydawany przez jednostkę notyfikowaną w danym zakresie (Polskie Centrum Badań i Certyfikacji - Oddział w Gdańsku; Cebet - w zakresie wyrobów betonowych). Certyfikacja może być dobrowolna (wyjątek: elementy budowlane o deklarowanej odporności ogniowej, np.: styropian do ociepleń - Dz. U. Nr 55/1998), lub wynikać z przyjętego systemu oceny zgodności 1+ lub 1. Certyfikat jest wydawany na okres 3 lat. Dla zapewnienia, że wszystkie wyroby wyprodukowane w tym okresie są zgodne z dokumentami odniesienia, jednostka certyfikująca oprócz badania próbek wyrobu (badania typu, bieżące i sondażowe) dokonuje inspekcji zakładu produkcyjnego i prowadzi nadzór nad zakładową kontrolą produkcji (Dz. U. Nr 209/2002).
8. Jednostkowe stosowanie wyrobów.
Ze względu na bardzo wysokie koszty wydania Aprobaty Technicznej dopuszcza się jednostkowe stosowanie nowych wyrobów, przeznaczonych tylko dla jednej budowy i nie wprowadzanych do sieci handlowej. Warunkiem jest:
sporządzenie indywidualnej dokumentacji technicznej wyrobu;
wydanie przez producenta oświadczenia, że wyrób jest zgodny z dokumentacją oraz przepisami;
wbudowanie materiału w jeden konkretny obiekt.
Dla wyrobów jednostkowo stosowanych nie ma potrzeby uzyskiwania Aprobaty Technicznej.
9. Najczęstsze odstępstwa od przepisów dotyczących wprowadzenia materiałów do obrotu.
Zakup materiału bez dokumentów dopuszczających do obrotu (kupujący powinien żądać deklaracji zgodności).
Dołączenie kopii Aprobaty Technicznej, która nie jest dokumentem dopuszczającym do obrotu.
Dołączenie Atestu higienicznego, który nie jest dokumentem dopuszczającym do obrotu i nie gwarantuje właściwości użytkowych wyrobu.
Dołączenie deklaracji zgodności dotyczącej innego wyrobu lub innej partii wyrobu.
Dołączenie „Świadectwa z badań”, często dotyczącego badań innego wyrobu (najczęściej dotyczy to ceramiki budowlanej) lub badań wybiórczych tylko tych parametrów, które są zgodne z wymaganiami normy.