OKRYTOZALĄŻKOWE
- są największą (liczącą ok. 300 tysięcy gatunków) grupą roślin.
- występują we wszystkich dostępnych dla roślin siedliskach, nie wyłączając wód słodkich i słonych
- okrytozalążkowe to zarówno drzewa i krzewy jak i rośliny zielne o krótkim okresie życia.
- gatunki wykazujące wtórny przyrost na grubość produkują zwartą kolumnę drewna, w budowie którego główną rolę odgrywają naczynia (tylko u prymitywnych form w drewnie występują cewki)
- blaszki liściowe bardzo zróżnicowane: u prymitywnych blaszki niepodzielone, duże, liście skrętoległe; u wyspecjalizowanych blaszka jest podzielona (liście złożone) a u niektórych liście zanikają, a rolę asymilacyjną przejmują łodygi (lub inne organy)
- u okrytozalążkowych występuje słupek załkowicie okrywający zalążki. Ziarna pyłku nie dostają się bezpośrednio na zalążki, lecz kiełkują na znamieniu słupka wytwarzając łagiewkę pyłkową. Wrasta on do wnętrza słupka dostarczając do zalążka jądra męskie
- po podwójnym zapłodnieniu z zalążka powstaje nasiono, a ze słupka (zalążni) owoc
KLASA MAGNOLIOPSIDA = rośliny dwuliścienne
- większość roślin okrytozalążkowych (200 tys. gatunków)
- zarodek o dwóch liścieniach
- kwiaty zbudowane z 5- lub 4-krotnych okółków
- liście o nerwacji pierzastej lub nieregularnie siatkowanej
- liście często osadzone na wyraźnych ogonkach
PODKLASA MAGNOLIIDAE: prymitywne okrytozalążkowe
- zaliczamy tutaj rośliny, które wykazują mieszankę cech prymitywnych z wysoko wyspecjalizowanymi
- często jeden gatunek wykazuje obydwa typy cech (TEROBATMIA - niejednakowe tempo zmian ewolucyjnych w różnych organach)
- takie zróżnicowanie sugeruje, ze współcześni przedstawiciele Magnoliidae są reliktami z czasów, gdy były dużą, silnie zróżnicowaną grupą
- zwykle pędy zdrewniałe (krzewy, niewielkie drzewa)
- liście zwykle o blaszkach niepodzielonych
- kwiaty często duże, o pełnym zestawie elementów okwiatu, pręcików i słupków
- elementy kwiatu umieszczone skrętolegle na wydłużonej osi
- zdarzają się rośliny o kwiatach o okółkowym ustawieniu elementów i bezokwiatowe
- zwykle słupkowie apokarpijne
RZĄD MAGNOLIALES
- pędy zdrewniałe (krzewy lub małe drzewa)
- brak roślin u których występują wyłącznie cechy prymitywne
- liście niepodzielone, skrętoległe, z przylistkami
- słupki i pręciki liczne
- elementy okwiatu ułożone spiralnie na wydłużonym dnie kwiatowym
- płatki korony podobne do działek kielicha
- pręciki płaskie, listkokształtne
- naczynia w drewnie są cechą wyspecjalizowaną
rys. 1. Magnolia x soulengiana - kwiaty zoogamiczne (oś kwiatowa, słupkowie apokarpijne, spiralne pręcikowie)
RZĄD NYMPHEALES
- przykład - rodzaj Nuphar
- około 100 gat.
- wyłącznie zielne rośliny wodne
- brak naczyń w drewnie
- skretoległe umieszczenie elementów kwiatu
- brak ostrej granicy między działkami kielicha a płatkami korony
- pręciki łuskowate
- łódeczkowate ziarna pyłku (z jedną bruzdą)
rys. 2. Nuphar lutea - barwne, duże listki okwiatu, pręcikowie, apokarpijne słupkowie
PODKLASA RANUNCULIDAE = jaskrowe
- prawie wyłącznie rośliny zielne
- zawsze wytwarzają naczynia
- okółkowe ułożenie elementów kwiatu (rzadkie kwiaty spirocykliczne)
- pojawiają się tutaj kwiaty grzbieciste (przystosowanie do owadopylności)
- słupkowie apokarpijne
- ziarna pyłku 3-bruzdowe
RZĄD RANUNCULALES
- zasiedlają zarówno tereny klimatu umiarkowanego i chłodnego, występują w górach i siedliskach wodnych
- często wyspecjalizowane pod względem zapylania (jest to jeden z powodów ich zróżnicowania)
- rośliny zielne, drzewa
- zawsze wytwarzają naczynia
- ulistnienie zwykle skrętoległe
- blaszka liściowa często głeboko wcinana, podzielona (ALE istnieją też gatunki o blaszkach liści całych, ulistnieniu naprzeciwległym lub okółkowym)
- listki okwiatu zwykle w 1 lub 2 okółkach, ale rzadko można wyróżnić kielich i koronę, ale zawsze wolne
- zwykle kwiaty o symetrii promienistej
- pręciki zawsze zróżnicowane na nitkę i pylnik
- słupki liczne, często wolne
- pręcikowie i słupkowie skrętoległe
- dno kwiatowe wydłużone
- owocami są zwykle mieszki
- część pręcików przekszatałcone w wytwarzające nektar miodniki
Około 70 gatunków we florze Polski:
- Ranunculus: kwiaty promienistem zwykle 5-krotne, okwiat zróżnicowany na kielich i koronę, wiele pręcików i słupków
- Anemone
- Aconitum: kwiaty grzbieciste, zapylane przez trzmiele
rys. 3. Anemone nemorosa - kwiaty promieniste, poliandria pierwotna, słupkowie apokarpijne, nektarniki
rys. 4. Aconitum sp. - kwiaty zygomorficzne (hełm, słupek apokarpijny, staminodia, miodniki)
RZĄD PAPAVERALES
- około 1000 gatunków
- rośliny zielne
- ulistnienie skrętoległe
- 2 opadające po rozkwitnięciu działki kielicha
- korona 4-płatkowa
- pręcików wiele
- słupek 1, górny, zbudowany z 2 owocolistków
- owocem jest torebka
- we florze Polski występują zarówno gatunki o kwiatach promienistych (Papaveraceae), jak i kwiatach grzbiecistych o 1 lub 2 płatkach opatrzonych ostrogami (Fumariaceae)
- słupek parakarpijny
rys. 5. Papaver rhoeas - przekrój przez słupek parakarpijny
PODKLASA CARYOPHYLLIDAE
- ok. 12 000 gatunków
- rośliny zielne, rzadziej krzewy i niewielkie drzewa
- kwiaty cykliczne (elementy ułożone w okółkach)
- kwiaty promieniste
- okwiat niezróżnicowany na kielich i koronę
- formy prymitywne o słupkowiu apokarpijnym, formy bardziej wyspecjalizowane mają słupek zbudowany z 2, 3 lub 5 owocolistków
- specjalizacja w kierunku opanowywania siedlisk suchych
RZĄD CARYOPHYLLALES
Rodzina: Caryophyllaceae (Goździkowate)
- ok. 2000 gatunków
- rosną w klimacie umiarkowanym
- rośliny zielne
- ulistnienie naprzeciwległe
- kwiaty promieniste, 5-krotne
- często zróznicowane na kielich i koronę
- płatki korony często zwężone u nasady w tzw. Paznokieć
- 1-2 okółki pręcików, po 5 w każdym okółku
- słupek jeden, zbudowany z 5 (3) owocolistków
- zalążki na kolumnowym łożysku
- owocem jest zwykle torebka
rys. 6. Saponaria officinalis - synsepalny kielich, dialypetalna korona, pręciki, synkarpijne słupkowie
Rodzina: Aizoaceae (Przypołudnikowate)
- ponad 2000 gat.
- poł. Afryka i Australia (pustynie i piaski na wybrzeżach morskich)
- sukulenty liściowe
- liście mięsiste, magazynują wodę
Rodzina: Cactaceae (Kaktusowate)
- ok. 2000 gat.
- Nowy Świat
- sukulenty pędowe
- łodyga mięsista, magazynuje wodę
- liście zredukowane, przekształcone w ciernie
- często duże, atrakcyjne kwiaty