WĘGRY

1. Ustrój i administracja centralna

• Konstytucja z 1949 r. nowelizowana po 1989 r. (ustrojowy charakteru ustawy samorządowej). 10% mniejszości nar.

• Niewielkie tradycje samorządowe, ale po 1990 widoczny progres.

• Republika z jednoizbowym parlamentem. Prezydent wybierany pośrednio.

• Rząd powoływany przez parlament na wniosek prezydenta. Rząd może wiązać przyjęcie projektu ustawy z votum zaufania.

• Poza ministrami i sekretarzami stanu pracowników administracji państwowej obowiązuje zakaz łączenia pracy z funkcją w parlamencie.

2. Samorząd terytorialny

Już w 1990 r. do konstytucji Węgier wprowadzono postanowienia dotyczące samorządu terytorialnego w gminach, miastach, regionach i w stolicy. W tym samym roku parlament przyjął ustrojową ustawę o samorządzie terytorialnym, do której uchwalenia (i zmiany) potrzebna jest większość kwalifikowana (2/3 głosów) tak jak przy konstytucji. Podział administracyjny kraju i struktura samorządów wynika z rozdrobnienia węgierskich wspólnot lokalnych. Odrębny ustrój Budapesztu opiera się na specjalnym statusie prawnym
i 23 dzielnicach. Samorząd gminny występuje w 2871 wsiach, 251 miastach i 23 miastach na prawach regionu, liczących ponad 50 tys. mieszkańców. Statystyczna gmina ma ok. 2,7 tys. mieszkańców, ponad połowa z nich liczy poniżej tysiąca mieszkańców, a ok. 35%
w granicach 1-5 tys.

3. Administracja regionu

Region (megye), jako struktura samorządowa wzmocniony został w 1994 r. Wybory pośrednie władz regionu zmieniono wówczas na wybór bezpośredni w systemie proporcjonalnym z 4% progiem, w którym jeden okręg wyborczy tworzą gminy do 10 tys.,
a drugi większe jednostki. Wybrane w tym trybie zgromadzenie ogólne (od 40 do 80 radnych) wyłania przewodniczącego, jako organ wykonawczy oraz sekretarza, jako kierownika urzędu. Zadania regionalnego samorządu dotyczą m.in. szkół średnich, zawodowych, bibliotek, ochrony zdrowia i zabytków, planowania, turystyki.

4. Administracja gminy

Gmina wiejska (község i nagyközség) oraz miejska (települései-város) odpowiada obligatoryjnie za przedszkola i szkoły podstawowe, ochronę zdrowia, opiekę społeczną, wodociągi, oświetlenie, cmentarze. Wśród zadań fakultatywnych są m.in. kwestie transportu, bezpieczeństwa, ochrony praw mniejszości narodowych. Jeśli ponad 30% radnych reprezentuje mniejszość narodową, to mogą oni utworzyć pośrednio radę mniejszości narodowej, jeśli mniejszości liczą ponad 50% to cała rada może się przekształcić w tym kierunku.

Organy władzy gminnej

Władze w gminie wybierane są na cztery lata. W jednostkach do 10 tys. mieszkańców obowiązuje ordynacja większościowa, a liczba radnych waha się od 3 do 13. W większych gminach obowiązuje system proporcjonalno-większościowy a liczba radnych wynosi maksymalnie 27 członków. W wyborach większościowych jeden mandat przypada na każde 10 tys. mieszkańców a w proporcjonalnych jeden mandat przypada na każde 15 tys. Rada ma prawo do samorozwiązania (większością kwalifikowaną w głosowaniu imiennym), co oznacza również wygaśniecie mandatu burmistrza. Wspólnoty lokalne mogą podejmować decyzje podczas zgromadzenia publicznego, mogą też występować z inicjatywą powszechną oraz organizować referendum (z progiem ważności 50%).

Burmistrz i stowarzyszenia gmin

Burmistrz jest jednocześnie przewodniczącym rady, pochodzi z wyborów bezpośrednich, jego zastępców wybiera rada z własnego grona. Administracją gminy kieruje mianowany przez radę sekretarz, który musi posiadać ściśle określone kwalifikacje (wykształcenie, staż pracy). I choć kierownikiem urzędu jest burmistrz, to sekretarz odpowiada za prace urzędu
i jest przełożonym pracowników. Gminy poniżej tysiąca mieszkańców są ustawowo zmuszone to stworzenia wspólnego urzędu dla kilku jednostek z tego samego regionu. Takie rozwiązanie jest fakultatywne w gminach liczących 1 do 2 tys. mieszkańców. Możliwe są jeszcze inne formy gminnych stowarzyszeń uwzględniające powierzenie realizacji wspólnego zadania jednemu z gminnych organów, powołanie wspólnych instytucji oraz częściowe lub całkowitego połączenia budżetów i urzędów. Ustawa z 2004 r. umożliwiła wyodrębnienie 168 małych regionów (kistérség) utworzonych przez stowarzyszenia gmin. Nie są to jednak jednostki administracyjne

5. Finanse i nadzór

Gminne budżety zasilane są poprzez udział w podatkach państwowych: w podatku dochodowym i od środków transportu. Dotacje centralne uzależnione są od liczby ludności
i potrzeb lokalnej wspólnoty. Podatki lokalne dotyczą własności oraz osób prywatnych, firm, turystów, a także od działalności gospodarczej. W samorządowych wydatkach dominuje oświata i ochrona zdrowia. Finanse lokalne bada Państwowy Urząd Kontroli.

Pod kątem legalności postępowania, nadzór nad samorządem sprawują szefowie regionalnych urzędów administracji publicznej powoływani przez premiera. W przypadku spornych kwestii Sąd Konstytucyjny może nakazać burmistrzowi zwołanie posiedzenia w celu usunięcia niewłaściwych przepisów. Jeśli burmistrz tego nie uczyni, sesję zwołuje kierownik regionalnego urzędu.

***************************************************************************

LITERATURA

R. Chrabąszcz (i in.), Administracja w wybranych krajach Europy Środowo-Wschodniej, Kraków 2003.

W. Bodziński, System konstytucyjny Węgier, Warszawa 2003. Władze lokalnej w Europie Centralnej i Wschodniej oraz we Wspólnocie Niepodległych Państw, Budapeszt 1994.

A. Czyż, Samorząd terytorialny na Węgrzech, ,,Samorząd Terytorialny 2007, nr 1-2.

M. Kuś, Model samorządu węgierskiego, [w:] Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne (praca zbiorowa), Warszawa 2007.

D. Jaśkowiec, Samorząd terytorialny Republiki Węgierskiej, [w:] W. Wic (red.) ,,Annales Academiae Paedagocicae Cracoveinsis. ,,Studia Politologica'' III, Kraków 2007.

---