Etyka zachowań rynkowych

1. Pojęcie etyki i moralności oraz ich odniesienie do działalności gospodarczej i zachowań rynkowych.

1. pojęcie etyki i moralności

2. etyka i moralność w odniesieniu do działalności gospodarczej i zachowań rynkowych

3. cele etyki gospodarczej

4. etyka biznesu - refleksja etyczna wobec przedsiębiorców

2. Zasady etyczne Caux Round Table

3. Etyczne aspekty relacji międzyludzkich w działalności gospodarczej

4. Podsumowanie tematu etyki zachowań rynkowych

Działalność gospodarcza, ze względu na swój charakter i cechy, tworzy zasady moralne w niej obowiązujące, wskazuje na postulaty etyczne, które winny być spełnione dla jej prawidłowego funkcjonowania.

Etyka( gr. ethos) jest systemem normatywnym, który wyznacza pewne wartości moralne oraz wskazuje na obowiązki moralne.

Etyka ma do zrealizowania określone cele, wśród których wymienia się:

1. Ocenianie praktyk ludzkich poprzez zastosowanie różnych standardów moralnych

2. Stanowienie źródła perspektywnych zasad, określających sposób postępowania w różnych sytuacjach.

Moralność natomiast( łac. mos) to poglądy moralne, postawy i postanowienia oraz przekonania, będące zawsze wytworem konkretnych grup i jednostek.

Życie gospodarcze wpływa na określone moralne zachowanie uczestników rynku. Zaczyna się tworzyć ład informacyjny, utrwalane są stosunki międzyludzkie pomiędzy uczestnikami rynku, wzrasta wzajemne zaufanie oraz przewidywalność reakcji. Dzięki temu wymiana rynkowa odbywa się w sposób szybszy i łatwiejszy.

Moralność ekonomiczna to przede wszystkim szczegółowe normy akceptowane i znane przez społeczeństwo, które dają podstawę do przestrzegania etyki gospodarczej, a także do oceny uczestników działań rynkowych pod względem etycznym.

Etyka działalności gospodarczej( business ethics) rozumiana jest przede wszystkim jako ciągły proces definiowania celów i zasad działania firmy z punktu widzenia ogólnie pojętego dobra publicznego i społecznego.

Do obszarów zainteresowań etyki gospodarczej należy:

1. Budowanie systemu norm dotyczących postępowania w prowadzeniu działalności gospodarczej

2. Analiza przekonań moralnych oraz rzeczywistego postępowania ludzi prowadzących szeroko rozumianą działalność gospodarczą

3. Wypracowanie dla celów praktycznych zestawu narzędzi wpływania i oddziaływania na postawy etyczne ludzi biznesu

4. Opis zjawisk z zakresu działalności gospodarczej, w której szczególnie ujawniają się problemy natury moralnej, podlegające ocenom z punktu widzenia wartości etycznych

Etyka biznesu powstała w latach 60. XX w., jako wyodrębnienie spośród etyki gospodarczej. Skoncentrowana jest wokół osób nazywanych przedsiębiorcami. Do jej obszarów badawczych należą:

1. Analizowanie kategorii moralności stosowanych w biznesie

2. Analizowanie przesłanek moralnych, jak i aspektów moralnych pozostałych przesłanek biznesu

3. Zastosowanie ogólnych sposobów ocen i zasad etycznych w odniesieniu do poszczególnych sytuacji lub praktyk w biznesie

4. Rozwiązywanie problemów makroekonomicznych

5. Opisywanie wartościowych działań poszczególnych jednostek

W etyce biznesu wyróżnia się:

• Makroetykę, zajmującą się oceną moralną sposobów postępowania uczestników rynku z innymi uczestnikami

• Mikroetykę, zajmującą się kultywowaniem cnót osobistych stanowiących zbiór zasad moralnych

• Etykę globalną, podejmującą problemy moralnych dylematów i konfliktów, będących wynikiem kontaktów gospodarczych

W 1994 roku w Szwajcarii, Caux Round Table, opracował zbiór zasad, uznawany Az pierwszy międzynarodowy kodeks etyczny stworzony dzięki współpracy europejskich, japońskich i amerykańskich liderów biznesu. W kodeksie tym wskazano na szereg zasad,

m. in.:

1. „wyjście poza akcjonariuszy ku uczestnikom rynku” - podmioty gospodarcze mają do odegrania rolę w zakresie poprawy życia klientów, pracowników oraz akcjonariuszy przedsiębiorstwa

2. „ku innowacjom, sprawiedliwości i społeczności globalnej” - podmioty gospodarcze powinny przyczyniać się do ekonomicznego i społecznego rozwoju, nie tylko w krajach działania, ale także na skalę globalną

3. „poza literę prawa, ku atmosferze zaufania” - podmioty gospodarcze oprócz uznawania tajemnicy handlowej powinny zdawać sobie sprawę, że szczerość, bezstronność, prawdomówność, dotrzymywanie obietnic i jawność przyczyniają się do ich własnej wiarygodności i stabilności

4. „szacunek dla przepisów” - wszystkie podmioty gospodarcze powinny respektować międzynarodowe i krajowe przepisy, w celu uniknięcia nieporozumień

5. „wspieranie handlu wielostronnego” - podmioty gospodarcze powinny wspierać systemy handlu wielostronnego( GATT, WTO) i inne umowy międzynarodowe

6. „szacunek dla środowiska” - podmioty gospodarcze powinny chronić środowisko i w miarę możliwości polepszać jego stan oraz promować stały rozwój

7. „unikanie nielegalnych działań” - podmioty gospodarcze nie powinny brać lub dawać łapówek, prać brudnych pieniędzy i uczestniczyć w innych działaniach korupcyjnych, a także powinny takie formy patologii zwalczać.

Etyka na różne sposoby może wpływać na różne obszary działalności gospodarczej i stosunków międzyludzkich z nią związanych. Są to m. in.:

• Stosunek przedsiębiorstwa do pracownika

• Stosunek pracownika do przedsiębiorstwa

• Stosunek przedsiębiorstwa do podmiotów gospodarczych występujących w jego otoczeniu

• Stosunek przedsiębiorstwa do otoczenia zewnętrznego

Stosunek przedsiębiorstwa do pracownika objawia się przede wszystkim w zachowaniu kierowników i menedżerów, wynikającym z przyjętych norm etycznych, które obowiązują w danym przedsiębiorstwie. Powinni być oni świadomi przyjętych zasad etycznych i skrupulatnie ich przestrzegać. Jedną z najważniejszych w tym przypadku norm moralnych jest lojalność.

„Lojalność można ujmować jako skrupulatne wypełnianie wszystkich obowiązków wynikających z przynależności do grupy oraz posłuszeństwo wobec jej reguł”. Lojalność nakazuje przyjąć postawę oddania i uczciwości wobec osoby czy instytucji. Jest to relacja oparta na wspólnym interesie pracowników i wzajemnym zaufaniu. Podążając za J. Penc'iem lojalność to świadectwo zaufania pracowników do swoich kierowników oraz do wizji i celów przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa rozszerzają pojęcie lojalności również na klientów, którzy są zarówno nabywcami jak i konsumentami, darzącymi zaufaniem konkretną markę organizację czy instytucję, którzy są zadowoleni z nabywanych tam dóbr i usług.

Stosunek pracownika do przedsiębiorstwa generuje liczne problemy natury etycznej, szczególnie te odnoszące się do konfliktów w miejscu pracy. Ich źródłem są przeciwstawne interesy społeczne, odmienności przekonań i zachowań ludzi, czyli ze specyfiki psychiki każdego człowieka. Najczęściej spotykane są konflikty występujące w relacjach:

• Jednostka - jednostka - to np. konflikt pomiędzy pracownikiem bezwzględnie dążącym do kariery, o niewielkich kompetencjach a utalentowanym fachowcem,

• Jednostka - grupa - np. na skutek lekceważącego stosunku danej jednostki ido norm grupowych, jej aspołecznego stosunku do innych ludzi,

• Jednostka - kategoria - np. konflikt miedzy młodym fachowcem a starym, doświadczonym pracownikiem

• instytucja - instytucja - np. konflikt pomiędzy związkami zawodowymi a dyrekcją.

Konflikty w tych relacjach pojawiają się najczęściej w momencie gdy pomija się właściwy cel działań gospodarczych lub kiedy pojawia się niezgodność celów.

Stosunek przedsiębiorstwa do podmiotów gospodarczych występujących w jego otoczeniu to przede wszystkim relacje przedsiębiorstw z klientami, konkurentami, dostawcami czy akcjonariuszami.

Nie ma żadnych wątpliwości, że o sukcesie czy porażce przedsiębiorstwa w głównej mierze decydują klienci. Wiadome jest bowiem, że głównym celem każdego przedsiębiorstwa jest zaspokajanie potrzeb jego klienteli. Sytuacja to ma również wpływ na rozwój konkurencji w danym sektorze, gdyż przedsiębiorstwa rywalizują ze sobą by pozyskać jak największą liczbę klientów.

Problemy etyczne, jakie rodzi konkurencyjność, znajdują odzwierciedlenie w regułach pozytywnej konkurencji, sformułowanych przez L. S. Paine'a. Są nimi:

• Zasada niezależnej inicjatywy - przyjmuje, że konkurujące na rynku podmioty gospodarcze, występują niezależne, wyłącznie we własnym interesie,

• Zasada działań konstrukcyjnych - promuje działania twórcze i ogranicza czynności zmierzające do zwalczania konkurencji,

• Zasada formalnej równości - zakłada równe szanse dla wszystkich podmiotów gospodarczych,

• Zasada poszanowania reguł - wskazuje na działania rynkowe zgodne z obowiązującymi prawami i przepisami,

• Zasada szacunku do podmiotów zewnętrznych - określa dopuszczalne działania konkurencyjne.

W tym miejscu należy także wskazać na relacje pomiędzy przedsiębiorstwem a pracownikami, bowiem jest to nie tylko ich miejsce pracy, ale także swoista wspólnota pracownicza. Dlatego też ważne jest stworzenie odpowiedniego klimatu pracy i kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa, co będzie zapobiegać powstawaniu nieprawidłowych relacji pomiędzy pracownikami. Ostatnimi czasy nagminne staje się zjawisko zwane mobbingiem, które psuje atmosferę panującą w społecznościach pracowniczych. Przejawia się ono w zastraszaniu pracowników i okazywaniu wobec nich wrogiego stosunku przez pewien okres, co wpływa na zmniejszenie wydajności pracowników i pogorszenie stanu ich psychiki. Wyróżniamy następujące rodzaje mobbingu:

• Mobbing poziomy - ma miejsce gdy grupa pracowników podejmuje wrogie działania wobec innego kolegi z pracy,

• Mobbing pionowy - w sytuacji, gdy przełożony staje się osobą prześladowaną i zastraszaną przez pracownika, np. w celu skompromitowania go,

• Mobbing pochyły - jest najbardziej rozpowszechnioną formą mobbingu w przedsiębiorstwach i dotyczy szykanowania pracownika przez jego przełożonego.

Stosunek przedsiębiorstwa do otoczenia zewnętrznego obejmuje relacje pomiędzy przedsiębiorstwem, a jego otoczeniem zewnętrznym, szczególnie prawno - politycznym. Najbardziej rozpowszechnionym zjawiskiem tej materii jest lobbying. Lobbying rozumiany jest jako wykorzystywanie pewnych osób lub grup do formalnego reprezentowania interesów przedsiębiorstwa wobec organów politycznych, rządowych i samorządowych, w celu wywierania wpływu na procesy legislacyjne czy decyzje rządowe. Są to grupy zaangażowane w realizacje zadań zgodnych z interesem przedsiębiorstwa, które stosują różne formy nacisku na władze polityczne różnych szczebli.

Podsumowując rozważania na temat etycznych aspektów działalności gospodarczej, warto wskazać na konieczność kształtowania określonych rodzajów zachowań etycznych wszystkich uczestników rynku. Zasady i wartości etyczne odgrywają w gospodarce rynkowej kluczową rolę, a postawa tzw. homo ethicus( aktywny podmiot działalności gospodarczej) jest warunkiem osiągnięcia sukcesu gospodarczego zarówno w wymiarze indywidualnym jak i globalnym.

Bibliografia:

1. F. Bylok, redakcja naukowa Społeczno-ekonomiczne determinanty funkcjonowania rynku, Częstochowa 2005,

2. F. Bylok, Wybrane aspekty socjologii rynku, Częstochowa 2005

3. Praca zbiorowa pod redakcją Sławomira Partyckiego, Społeczny wymiar rynku, WUMCS 1996r,

4. M. Ossowska, Normy moralne, Wyd. PWN, Warszawa 1985

F. Bylok, redakcja naukowa Społeczno-ekonomiczne determinanty funkcjonowania rynku, Częstochowa 2005, s. 35

Por. F. Bylok, Wybrane aspekty socjologii rynku, Częstochowa 2005, str. 186

E. Masłyk-Musiał, praca zbiorowa Społeczny wymiar rynku, WUMCS 1996r., str. 129-130

F. Bylok, redakcja naukowa Społeczno-ekonomiczne determinanty funkcjonowania rynku, Częstochowa 2005, s.41

Por. M. Ossowska, Normy moralne, Wyd. PWN, Warszawa 1985, s. 136

F. Bylok, redakcja naukowa Społeczno-ekonomiczne determinanty funkcjonowania rynku, Częstochowa 2005, s. 42

7

---