Michał Stańczak
Ekonomia I Rok, Grupa 01
„Wykorzystanie funduszy strukturalnych w Polsce”
Przystępując do Unii Europejskiej, Polska stała się uczestnikiem jednolitego rynku europejskiego. Dało to naszemu krajowi ogromne możliwości rozwoju gospodarczego oraz społecznego. Aby zwiększyć spójność ekonomiczną oraz społeczną pomiędzy krajami UE, każdy z krajów członkowskich ma do dyspozycji Fundusze strukturalne, które wykorzystywane są na restrukturyzację i modernizację gospodarki danego kraju. Fundusze te kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego
w UE. W Polsce, w latach 2004-2006 istniały cztery Fundusze strukturalne:
- Europejski Fundusz Społeczny - współfinansował część sektorowych programów operacyjnych związanych z zatrudnieniem i sprawami socjalnymi czyli Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich. Jego głównymi priorytetami były: aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej, rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy oraz pomoc techniczna, czyli wsparcie gwarantujące efektywne rozdysponowanie środków unijnych.
- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - zajmował się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej przeznaczana była największa część budżetu Unii Europejskiej. Główne zadania tego funduszu to m.in.: rozwój i modernizacja terenów wiejskich, wspieranie inicjatyw służących zmianom struktury zawodowej na wsi, wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności produktów rolnych, restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów rynku, wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła, inwestycje w ochronę środowiska itp.
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - miał na celu przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych, poprzez udział w rozwoju i dostosowaniu strukturalnym regionów opóźnionych w rozwoju oraz w przekształcaniu upadających regionów przemysłowych. EFRR koncentrował się przede wszystkim na: inwestycjach produkcyjnych mających na celu tworzenie i ochronę stałych miejsc pracy, inwestycjach w infrastrukturę, rozwoju turystyki oraz inwestycjach w kulturę, rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz ochronie i poprawie stanu środowiska.
- Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa - miał na celu racjonalną gospodarkę żywymi zasobami wód, poprawę efektywności sektora rybackiego, podniesienie konkurencyjności polskiego rybactwa i przetwórstwa rybnego oraz zwiększenie konkurencyjności produktów rybołówstwa na rynkach zagranicznych.
Dodatkowo do chwili obecnej istnieje Fundusz Spójności będący instrumentem finansowym UE, nie był on jednak częścią funduszów strukturalnych. Jest on wdrażany na poziomie wybranych państw a nie regionów, a jego celem jest integracja słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów ochrony środowiska o znaczeniu ponadregionalnym.
Aby dokładnie sprecyzować działania współfinansowane przez Fundusze strukturalne, decyzją Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 2003 został zaakceptowany Narodowy Plan Rozwoju, czyli plan działań strukturalnych, które Polska będąc członkiem UE, zamierzała zrealizować w latach 2004-2006. Działania określone w tym planie dotyczyły trzech dziedzin: przedsiębiorstw, rozwoju infrastruktury oraz rozwoju zasobów ludzkich. Narodowy Plan Rozwoju służył jako podstawa negocjacji między Polską a Unią Europejską w kwestii wysokości wsparcia ze strony funduszy wspólnotowych w latach 2004-2006 a także wyznaczał kierunki, w których powinien następować rozwój gospodarczy oraz społeczny. Kierunki te to m.in.: wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw, rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia, tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji, trwałego rozwoju i promowania spójności przestrzennej, przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie, rozwój obszarów wiejskich oraz wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów. Narzędziami wdrażania Narodowego Planu Rozwoju były programy operacyjne:
- PO - PT - Program Operacyjny Pomoc Techniczna
- SPO - ROL - Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 2004-2006
- SPO - RZL - Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich
- SPO - Ryby - Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb
- SPO - T - Sektorowy Program Operacyjny Transport
- SPO - WKP - Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw
-ZPORR - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
Początkiem okresu kwalifikowalności wydatków (refundowania nakładów na realizację projektów z funduszów UE) w projektach współfinansowanych z funduszy strukturalnych w Polsce jest 1 stycznia 2004 r. Oznacza to, iż wydatki potwierdzone dowodami, na których widnieje data sprzed 1 stycznia są niekwalifikowane, natomiast koniec okresu kwalifikowalności wydatków związany jest z tzw. regułą n + 2. Mówi ona, że Komisja Europejska anuluje zobowiązanie, co do którego nie otrzymała wniosku o płatność do końca drugiego roku po roku dokonania tego zobowiązania. Oznacza to, iż w ramach ostatniego zobowiązania w poprzednim okresie programowania (z roku 2006) można ponosić wydatki do końca roku 2008 (2006 + 2). 1 maja 2004 roku wartość środków z funduszy strukturalnych przeznaczonych dla 10 nowych państw członkowskich wynosiła około 15,5 mld euro, z czego Polsce - jako największemu beneficjentowi pomocy strukturalnej UE - przypadło 54%, czyli około 8,27 mld euro. Pieniądze te rozdysponowane zostały pomiędzy Programami operacyjnymi w następującym stosunku:
PO PT - 0,5% - 28,3 mln
SPO ROL - 14,4% - 1192,5 mln
SPO RZL - 17,8% - 1469,9 mln
SPO RYBY - 2,4% - 201,9 mln
SPO T - 14,0% - 1163,1 mln
SPO WKP - 15,1% - 1250,9 mln
ZPORR - 35,8% - 2968 mln
Komisja Europejska zrefundowała Polsce do końca 2006 roku 24 proc. środków z funduszy strukturalnych na lata 2004 - 2006. Wynik ten plasuje nas na piątym miejscu spośród 10 państw, które wstąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 r. i można uznać go za satysfakcjonujący w odniesieniu do końca roku 2005 kiedy to KE zrefundowała około 3% wydatków. Pierwszym formalnym podsumowaniem wysokości wzrostu gospodarczego Polski dzięki Funduszom strukturalnym był koniec roku 2006. Po raz pierwszy znalazła zastosowanie zasada n+2 - niewykorzystane fundusze na rok 2004 zostały anulowane. Dla Komisji Europejskiej zasada n + 2 jest środkiem służącym zmotywowaniu państw korzystających z pomocy strukturalnej do sprawnej i terminowej realizacji programów. Chodzi o to, aby nie ulegały one pokusie odkładania realizacji zbyt wielu projektów na ostatnią chwilę. Pula środków z funduszy strukturalnych alokowanych na rok 2004 wynosiła ponad 2 mld euro. Aby uniknąć utraty jakichkolwiek środków z funduszy strukturalnych, Polska musiała do końca roku 2006 przesłać do KE wnioski o refundację wydatków, opiewające na kwotę nie mniejszą niż wspomniane 2 mld euro. Na potrzeby zasady n + 2, środki przekazane Polsce przez KE jako zaliczka (wyniosła ona 16 proc. całości środków na lata 2004 - 2006, czyli 1,36 mld euro) są na obecnym etapie traktowane jako środki już zrefundowane, co jest równoznaczne z pomniejszeniem o nie wartości wniosków o refundacje koniecznych do przesłania do KE w celu uniknięcia konsekwencji zasady n + 2 (do poziomu dla każdego programu ok. 7,5 proc. alokacji na lata 2004 - 2006). Do końca roku 2006 Komisja Europejska zrefundowała nam 24 proc. (ponad 2 mld euro) środków z funduszy strukturalnych przyznanych na lata 2004-2006, co wraz z kwotą zaliczki kształtuje wartość transferów z KE na rzecz Polski na poziomie 40 proc.
Refundacja w odniesieniu do poszczególnych Funduszy strukturalnych przedstawia się następująco: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - 24,5% alokacji (5 mld), Europejski Fundusz Społeczny - 17,6% (2 mld), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - 33,3% (1,2 mld), Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa - 29,4% (200 mln). Największa alokacja ze względu na kategorię tematyczną w latach 2004-2006 przypadła na infrastrukturę transportową oraz środowiskową, wyniosła 65% funduszy unijnych. Pozostałe 35% funduszów rozkładało się następująco: zasoby ludzkie - 8%, sektor rolny i rybacki oraz społeczeństwo informacyjne - po 7%, infrastruktura społeczna - 5%, wsparcie dla przedsiębiorstw - 4% oraz 4% przeznaczone na inne wydatki.
Na lata 2007-2013 zostało wprowadzonych kilka zmian odnośnie wdrażania funduszów unijnych. Ograniczono liczbę funduszy strukturalnych do dwóch: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Do grupy funduszów strukturalnych został również dołączony Fundusz Spójności, natomiast fundusze wspierające rolnictwo oraz rybołówstwo przeniesiono odpowiednio do Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej. Dokumentem określającym kierunki i wysokość wsparcia finansowego ze strony Funduszy na realizację zamierzeń rozwojowych w Polsce w nowym okresie programowania jest Narodowa Strategia Spójności - dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania EFRR, EFS oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007-2013.
Łączna suma środków zaangażowanych w realizację NSS w latach 2007-2013 wyniesie około 85,6 mld euro, z czego 67,3 mld euro będzie pochodziło z budżetu UE. Kwota ta stanowi ponad 19% wszystkich zasobów finansowych unijnej polityki spójności na lata 2007 - 2013, co oznacza, że Polska stała się jej największym beneficjentem spośród wszystkich krajów członkowskich UE. NNS będzie realizowana za pomocą następujących programów operacyjnych: PO Infrastruktura i Środowisko - 27,9 mld euro, PO Kapitał Ludzki - 9,7 mld euro, PO Innowacyjna Gospodarka - 8,3 mld euro, PO Rozwój Polski Wschodniej - 2,3 mld euro, PO Pomoc Techniczna - 0,5 mld euro, PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej - 0,7 mld euro, 16 regionalnych programów (1 dla każdego z województw) - 16,6 mld euro.