Prawo rodzinne
Pojęcie rodziny i jej funkcje
Prawo rodzinne to ta część systemu prawnego, która reguluje najważniejsze z wykształconych na danym etapie rozwoju społecznego, aprobowane przez prawodawcę więzi prawno rodzinne.
W wypadku prawa polskiego chodzi aktualnie o regulację takich instytucji jak:
małżeństwo
pokrewieństwo (również w jego formalnoprawnej, sztucznej formie adopcji)
powinowactwo
opiekę, ale tylko nad małoletnim
kuratelę, ale tylko dla dziecka poczętego
Stosunki te oparte są z reguły na silnych związkach uczuciowych. To właśnie duży ładunek emocjonalny leżący u ich podłoża sprawia, że ustawodawca reguluje je wyłącznie w niezbędnym tylko zakresie. Przesądza to również o specyfice unormowań praw rodzinnych. Wiele oczekiwanych przez legislatora zachowań podmiotów stosunków prawno - rodzinnych regulowanych jest jedynie w postaci postulatywnej, bez możliwości ich przymusowego wyegzekwowania (brak bezpośredniej sankcji). Poza art.2a pkt.1ustawy o pomocy społecznej brak w naszym ustawodawstwie również w zakresie prawa rodzinnego sensu stricto - normatywnej definicji rodziny. Pojęcie to przebiera różny sens znaczeniowy zarówno w języku potocznym, jak i we wszystkich dziedzinach wiedzy zajmujących się rodziną, doktryny prawa nie wykluczając.
Najczęściej ujmuje się rodzinę w 2 postaciach, jako:
małą dwupokoleniową wspólnotę założoną z rodziców i ich dzieci
dużą, wielopokoleniową grupę, w skład której wchodzi szerszy krąg osób spokrewnionych, a nawet spowinowaconych
Brak również ustawowej definicji rodziny w k.r.o. Z tych jednak przepisów, które posługują się pojęciem rodzina (art. 10§1, art. 27, art. 97§1) można wywnioskować, że ustawodawcy chodziło o małą i sformalizowaną wspólnotę powstałą już z chwilą zawarcia małżeństwa, w skład której wchodzą również dzieci małżonków. W skład tak rozumianej rodziny małej zaliczyć wypada nie tylko wspólne dzieci obojga rodziców, małżonków lecz także dzieci o stwierdzonym pochodzeniu od jednego tylko z małżonków. Dzieci wchodzą do tak rozumianej rodziny tak długo, póki mieszkają z rodzicami, chyba że wcześniej same zawrą małżeństwo zakładając w ten sposób własną rodzinę.
Oprócz tego modelowego ujęcia rodziny małej, którą można nazwać rodziną pełną, operuje się w literaturze przedmiotu również pojęciami rodziny rozbitej, niepełnej i zrekonstruowanej.
Rodzina rozbita powstaje w skutek zniesienia pożycia małżeńskiego ( np. separacji lub rozwodu ).
Rodzina niepełna to wspólnota grupująca jednego tylko z rodziców i jego dziecko bez zawierania kiedykolwiek małżeństwa przez rodziców dziecka lub po śmierci jednego z rodziców.
Rodzina zrekonstruowana powstaje po uzupełnieniu brakującego członu w rodzinie rozbitej lub niepełnej. Na gruncie k.r.o. uzasadnione jest konstruowanie rodziny wielkiej przede wszystkim dla potrzeb instytucji obowiązku alimentacyjnego, choć nawet tam ustawodawca nie używa wprost pojęcia rodziny wielkiej.
Systematyka prawa rodzinnego (tytuły k.r.o.): małżeństwo pokrewieństwo opieka i kuratela. Każdy tytuł zawiera w kolejności: powstanie, treść rodzina (art. 10§1).
Rodzina
Gens - ród - związek osób połączonych osoba wspólną czyli przodkiem. Nosili wspólne nazwisko.
Wielka rodzina - oparta na zasadach osób spokrewnionych z osobą. W kodeksie Napoleona przewidywał dziedziczenie do 12 stopnia pokrewieństwa.
Mała rodzina - jest stosowana w chwili obecnej, kodeks mówiący o rodzinie ma na myśli małżonków i dzieci z tego związku, małoletnie. W skład rodziny nie wchodzą dzieci jednego z małżonków, ale wchodzą dzieci przysposobione przez małżonków. Sami małżonkowie mogą tworzyć rodzinę, oraz samotny rodzic wychowujący sam dziecko. Konkubinat nie jest rodziną, gdyż nie jest małżeństwem.
Osoba bliska - można powiedzieć, że są to dwie kategorie osób, najbliżsi krewni oraz małżonek, to również dzieci, ale także osoba bliska to osoba związana związkiem emocjonalnym np. konkubent, przyjaciel.
Domownik - nie jest to osoba bliska, jest to ktoś kto zamieszkuje w domu w tej rodziny. To także wychowawcy, dzieci, które nie są przysposobione.
Źródła prawa rodzinnego.
Konstytucja
Umowy międzynarodowe ratyfikowane
Kodeks Rodziny i opiekuńczy 25.02.1965 r. - obowiązuje od 01.01.2965 r.
Jest to drugi kodeks rodzinny, pierwszy pochodził z czerwca 1950 roku. Ale wcześniej pojawiły się cztery Dekrety dotyczące prawa rodzinnego z 1945/46
- „Prawo małżeński”
-„Stosunki majątkowe”
-„Stosunki między rodzicami, a dziećmi”
Kodeks z 1950 roku miał wiele luk. Kodeks z 1965 roku był wiele razy nowelizowany:
- 1971 roku ( anonimowa adopcja, odpowiedzialność za długi, dodano przepisy o władzy rodzicielskiej, kwestia nazwiska)
- 1986 rok (prawo o aktach stanu cywilnego)
- 1995 rok ( przysposobienie zagraniczne - miejsce zamieszkania dziecka zmienia na inne w innym państwie)
- 1998 rok ( konkordat, zawieszenie małżeństwa)
- 1999 rok ( instytucja separacji)
Kodeks Cywilny
Kodeks postępowania cywilnego
Prawo prywatne Międzynarodowe
Prawo o aktach stanu cywilnego
Ustawa o funduszu alimentacyjnym
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich
Pojęcie Małżeństwo
Małżeństwo - jest formalnoprawny związek mężczyzny z kobietą, zawarty zgodnie z przepisami obowiązującego prawa, dla celów prawem tych przewidzianych. Monogamia. Jest to świecka instytucja. Małżeństwo musi zostać zawarte w określonej formie - trwałość małżeństwa, czyli związek dozgonny, ale ustawodawca przewiduje instytucję rozwodu. Równość małżonków. Mają równą władzę rodzicielską.
Zawarcie małżeństwa
Liczne wymogi zawarcia małżeństwa należy podzielić aż na 3 grupy z punktu widzenia konsekwencji, jakie pociągnie za sobą z woli ustawodawcy- naruszenie (niezastosowanie się) do określonego wymogu . Do pierwszej grupy najważniejszych przesłanek zaliczyć trzeba te wymogi, które ustawodawca określił w art. 1 k.r.o. Ich niezachowanie spowoduje bowiem skutek w postaci nie zawarcia małżeństwa (matrimonium non existens) - wniosek a contrario z treści art. 2 k.r.o. Do tych przesłanek zaliczamy :
A. W odniesieniu do małżeństw w trybie cywilnym :
różnicę płci nupturientów
ich jednoczesną obecność w momencie zawierania małżeństwa (wyjątek od tej przesłanki zawarty jest w art. 6 k.r.o.)
udział uprawnionego cywilnego celebransa
złożenie zgodnych oświadczeń o zawarciu małżeństwa przez nupturientów
B. W odniesieniu do małżeństw wyznaniowych poddanych przez nupturientów cywilnemu prawu polskiemu, oprócz powyższych, zaliczyć należy dodatkowo do omawianej grupy przesłanek następujące wymogi:
uprawnionym celebransem jest w tym przypadku duchowny Kościoła lub związku wyznaniowego zajmujący stanowisko objęte wykazem publikowanym w zarządzeniu MSWiA w Monitorze Polskim nr 40 z 1998 r.
tego typu małżeństwa mogą być zawierane wyłącznie w obrębie tych Kościołów i związków wyznaniowych, które mają uregulowaną sytuację z RP bądź to na podstawie umowy międzynarodowej, bądź też na podstawie ustawy
tylko w tej grupie małżeństw sporządzenie aktu małżeństwa jest przesłanką konstytucyjną związek małżeński.
Do drugiej grupy przesłanek zaliczyć należy trojakiego rodzaju okoliczności: tzw. przeszkody małżeńskie (zakazy zawarcia małżeństwa z art. 10-15 k.r.o. włącznie). wady oświadczeń o zawarciu małżeństwa wymienione w art. 15 k.r.o. nieprawidłowości przy zawieraniu małżeństwa przez pełnomocnika opisane w art. 16 k.r.o. Wszystkie te negatywne przesłanki skutkują identycznie: mimo ich wystąpienia małżeństwo zostaje skutecznie zawarte, jest jednak małżeństwem wzruszalnym, ponieważ można je unieważnić (polskie ustawodawstwo nie zna sankcji bezwzględnej nieważności małżeństwa). W zdecydowanej jednak większości przypadków tej grupy małżeństwo zawarte z naruszeniem wymienionych przesłanek może być konwalidowane. Do ostatniej grupy przesłanek zawarcia małżeństwa zaliczamy wszystkie inne wymogi do tej pory nie wymienione, które charakteryzują się tym, że sam ustawodawca nie przewidział żadnej negatywnej konsekwencji dla losów małżeństwa (ani w chwili jego zawierania ani później) zawartego z naruszeniem tych wymogów. Konsekwencje ich niezachowania w postaci odpowiedzialności dyscyplinarnej może ponosić sam organ celebrujący zawarcie małżeństwa, który powinien zapewnić realizację tych wymogów.
Przesłanki tej grupy mają do spełnienia dwie ważkie funkcje: podnoszą rangę związku małżeńskiego oraz umożliwiają kierownikowi USC wykrycie ewentualnych przeszkód
ad. A1 (różnica płci ). Z punktu widzenia spełnienia tego wymogu problem pojawia się w przypadku transseksualizmu lub obojnactwa ( hermafrodytyzmu). Transseksualizm polega na tym, iż człowiek o jednoznacznie wskazujących na przynależność do danej płci cechach, uważa się za przedstawiciela płci drugiej, przy czym jego przekonanie jest trwałe i niezmienne. Według aktualnie obowiązującej linii orzecznictwa SN transseksualista w tym rozumieniu nie może zawierać małżeństwa z osobą płci tożsamej biologicznie, a więc osobą, na związku z którą tak naprawdę mu zależy. Natomiast po przejściu naturalnego cyklu terapeutycznego, a więc wraz z korekturą ciała celem dostosowania jego wyglądu do psychicznego odczucia własnej płciowości, nie będzie już przeszkód do zawarcia takiego związku, ale wówczas transseksualista przestaje nim być. Hermafrodytyzm z kolei polega na występowaniu u tego samego człowieka zarówno biologicznych cech męskich, jak i żeńskich. Jeżeli biegłym uda się przesądzić, że cechy jednej z płci przeważają, osoba taka może zawrzeć skutecznie małżeństwo z przedstawicielem płci odmiennej w stosunku do tej, której cechy u niej samej przeważają. Jeśli takiej przewagi nie da się ustalić, hermafrodyta nie może skutecznie zawrzeć żadnego małżeństwa.
ad. A2 (jednoczesna obecność nupturientów ): Wyjątek od tej przesłanki ustalił ustawodawca w art. 6 k.r.o. a konsekwencje wadliwego zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika w art. 16 k.r.o. Warunkiem posłużenia się pełnomocnikiem do zawarcia małżeństwa jest zgoda sądu, której ten może udzielić, jeżeli istnieją ważne powody. Według SN nie stanowi takiego powodu sam jedynie fakt, że jedna ze stron jest obcokrajowcem Ważnym powodem jest bowiem tylko taka sytuacja, która uniemożliwia nupturientom w realnie ocenianej przyszłości jednocześnie stawiennictwo w tym samym miejscu i czasie w celu zawarcia małżeństwa.
ad. A3 (celebrans): Świeckimi organami uprawionymi do odbioru oświadczeń o zawarciu małżeństwa są: kierownik USC Kierownikiem USC (zarówno w osobie wójta, burmistrz, lub prezydent miasta, chyba że rada danej gminy powoła zamiast niego innego kierownika USC. zastępca kierownika USC Zastępca kierownika USC (zarówno w osobie wójta, burmistrza, prezydenta jak i powołanego przez radę gminy )jest osoba powołana na to samo stanowisko przez radę gminy, konsul polski w odniesieniu do obywateli polskich zawierających małżeństwo za granicą Kognicja konsula dotyczy tylko obszaru państwa, w którym pełni on swoją funkcję, przy czym umowy konsularne mogą poszerzać podmiotowy zakres właściwości konsula, dopuszczając np. odbieranie oświadczeń o zawarciu małżeństwa między obywatelem państwa ojczystego konsula i obywatelem państwa, w którym konsul pełni swoją funkcję. Jeżeli chodzi o duchownych celebransów to wykaz stanowisk w poszczególnych Kościołach i związkach wyznaniowych uprawniających do odbioru takich świadczeń został opublikowany w zarządzeniu MSWiA w Monitorze Polskim nr.40 z 1998 roku.
ad. A4 ( zgodne oświadczenia nupturientów ): Decyduje treść oświadczeń o zawarciu małżeństwa, a nie ich forma. Przesłanka ta jest spełniona tylko wówczas, gdy do uprawnionego celebransa dojdzie w sposób nie budzący wątpliwości, że nupturienci chcą zawrzeć ze sobą związek małżeński. Zazwyczaj ich wola w tym zakresie manifestowana jest w formie oświadczeń powtarzanych za celebransem, wyjątkowo przybiera inną postać, np. cudzoziemiec składa swoje oświadczenie z udziałem tłumacza, a niemy poprzez podpisanie przeczytanej wcześniej przez siebie roty przyrzeczenia lub przy udziale biegłego w zakresie języka migowego. W trybie cywilnym każdy z nupturientów składa tylko jedno oświadczenie o zawarciu małżeństwa z partnerem, natomiast przy zawarciu małżeństwa o podwójnym skutku każdy z nupturientów powinien złożyć aż 2 oświadczenia: o zawarciu małżeństwa wyznaniowego oraz o poddaniu tego związku jednocześnie przepisom prawa polskiego. Przy zawieraniu małżeństwa o podwójnym skutku oba oświadczenia (świeckie i wyznaniowe) muszą być odebrane przez celebransa w tej samej chwili. Akt małżeństwa jako przesłanka konstytucyjna: rola aktu małżeństwa jest inna w zależności od trybu jego zawarcia. Według art. 4 prawa o aktach stanu cywilnego, akt małżeństwa zawartego przed cywilnym celebransem nie stanowi przesłanki skutecznego zawarcia tego związku ( został pominięty w art. 1§1 k.r.o.) lecz jedynie dowód, że takie małżeństwo zostało zawarte. Gdyby zatem zostały spełnione wszystkie przesłanki wymienione w art. 1§1 k.r.o. (np. obywatele polscy zawarli zawarli małżeństwo za granicą przed polskim konsulem) lecz nie doszło do sporządzenia aktu małżeństwa (np. zaginą protokół sporządzony przy zawieraniu wcześniej opisanego związku ), małżeństwo w świetle prawa jest skutecznie zawarte, brak jednak dowodu istnienia tego związku. Małżonkowie mogliby w takiej sytuacji na podstawie art. 189 k.p.c. żądać ustalenia przez sąd faktu zawarcia małżeństwa, a prawomocny wyrok sądowy stanowiłby podstawę sporządzenia aktu małżeństwa. Konsul nie rejestruje, a jedynie przesyła protokół do USC Warszawa Śródmieście. W przypadku zawarcia małżeństwa wyznaniowego, które miałoby mieć skutki cywilnoprawne, art. 1§3 k.r.o. przesądza jednoznacznie, że akt małżeństwa stanowi przesłankę konstytutywną powstania cywilnego związku małżeńskiego. Tak długo zatem, jak długo nie zostanie sporządzony akt małżeństwa zawartego w formie wyznaniowej, o małżeństwie cywilnym nie może być mowy. Ponieważ ustawodawca określił wyraźnie przyczynę odmowy sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w formie wyznaniowej i procedurę weryfikacyjną tej odmowy, strony nie mogą w tej sytuacji w zasadzie wyrażać oświadczeń woli.
Na ten tryb składają się czynności 4 kategorii:
1) czynności przygotowawcze przed kierownikiem USC właściwym ze względu na miejsce zamieszkania jednego z nupturientów
2) czynności przygotowawcze przed uprawnionym duchownym
3) złożenie w toku jednego ceremoniału wspomnianych wcześniej czterech w sumie oświadczeń o zawarciu małżeństwa
4) czynności rejestracyjne ( finalizowane u kierownika USC, właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa o podwójnym skutku )
ad. 1 (czynności przygotowawcze): nupturienci muszą dokonać wszystkich wstępnych formalności przewidzianych dla zawarcia każdego związku cywilnego, w szczególności złożyć wymagane prawem dokumenty, zwłaszcza zaś pisemne zapewnienie, że nie znają żadnej okoliczności, która wykluczałaby zawarcie przez nich małżeństwa
Miesięczny okres wyczekiwania dotyczy tylko małżeństw cywilnych, pouczenie nupturientów przez kierownika USC o doniosłości związku małżeńskiego, prawach i obowiązkach małżonków oraz o przepisach dotyczących nazwisk samych małżonków i ich dzieci po zawarciu małżeństwa, złożenie przez nupturientów oświadczeń o ich nazwisku oraz o nazwisku, jakie będą nosiły dzieci po zawarciu małżeństwa, sporządzenie 4 jednobrzmiących egzemplarzy zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności, które wyłączyłyby małżeństwo między nupturientami .
Oprócz tej informacji zaświadczenie to powinno jeszcze zawierać stwierdzenie treści złożonych oświadczeń o nazwiskach oraz konkretną datę upływu ważności zaświadczenia (jest ono ważne 3 miesiące od daty wystawienia). Jeden z egzemplarzy pozostaje w USC, a 3 następne wydawane są stronom. Jeżeli kierownik USC ma wątpliwości, czy małżeństwo może być zawarte (np. jeden z przyszłych nupturientów jest chory psychicznie patrz art. 12 k.r.o. ), powinien w trybie art. 5 zwrócić się do sądu o wyjaśnienie tej wątpliwości .
Prawomocne orzeczenie sądowe jest wiążące zarówno kierownika, jak i strony. Jeśli natomiast nie ma wątpliwości, że istnieje przeszkoda do zawarcia małżeństwa (np. ustalono , że nupturienci są bratem i siostrą ), powinien odmówić zwykłym pismem wydania nupturientom opisanego zaświadczenia z pouczeniem , że w ciągu 14 dni od daty otrzymania pisma mogą kwestionować odmowę, składając wniosek do sądu. Prawomocne orzeczenie sądowe jest wiążące dla samego kierownika, jak i stron.
ad. 2 Nupturienci składają wszystkie 3 egzemplarze zaświadczenia duchownemu, realizują też wszystkie czynności przygotowawcze wymagane wewnętrznym prawem danego wyznania. Duchowny ma również obowiązek poinformowania o przepisach prawa cywilnego dotyczących zawierania małżeństwa oraz o znaczeniu czynności zawarcia małżeństwa .
ad. 4 Bezpośrednio po zawarciu małżeństwa wyznaniowego ze skutkiem cywilnoprawnym duchowny sporządza 3 egzemplarze zaświadczenia potwierdzającego ten fakt .
Wszystkie egzemplarze podpisane są przez duchownego, małżonków oraz dwóch pełnoletnich świadków obecnych przy zawarciu takiego małżeństwa. W istocie duchowny wypełnia jedynie odwrotną część wszystkich trzech zaświadczeń sporządzonych przez kierownika USC. Jeden egzemplarz takiego dokumentu pozostaje w księgach parafialnych, drugi jest wydawany małżonkom, a ostatni duchowny ma obowiązek przekazać do właściwego USC w nieprzekraczalnym i nieprzywracalnym terminie 5 dni od daty zawarcia małżeństwa o podwójnym skutku .
Termin uważa się za zachowany, jeżeli co najmniej przesyłka zawierająca przekazywany dokument zostaje nadana w polskiej placówce pocztowej przed upływem ostatniego dnia tego terminu. Termin ulega automatycznemu przedłużeniu o czas istniejącej siły wyższej, która uniemożliwia przekazanie zaświadczenia do USC. O ile zaświadczenie zostanie przekazane w terminie, kierownik USC sporządza akt tak zwanego małżeństwa cywilnego najpóźniej w następnym dniu roboczym po dacie wpływu zaświadczenia. Jeśli zaś termin zostanie przekroczony, kierownik ma obowiązek odmówienia stronom sporządzania aktu małżeństwa w ten sam sposób, w jaki dokonuje się odmowy sporządzenia zaświadczenia przez kierownika USC.
Istnieje też identyczna możliwość (jak tam) zakwestionowania przez strony odmowy sporządzenia aktu małżeństwa. Przekroczenie 5 dniowego terminu jest jedynym wyraźnie wymienionym w przepisach powodem odmówienia przez kierownika USC sporządzenia aktu małżeństwa. W wypadku sporządzenia aktu małżeństwa, jako datę jego zawarcia wpisuje się datę złożenia samych oświadczeń woli przed duchowym.
Prawa małżonków
a) do współdecydowania o spr. rodziny
b) do reprezentowania drugiego małżonka art. 24 i 29 art. 24 : istotne sprawy rodziny i spr. błahe (nie wyjaśnia ustawodawca tych pojęć)
1) jeżeli nawet chodzi o czynność istotną rodziny zostanie ona dokonana tylko przez 1 małżonka to jest ona ważna i skuteczna
2) rola sądu: jego kierunek rozstrzygnięcia tak długo wiąże małżonków póki sami nie wymyślą rozstrzygnięcia art. 24 deklaracja, model jak małżonkowie powinni działać.
Istotne sprawy rodziny: dotyczą wszystkich jej członków, w taki sposób, że: diametralnie zmieniają dotychczasowe wzajemne odniesienie między członkami rodziny, lub wręcz całe tryb codziennego współżycia rodzinnego art. 29 ustawodawca miał zamiary praktyczne
a) istnieje przemijająca przeszkoda uniemożliwiająca jednemu z małżonków samodzielne działanie
b) dot. tylko małż. pozostających we wspólnym pożyciu (przy separacji tracą status przedstawiciela) [art. 107 , art. 28 , 29 skutki separacji faktycznej ]
Zakres umocowania z ustawy dot. możliwości podejmowania za małżonka drugiego czynności zarządu jego majątkiem odrębnym. przesłanka negatywna: małż. którego dot. przeszkoda może sprzeciwić się działaniu drugiego małż. w charakterze przedstawiciela Małżeńskie stosunki majątkowe.
Pod pojęciem małż. ustroju majątkowego rozumiemy zespół zasad wynikających z umowy a regulujących wzajemne stosunki małżonków z punktu widzenia ich pozycji względem majątku każdego z nich. Ustroje małż. majątkowe:
1) ustawowy, ale pozakodeksowy ustrój wspólności przymusowej
2) podst. kodeksowy ustrój ustawowy wspólności dorobku
3) umowne (3) wynikające z zawartej intercyzy:
a) wspólności rozszerzonej( względem wspólności ustawowej dorobku)
b) wspólności ograniczonej (j w)
c) rozdzielności majątkowej art. 7 ust o najmie lokali i dodatkach mieszk. (1994) art. 215 pr.
Spółdz wspólność przymusowa; jej przedmiot to wszystkie spółdz. prawa do lokalu mieszkalnego, uzależnione czy lokal został przydzielony obojgu małż. czy jednemu z nich, o ile został przydzielony w trakcie trwania małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych całej rodziny.
Wspólność ta ma charakter przymusowy niezależnie od istnienia ustroju małżeńskiego, niezależnie od istnienia intercyzy (która wprowadziła rozdzielność) art. 7 umowa najmu lokali małżonkowie wspólnie zajmujący lokal są z mocy prawa jego najemcami chociażby umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z nich
Wspólność ustawowa art. 31 dorobek powstaje w czasie trwania wspólności majątkowej Ustrój powstaje z momentem zawarcia małżeństwa, dorobek w tym momencie wynosi 0. charakter wspólnego majątku wspólność łączna, jest ona niesamowitym stosunkiem prawnym, ponieważ może istnieć tylko gdy istnieje jednocześnie stosunek osobisty małżeństwa i stosunek majątkowy w postaci ustroju wspólności.
Zerwanie któregokolwiek z tych szczebli powoduje zniesienie łącznego w swym charakterze wspólnego majątku dorobkowego, który od tej chwili staje się współwłasnością w częściach ułamkowych. Dorobek ma charakter dynamiczny (zmienny) Miernikiem udziałów jest rozkład, niemożliwe jest ustalenie na przyszłość wysokości ostatecznych udziałów małżonka. Art. 35, 41 § 4 konsekwencje tej konstytucji.
Zaręczyny
Mimo braku uregulowania instytucji zaręczyn w aktualnie obowiązującym prawie rodzinnym złożona drugiej osobie obietnica zawarcia małżeństwa (zaręczyny w zwyczajowym znaczeniu tego słowa) może mieć jednak prawne reperkusje normatywne. Nie da się zastosować do takiej obietnicy konstrukcji umowy przedwstępnej z art. 389 i 390 k.c. nawet jednak gdyby pokusić się o ocenę zaręczyn na gruncie obu przepisów, to i tak nie da się zastosować skutku silniejszego umowy przedwstępnej, tzn. zmusić opornego narzeczonego do zawarci małżeństwa. Z obietnicy zawarcia małżeństwa mogą jednak powstać pewne roszczenia majątkowe w postaci: żądania zwrotu kwot wydatkowanych na uzasadnione przygotowania do ślubu (roszczenie można byłoby oprzeć na art. 415 k.c.) żądania zwrotu podarunków zaręczynowych bądź to przy zastosowaniu konstrukcji darowizny warunkowej lub też na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 410 k.c.) z argumentacją, że skoro ktoś uchyla się od zawarcia małżeństwa, odpadła podstawa prawna dla podarunku zaręczynowego.
9. Pokrewieństwo
Pokrewieństwo w znaczeniu genetycznym występuje wówczas, jeżeli dane osoby mogą potwierdzić istnienie między takiej właśnie więzi genetycznej. Najprostszym dokumentem stwierdzającym istnienie lub brak pokrewieństwa jest akt urodzenia człowieka, ponieważ porównanie danych z aktów tych wynikających daje odpowiedź czy dane osoby są spokrewnione czy też nie. Pokrewieństwo występuje w linii prostej lub bocznej.
Schemat pokrewieństwa w linii prostej rys. W.W. Miedzy dowolnie wybraną para osób z powyższego schematu zachodzi pokrewieństwo w linii prostej, ponieważ dla każdej pary da się ustalić istnienie zależności, że jedna z osób pochodzi bezpośrednio lub pośrednio genetycznie od drugiej. W linii prostej wyróżniamy krewnych zstępnych i wstępnych. Zstępnymi danej osoby są wszyscy krewni w linii prostej tej osoby, które od tej osoby pochodzą bezpośrednio lub pośrednio. Wstępnymi danej osoby są wszyscy krewni w linii prostej tej osoby, od której ta osoba pochodzi bezpośrednio lub pośrednio.
Pokrewieństwo w linii bocznej zachodzi wówczas, gdy dana para osób może się wylegitymować istnieniem co najmniej jednego genetycznego wspólnego przodka przy założeniu, że żadna z tych osób nie pochodzi od drugiej bezpośrednio lub pośrednio. Schemat pokrewieństwa w linii bocznej rys. W. W. Oprócz linii wyróżniamy również tzw. stopnie pokrewieństwa. Te z kolei obliczamy ( ustalamy) biorąc pod uwagę jedynie liczbę koniecznych faktów urodzeń do zaistnienia pokrewieństwa miedzy daną parą osób czyniąc następujące dodatkowe założenia: obliczając stopień pokrewieństwa w linii prostej nie uwzględniamy faktu urodzenia się osoby, która jest krewnym wstępnym w danej parze obliczając stopień pokrewieństwa w linii bocznej nie uwzględniamy faktu urodzenia się najbliższego pokoleniowo dla danej pary wspólnego przodka Pokrewieństwo w sensie genetycznym jest faktem prawie doniosłym dopiero wtedy, gdy zostanie potwierdzone w sposób normatywnie określony. Z tego powodu, a także uwzględniając instytucję przysposobienia (adopcji) trzeba rozróżniać od pokrewieństwa w znaczeniu genetycznym tzw. pokrewieństwo prawne. Problem normatywnego ustalenia pokrewieństwa został przez ustawodawcę zwężony do ustalenia macierzyństwa i ojcostwa. Jeśli idzie o ustalenie macierzyństwa, ustawodawca pominął tę kwestię w przepisach k.r.o. Z przepisów prawa o aktach stanu cywilnego wynika, że jako matkę wpisuje się do aktu urodzenia dziecka kobietę, o której kierownik USC uzyskał nie budząca jego wątpliwość informację ( najczęściej od lekarza lub położnej), że to ona właśnie urodziła dane dziecko. We wszystkich wątpliwych przypadkach zainteresowana kobieta może wykorzystać przepis art. 189 k.p.c. w celu sądowego ustalenia lub zaprzeczenia macierzyństwa. Jeśli idzie o ustalenie ojcostwa, legislator przewidział 3 wzajemnie wykluczające się sposoby normatywne:
1) domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki tego dziecka ( domniemanie działa przez cały okres trwania małżeństwa oraz jeszcze dodatkowo przez okres 300 dni po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa) Jeżeli nie działa domniemanie w powyższym ujęciu, ojcostwo można ustalić jedynie poprzez :
2) dobrowolne uznanie tego dziecka przez mężczyznę za zgodą matki (a czasem jeszcze innych podmiotów), które dokonywane jest z reguły przed kierownikiem USC lub sądem opiekuńczym Jest to oświadczenie woli w formie ustnej do protokołu ( podpis). Unieważnienie tylko wada oświadczenia woli lub
3) sadowe ustalenie ojcostwa Przy kolizji domniemań z art. 62 k.r.o. jako ojca do aktu urodzenia dziecka wpisuje się tego, kto się wcześniej zgłosi do USC. Jeśli kierownik wie o bigamii odsyła do sądu.
10. Powinowactwo
każdego zawartego małżeństwa powstają aż dwa odrębne stosunki powinowactwa, tzn. więzi normatywne łączące: żonę ze wszystkimi krewnymi męża męża ze wszystkimi krewnymi żony Powinowactwo tak ujęte ustaje jedynie w wypadku unieważnienia małżeństwa, z którego to powinowactwo wynikało, nie ustaje natomiast po ustaniu samego małżeństwa ( nawet po rozwodzie).
W samym k.r.o. powinowactwo znalazło odzwierciedlenie wśród przeszkód zawarcia małżeństwa, w art. 90 na podstawie którego dziecku może być nadane nazwisko ojczyma oraz w art. 144 konstruującym wzajemny obowiązek alimentacyjny między ojczymem a macochą a pasierbami. W przepisach pozakodeksowych powinowactwo w odpowiedniej linii i stopniu stanowi najczęściej podstawę do wyłączenia od sprawy sądu, organu orzekającego lub biegłego. Między krewnymi męża a krewnymi żony nie zachodzi relacja powinowactwa. W takim stopniu i linii, w jakiej dana osoba jest spokrewniona z jednym z małżonków, jest ona jednocześnie spowinowacona z drugim małżonkiem. Schemat powinowactwa ojciec matka brak powinowactwa brat mąż + żona siostra powinowactwo syn córka pokrewieńcym ”wzajemny” obowiązek alimentacyjny między ojczymem a macochą a pasierbami. W przepisach
Prawo w aktach sc
1) Nie ma jednej uniwersalnej definicji rodziny . ART. 10, 23, 27 małżeństwo rodzina rodzice + dzieci rodzina mała (sformalizowana oparta o węzeł małżeński) konkubinat to nie rodzina, bo nie jest sformalizowany rodzice (małżeństwo) + dzieci adoptowane (też rodzina w rozumieniu kro) rodzice + dzieci jednego z małżonków (dawniej dominował pogląd, że to nie rodzina) Pokrewieństwo: w sensie biologicznym: więzy krwi łączące pewne osoby, dla prawa nie ma znaczenia dopóki nie zostanie normatywnie ustalone. Pokrewieństwo biologiczne i prawne. Linie: prosta i boczna pokrewieństwo w linii prostej: kiedy dana osoba pochodzi bezpośrednio lub pośrednio od innej pokrewieństwo w linii bocznej: każda 1 osoba nie pochodzi bezpośrednio lub pośrednio od drugiej, ale obie maja co najmniej jednego wspólnego przodka Krewni w linii prostej: wstępni zstępni wszyscy krewni danej osoby w l. pr. którzy, od tej osoby pochodzą bezpośrednio lub pośrednio Stopnie pokrewieństwa są liczone przy uwzględnieniu urodzin koniecznych do powstania stosunku pokrewieństwa między konkretnymi osobami przy czym w l. pr. nie uwzględniamy w tych obliczeniach faktu urodzenia się wstępnego względem którego ustalamy stopień pokrewieństwa innej osoby, a w linii bocznej faktu urodzenia się najbliższego wspólnego przodka Powinowactwo (art. 26) więź łącząca małżonka z krewnymi drugiego małżonka Powinowactwo w linii prostej wszyscy krewni w linii prostej drugiego małżonka Powinowactwo w linii bocznej wszyscy krewni w linii bocznej drugiego małżonka odpowiadają stopniom pokrewieństwa drugiego małżonka z danym krewnym Pr. rodzinne to ta część systemu prawnego, która reguluje najważniejsze na danym etapie rozwoju społecznego więzi prawo rodzinne . W Polsce do tych więzi aktualnie zalicza się: małżeństwo, pokrewieństwo (także sztuczne - adopcja), powinowactwo, opiekę nad małoletnim, kuratelę dla dziecka poczętego a nie urodzonego. Wszystkie te więzi manifestowane są jednocześnie zazwyczaj w sferze uczuciowej, a ów silny ładunek emocjonalny leżący u podłoża tych relacji determinuje zakres oraz sposób, metodę regulacji. Wiele pożądanych przez prawodawcę zachowań podmiotów st. prawnorodz. nie nadaje się z istoty do przymusowego wyegzekwowania.
11. Konkubinat
W prawie polskim konkubinat rozumiany powszechnie jako trwałe pożycie kobiety i mężczyzny na wzór pożycia między mężem i żoną, niesformalizowane jednak zawarciem małżeństwa, nie jest uregulowany kompleksowo, mimo, że ma pewne znaczenie prawne.
Konkubinat w powyższym rozumieniu może powstać jako efekt świadomego wyboru tej formy pożycia przez zainteresowanych lub też jako skutek wadliwego zawarcia małżeństwa bez spełnienia przesłanek z art. 1 k.r.o.
Konkubinat odgrywa jednak pewną rolę prawną co najmniej w następujących sytuacjach:
1) Jego skutek negatywny polega na tym, że do instytucji konkubinatu nie można pod żadnym pozorem stosować nawet w drodze ostrożnej analogii żadnego z rozwiązań przewidzianych dla małżeństwa
2) Konkubenci mogą (jeśli chcą) upodobnić swoją sytuację prawną do sytuacji małżonków:
a) mogą np. zawrzeć spółkę cywilną lub też wprowadzić między sobą współwłasność w częściach ułamkowych
b) mogą wykorzystać instytucję testamentu oraz umowy ubezpieczenia na wypadek śmierci ze wzajemnym wskazaniem siebie jako spadkobierców lub osoby uprawnionej do odbioru świadczeń z takiej umowy wynikających
c) może (musi) dojść do dobrowolnego uznania dziecka konkubiny przez konkubenta lub do sądowego ustalenia jego ojcostwa w celu powstania między konkubentami a ich dziećmi wszystkich stosunków prawnych, jakie ustawodawca przewidział między rodzicami a ich dziećmi
3) Istnieją też pewne regulacje szczegółowe dotyczące konkubinatu:
a) obowiązki dziecka przewidziane w art. 91 k.r.o. dotyczą nie tylko rodziny opartej na związku małżeńskim, ale każdej w ujęciu socjologicznym, a więc i takiej, którą tworzą konkubenci i ich dzieci
b) w wypadku ustania pożycia konkubentów sąd może ingerować w wykonywanie przez nich władzy rodzicielskiej na podstawie art. 107 § 2 k.r.o.
c) na gruncie art. 446 § 2 k.c. SN wyraził pogląd, że również pozostały przy życiu konkubent może żądać od sprawcy śmierci drugiego konkubenta środków utrzymania o których mowa w tym przepisię
d) w art. 8 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i o dodatkach mieszkaniowych również konkubentom przyznano prawo do wejścia ex lege w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po śmierci jednego z nich
e) w art. 221 § 1 prawa spółdzielczego przyznano pozostałemu przy życiu konkubentowi prawo ubiegania się na zasadzie pierwszeństwa o przydział lokatorskiego prawa do lokalu spółdzielczego
f) w art. 115 §11 k.k. konkubenci zostali zaliczeni do kręgu osób bliskich, w związku z czym przysługuje im prawo odmowy zeznań
g) w art. 111 §1 i §3 ordynacji podatkowej przewidziano solidarną odpowiedzialność obu konkubentów za zaległości podatkowe każdego z nich.
12. Unieważnienie małżeństwa
Mechanizm działania dowolnej przeszkody małżeńskiej ( model prawidłowej i wyczerpującej odpowiedzi na jakiekolwiek pytanie dotyczące którejkolwiek z przeszkód małżeńskich):
1.należy dokładnie sprecyzować granice danej przeszkody (zakazu)
2.należy stanowczo podkreślić, że małżeństwo zawarte z naruszeniem zakazu jest i tak małżeństwem skutecznie zawartym, jest jednak małżeństwem wzruszalnym, bo można je udowadniać
3.skoro małżeństwo jest unieważnione wyrokiem sądowym, wypada omówić problem legitymacji czynnej (kto pozywa) i biernej (kogo pozywa) przy powołaniu się na dany zakaz lub przeszkodę
4.należy poruszyć kwestie tzw. konwalidacji wadliwe zawartego małżeństwa, której mechanizm polega tu zawsze (o ile konwalidacja jest w ogóle możliwa) na odpadnięciu podstawy, którą można by motywować unieważnienie małżeństwa (np. małolat osiągnął wiek pełnoletności); istota konwalidacji polega zaś na tym, że związek skutecznie zawarty, ale wzruszalny staje się związkiem niewzruszalnym
5.dopuszczalność unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu (art. 18 i 19 k.r.o.) chory psychicznie możliwa konwalidacja: niedorozwinięty umysłowo niemożliwa ubezwłasnowolniony częściowo można dopuścić do małżeństwa(za zgoda sadu) jeśli powodem ubezwłasnowolnienia jest niedorozwój umysłowy lub choroba psychiczna; trzeba jeśstwa po jego ustaniu
13. Majątek małżonków
ART. 31 W obrębie wspólności dorobku małżeństwo będzie dysponowało 3 masami majątkowymi: zarobkowym majątkiem wspólnym 2 masami majątków odrębnych, osobistych
ART. 32 ogólny opis zakresu majątku wspólnego
ART. 33 cz. 34 taksatywne wyliczenie przedmiotów, które mogą uchodzić do majątków odrębnych małżonków Dorobku wspólnego małżonków dotyczą wszystkie przedmioty których małżonkowie dorobili się wspólnie, z wyjątkiem tych, które na mocy przepisu art. 33 są zaliczane do majątku odrębnego.
ART. 33 1-problem pojawia się przy udowadnianiu nabycia danego składnika majątkowego 2 darowizny, w których strona obdarowaną jest tylko jeden z małżonków (należy tu także zaliczyć darowizny wewn. między małżonkami) +art. 34 przedmioty zwykłego urządzenia domowego (faktyczny użytek obojga małżonków) -stają się majątkiem wspólnym (gdy są przeznaczone do wspólnego korzystania) chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił (są to przepisy względnie obowiązujące) 3- MAJ. ODRĘBNY MAJ. ODRĘBNY art. 33 pkt. 1, 2 art. 33 pkt 3 SAMOCHOD SPRZEDANY - WIERZA HI-FI - INNE (PIENIĄDZE) to nie dochód tylko M.
14. Stosunki rodzinne
w ogólności) prawno -rodzinne obowiązek wzajemnego alimentacja wspierania się art. 128 art. 87 kro art. 129 art 133 nazwisko dziecka art. 88- 90 kro obowiązek dziecka art. 91 kro władza rodzi- cielska 92 - 1122 kro osobista styczność art. 113 kro
Obowiązek obopólny wspierania się rodziców i dzieci: nie jest to wspieranie materialne tym zajmuje się instytucja obowiązku alimentacyjnego; nie można przymusowo tego wyegzekwować dot. wspierania się duchowego, psychologicznego ( art. 23 i 87) obowiązek z art. 91: uzupełnienie obowiązku małżeńskiego przyczynia się do zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 27) rozbity na dwa art. 27 i 91 ze wzg.
Na systematykę kodeksu imię i nazwisko człowieka indywidualizacja rodziny w obrębie społeczności identyfikacja członka danej rodziny Imię z chwilą sporządzenia aktu urodzenia dziecka imię staje się faktem normatywnym rodzice dokonują wyboru i składają oświadczenie kierownikowi usc albo gdy rodzice nie korzystają z tego uprawnienia, kierownik sam wybiera imię prawo do zadania imienia wynika z władzy rodzicielskiej:
1) rodzice powinni być określeni w sposób normatywnie określony
2) co najmniej 1 rodzicowi przysługuje władza rodzicielska
3) jeżeli ta władza przysługuje obojgu rodzicom to nadanie imienia powinno być wspólną decyzją Przewidziana jest ingerencja sądu, gdy rodzice są nieznani ( art. 50 pr asc)
Czy rodzice by nadać imię muszą mieć władzę rodzicielską ? jeżeli są znani to mogą Kierownik ma prawo odmówić wpisania wybranego imienia:
1) więcej niż dwóch imion
2) ośmieszającego, nieprzyzwoitego, nie pozwalającego na rozróżnienie płci, w formie zdrobniałej Wydaje wtedy decyzje adm. , na którą służy nawet zaskarżenie do NSA W ciągu 6 m cy od wpisania imienia rodzice mogą zarządzić zmiany tego imienia (art. 51 asc) Dotyczy to każdego imienia wpisanego do aktu sc (także tego, który wpisał kierownik usc)
Zmiana imienia dziecka: ustawa o zmianie imion i nazwisk z 1956 przy okazji adopcji dziecka Nazwisko zależy od stopnia ustalenia jego pochodzenia i od sposobu tego ustalenia : jeżeli dziecko jest nieznane w sensie normatywnym sąd określa nazwisko (art. 52 asc) jeżeli matka dziecka pozamałżeńskiego jest znana, a ojcostwo jest nieustalone dziecko nosi nazwisko matki jeżeli jest ustalone ojcostwo dziecko powinno nosić nazwisko ojca, jeżeli dziecko pochodzi z małżeństwa dziecko może nosić nazwisko matki, tylko gdy:
1) matka ma inne nazwisko niż ojciec i
2) rodzice zgodnie uznali, że dziecko będzie nosić nazwisko matki Uznanie dziecka uznający musi wyrazić zgodę, by dziecko nosiło jego nazwisko Art. 88 § 2 zawarcie ustanie 300 dni małżeństwa małżeństwa domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa art. 88 § 2 uregulowanie syt. dziecka urodzonego przed zawarciem małżeństwa art. 90 możliwość nadania nazwiska ojczyma:
1) dziecko jest małoletnie
2) małżonkowie muszą zgodnie oświadczyć przed kierownikiem usc, że chcą nadać pozyt. dziecku nazwisko ojczyma
3) dziecko, które ukończyło 13 lat musi wyrazić na to zgodę negat.
4) dziecko nosi nazwisko ojca, przy czym ojcostwo wynika z art. 62 lub poprzez uznanie dziecka art. 25 zawarcie małżeństwa:
kobieta ma pierwszeństwo oświadczenia, co chce zrobić ze swoim nazwiskiem (zostać przy swoim, przybrać do swojego nazwisko męża, lub wziąć nazwisko męża) gdy żona pozostaje przy swoim nazwisku dopiero mąż może skorzystać z pozostałych możliwości (zostać przy swoim przybrać nazwisko żony) art.
adopcja: dziecko zaczyna nosić nazwisko osoby przysposabiającej; może też być połączenie nazwisk przysposobionego: przysposabiającego (dziecko będzie takie nazwisko nosiło) rozwiązanie adopcji nie powoduje automatycznego powrotu do nazwiska sprzed okresu adopcji (musi być orzeczenie sądu).
14. Władz rodzicielska
Można ubiegać się o nazwiska (imienia) w trybie administracyjnym (decyzyjnym) z ważnych powodów: przesłanki pozytywne: noszenie nazwiska ośmieszającego lub nie licującego z godnością człowieka w formie imienia o brzmieniu ni polskim dot. osób, które chcą zmienić nazwisko na używane potocznie w swoim środowisku Zmiana nazwiska osoby pozostającej w związku małż. wymaga zgody drugiego małżonka, bo w razie zmiany rozciąga się na niego. Nie dot. to sytuacji, gdy drugi małżonek jest ubezwłasnowolniony całkowicie, albo są nieprzezwyciężone przeszkody uniemożliwiające porozumienie z nim wtedy zmiana nazwiska nie rozciąga się na niego, Jeżeli zmiana nazwiska dot. osób pozostających w zw. Małż to automatycznie rozciąga się na ich dzieci, chyba, że rodzice zgodnie oświadczą, że zmiana dotyczy tylko ich. Jest też możliwa zmiana tylko nazwiska dziecka (na wniosek przedstawiciela ustawowego, jeżeli jest małoletnie).
Władza rodzicielska; funkcje:
1)nietypowa sytuacja dziecka jako podmiotu prawa, rodzice powinni przejawiać troskę przy załatwianiu spraw dotyczących dziecka załatwianiu wszystk8ich spraw;
2)przygotowanie dziecka do w pełni samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie; art.96
Władza rodzicielska jako instytucja prawa rodzinnego:
a)atrybut pieczy nad osobą dziecka (element osobowy);
b)atrybut pieczy nad majątkiem dziecka;
c)atrybut przedstawicielstwa art. 95 § 1 i art. 98 § 1 k. r.
d) atrybut wychowania dziecka
ad. a) trudno go określić treściowo: piecza nad osobą jakiekolwiek przejawy chroniące osobę dziecka przed negatywnymi następstwami grożącymi dziecku; wychowanie psychiczne kształtowanie dziecka, wpojenie określonych postaw i ideałów; kierowanie możliwość wydawana wiążących dziecko poleceń. art. 95 i 96
ad. b) Dziecko może nabywać prawa majątkowe, rodzice tylko sprawują nad majątkiem dziecka pieczę. Wyłączenia spod pieczy: art. 102 k. r. nie obejmuje składników nabytych przez dziecko w drodze darowizny lub spadkobrania, o ile darczyńca lub spadkodawca wyraźnie oświadczył, że jego zamiarem jest wyłączenie tych składników spod pieczy rodziców (zarząd wtedy sprawuje zarządca, albo kurator ustanowiony przez sąd ) art. 21 i 22 k. c. zarobki uzyskiwane przez dziecko ( dziecko nimi zarządza) przedmioty majątkowe oddane dziecku do wyłącznej dyspozycji 96.12.03.
Atrybuty władzy rodzicielskiej:
A)od strony teoretycznej (model ustawowy)
B)od strony praktycznej (wykonywanie w praktyce)
Atrybut przedstawicielstwa: ma charakter służebny względem atrybutu pieczy nad osobą i majątkiem dziecka obejmuje:
A)dokonywanie za dziecko czynności prawnych;
B)dokonywanie za dziecko czynności procesowych ( reprezentacja przed organami) umocowanie do przedstawicielstwa dziecka: art.98 §1 ( wynika z ustawy)
Zakres reprezentacji ustawowej jest związany z aktualnym zakresem przysługującej rodzicom władzy rodzicielskiej. Rodzice są przedstawicielami dziecka tylko w zakresie władzy rodzicielskiej
A.rodzice nie mogą reprezentować dzieci podległych ich władzy rodzicielskiej w czynnościach między tymi dziećmi by nie dochodziło do pokrzywdzenie dzieci
B.rodzice nie mogą też reprezentować dzieci w czynnościach między dziećmi a jednym z rodziców lub jego małżonkiem; wyjątki: o ile czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu ze strony rodzica lub jego małżonka na rzecz dziecka podlegającego władzy rodzicielskiej przy czynnościach na podstawie których jedno z rodziców dochodzi od drugiego lub swego małżonka środków utrzymania na rzecz dziecka.
Fakt, iż dziecko uzyskuje ograniczoną zdolność do czynności prawnej nie wyklucza reprezentacji rodziców, nawet w sytuacjach, w których dziecko zrównane jest z osobą o pełnej zdolności do czynności prawnych.
Podmioty władzy rodzicielskiej:
a.grupa podmiotów poddanych władzy rodzicielskiej;
b.grupa podmiotów, którym władza rodzicielska przysługuje;
c.grupa podmiotów współuczestniczących w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
ad. A są to dzieci określonych rodziców art. 92 art. 182 kuratela ventris nomine
ad. B Są to rodzice art.93 pochodzenie dziecka od rodziców ustalone w sposób zgodny z prawem; sądowe ustalenie ojcostwa; konieczność legitymowania się przez: art. 94 rodziców pełnym zakresem zdolności do czynności prawnych (rodzic małoletni lub ubezwłasnowolniony nie jest podmiotem, któremu władza rodzicielska przysługuje) brak form ingerencji sądu w postaci pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej (obojętne czy jest to sąd opiekuńczy czy karny) rodzice muszą żyć.
Te przesłanki spełniają: obje rodzice - władza rodzicielska przysługuje obojgu; jeden rodzic - władza rodzicielska przysługuje jednemu; żaden rodzic nie spełnia - władza rodzicielska im nie przysługuje 96.12.10. ad. C art. 1121 k. c. Wyróżnione zostają podmioty, którym przysługuje prawo wykonywania władzy rodzicielskiej. Nie można powiedzieć, że przysługuje im prawo wykonywania władzy rodzicielskiej choć uregulowanie znajduje się w kodeksie.
Struktura więzi normatywnej w obrębie instytucji władzy rodzicielskiej:
1.Stosunki między rodzicami a dziećmi (każdego z rodziców z każdym dzieckiem) art. 95 §1 i art. 111 k.. ro., 95 §2
2.Stosunek między każdym z rodziców a wszystkimi osobami trzecimi ( władza rodz. To prawo
3.Stosunek między rodzicami a osobami trzecimi uczestniczącymi w wykonywaniu władzy rodzicielskiej art. 112
4.Stosunek między osobami trzecimi uczestniczącymi w wykonywaniu wł. Rodzicielskiej a dzieckiem.
5.Stosunek rodzic - rodzic art. 107, 58 § 1
6.Stosunek rodzice - państwo.
Kryteria należytego wykonywania władzy rodzicielskiej ich hierarchia art. 95 § 3,, 101 § 1 Nadrzędne znaczenie ma kryterium dobra dziecka art. 109 § 1 i 2. 96.12.17. Zasady wykonywania władzy rodzicielskiej. Większość tych zasad dotyczy atrybutu pieczy nad majątkiem dziecka; dotyczy osoby art. 96 ( jako reguły wykonywania władzy rodzicielskiej i jako rozwinięcie art. 95) Art. 97 i 100 § 1. rodzice, którym przysługuje włada rodzicielska mają samodzielność. § 2. w istotnych sprawach obowiązek porozumienia się rodziców (współdecydowanie) Zakres istotnych spraw dziecka - wszystkie sprawy dotyczące sytuacji dziecka w obrębie rodziny i na zewnątrz (wobec innych ludzi).
Sąd - jego rola wg art. 97 § 2 - mediator, rozstrzyga, gdy brak zgody rodziców. Art. 100 nakłada na sąd i każdy organ państwowy do którego rodzice zwrócą się o pomoc - obowiązek jej udzielenia. Piecza nad majątkiem dziecka wykonywana jest w formie prawa podmiotowego do zarządzania majątkiem. pełna swoboda rodziców przy czynnościach zwykłego zarządu; konieczność zgody sądu op. na czynności przekraczające zwykły zarząd Czynność dokonana bez tej zgody jest bezwzględnie nieważna od początku. Art. 203 dot. Przeznaczenia majątku dziecka na potrzeby dziecka; na potrzeby wychowującego się wraz z nim rodzeństwa; na inne usprawiedliwione potrzeby rodziny (art. 27, 91, 103 dot. Wspólnych potrzeb rodziny) Zarząd rodziców ustaje gdy: zostaje odebrany rodzicom w czasie trwania władzy rodz. Dziecko uzyskało pełnoletniość W obu przypadkach istnieje obowiązek art. 105 przekazania majątku dziecka jego przedstawicielowi ustawowemu lub dziecku. Może być też obowiązek sprawozdania z zarządu majątkiem (rozliczenie się rodziców) Art. 104, 108 Atrybut przedstawicielstwa ustawowego: Jedna reguła : każde z rodziców może samodzielnie reprezentować dziecko (art. 98 § 1) element wykonywania pieczy nad osobą art. 569 kpc - w sytuacjach nagłych można ominąć potrzebę uzyskania zgody drugiego rodzica przez wydanie zarządzeń tymczasowych (nawet przez sąd niewłaściwy miejscowo) Art. 58 Art. 107 sąd może powierzyć wykonywanie wł. Rodz. Jednemu z rodziców, ograniczając wł. Rodz. Drugiego do określonych obowiązkó i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.Czy to ograniczenie dotyczy władzy rodz., czy jej wykonywania? (art. 28, 29, 107 skutki normatywne separacji) art. 104 wł. Rodz. Jest wykonywana tylko przez jednego rodzica sąd może go zobowiązać, by sporządził inwentarz majątku dziecka art. 108 rodzice podlegają bieżącemu nadzorowi sądu, mają się stosować do poleceń i wskazówek sądu, w celu ochrony dziecka ubezwłasnowolnionego całkowicie Formy podstawowe ingerencji sądu op. Art. 109 113 kro
a)zarządzenia ograniczające wł. Rodz. (atrt 109, 1122)
b)Zawieszenie wł. Rodz. Art. 110
c)Pozbawienie wł. Rodz. Art. 111
d)Ingerencja w osobistą styczność rodziców z dzieckiem art. 113
Kiedy jakie formy stosujemy i jakie są skutki Art. 109 wszystkie zarządzenia stosownie do okoliczności, art. 109 przykładowe wyliczenie Art. 111 kiedy:
a)istnieje przemijająca przeszkoda do wykonywania wł. Rodz. (trwała lub przemijająca z perspektywy czasu, który pozostał do wykonania wł. Rodz.
b)Kiedy rodzice nadużywają wł. Rodz.
c)Lub rażąco zaniedbują obowiązki względem dziecka.
Skutki prawne zawieszenia i pozbawienia nie muszą być identyczne Kara pozbawienia praw rodzicielskich lub op. terminologia karna Pozbawienia wł. Rodz. dotyczy tylko dziecka względem którego ją orzeczono 97.01.07 art.113 § 1. pozb. Władzy rodz. Nie narusza prawa rodziców do kontaktowania się z dzieckiem , prawo to nie może mieścić się w treści wł. Rodz. St. Się z tym nie zgadza naturalne prawo do kontaktu z dzieckiem wynika z pokrewieństwa (źródło pierwotne) i władzy rodzicielskiej Zakaz osobistej styczności rodziców z dzieckiem wydany przez sąd musie być jeżeli wymaga tego dziecko Osobiste kontakty z dzieckiem: -fizyczna bliskość (wspólne przebywanie, bezpośrednie zainteresowanie) Nie można zakazać dziecku osobistych kontaktów z rodzicami Art. 109 § 1 pkt 5 odesłanie dziecka do placówki op wych Art. 113 § 2 lub do rodziny zastępczej Ustawa o syst. Oświaty 7.IX. 1991 Rozp. RM z 1994r. w spr. Placówek opiekuńczo wychowawczych a)placówki zapewniające stały pobyt dziecka i stałą pieczę nad nim b)placówki pobytu czasowego (tzw. Przechowalnie)
ad. a) rodzinne domy dziecka domy dziecka w tym domy dla dzieci małych państwowe pogotowie opiekuńcze Placówki resocjalizacyjne umieszcza się tam dzieci z punktu widzenia zastosowania przepisów ustawy o post. W spr. Nieletnich; nie wchodzą jako takie w skład placówek op wych. Rodzinne domy dziecka. Osoba fiz, która spełnia określone wymagania może się ubiegać o zezwolenie kuratora na prowadzenie takiej placówki, funkcjonuje ona jako rodzina wielodzietna (6 wychowanków wg przepisów - nie więcej jednak niż 12). W pierwszym okresie 3 wychowanków; z chwilą, gdy wychowawca dobiega wieku emerytalnego dom ulega likwidacji. Domy dziecka Obejmuje ta kategoria także domy dla małych dzieci (w latach 50 domy dla dzieci do 3 roku życia były zarządzane przez Ministerstwo Zdrowia, mogły tam przebywać kobiety od 7 miesiąca ciąży do 3 miesięcy po urodzeniu) 1993 przeszły do resortu oświaty 1994 obecnie są to domy dziecka Państwowe pogotowie opiekuńcze Ma charakter diagnozujący, dziecko z punktu widzenia optymalnego środowiska, w jakim dziecko powinno być umieszczone, pobyt nie powinien przekraczać 3 m-cy , może ulec przedłużeniu na dalsze 3 m-cy (gdy trudno dokonać diagnozy); funkcje umieszczenie dziecka w wypadkach nagłych do czasu rozstrzygnięcia przez sąd w jakim środowisku zastępczym ma to dziecko przebywać. Policyjne izby dziecka 72 godz., do 14 dni najwyżej zabezpieczyć pieczę nad dzieckiem by ustalić, kto jest jego opiekunem. Rodziny zastępcze Nie sa to placówki op.-wych.
Dobrowolne; podjęcie się przez os. Fiz. Lub małżonków wspólnie pieczy nad dzieckiem;
1.rodzina, w której sąd umieszcza dziecko, ingerując w wykonywanie wł. Rodz. (tryb sądowy)
2.rodzina, w której umieszcza się dziecko za zgodą rodziców na podst. Umowy powierzenia, którą z kandydatami na rodziców zawiera kurator oświaty (tryb umowny)
3.rodzina preadopcyjna - wstępny etap do orzeczenia adopcji w przyszłości
4.rodziny dla dzieci specjalnej troski Rodziny korzystają z pomocy finansowej (na podst. Umowy finansowej zawartej z kuratorem oświaty) jest to pomoc na potrzeby dziecka. 97.01.14. Koncesja prawa adopcji w kro.
1) ta instytucja nie miała i nie ma do spełnienia 1 tylko funkcji; ma ona również funkcje:
a) stworzenia zastępczego środowiska rodzinnego w pełni imitującego od str. Normatywnej naturalne środowisko wychowawcze;
b) osiągnięcie skutków gospodarczych, majątkowych w zamian za przyjęcie kogoś do rodziny, danie nazwiska i majątku następuje ciągłość rodu.
2) W Polsce adopcja spełnia tylko funkcję, bo: - może być orzeczona tylko co do osoby małoletniej i tylko dla jego dobra, powstaje tylko w oparciu o orzeczenie sądu
3) Ustawodawca nie jest konsekwentny w realizacji tego modelu: np. adopcja niepełna ( zakłada powiązanie nowych rodziców i dzieci, z pozostawieniem więzi normatywnych ze „starymi rodzicami”
Rola ośrodków adopcyjno opiek. O zasięgu wojewódzkim Jedna z placówek, powstały w sposób normatywny w 1993 rozporz. Wyk. Min. Oświaty do ustawy o systemie oświaty
a) publiczne ( państwowe)
b) tworzone przez org. Społeczne i związki wyznaniowe w ramach swojej działalności statutowej (z chwilą ujęcia w rejestrze kuratora może działać)
Ośrodki prowadzące pośrednictwo adopcyjne gromadzą dane dot. Dzieci, których syt. Prawna jest tak uregulowana, ze mogą być adoptowane; oraz o potencjalnych kandydatach na osoby przysposabiające; istnieje obowiązek zasięgnięcia opinii ośrodka przez sąd (polecenie ustawowe). Istnieje obowiązek powiadomienia i przekazania danych o dziecku do Centr. Ośr. Adopc. W W-wie, które od 3 m-cy od zarejestrowania nie znalazły rodziców. Cent. Ośr. Adop. ma obowiązek przekazania tej informacji do innych województw dasze 3 m-ce, ośr. Ten wydaje pozwolenie na adopcję zagraniczną. Przesłanki adopcji: (wymogi) orzeczenie sądu preadopcja okres w ramach którego kandydaci sprawują bieżącą pieczę nad dzieckiem; podst.: art. 1201 (w odniesieniu do ad. w Polsce ma charakter (formę) fakultatywny; nie zagranicznej), zarz. Wyk w spr. Rodzin zastępczych Zgoda rodziców na adopcję: nie podlega badaniu przez sąd art. 119 § 2 można orzec mimo odmowy zgody (przepis racjonalny humanistyczny ?) termin 6 tygodni od urodzenia dziecka rozpoczyna się dopiero postępowanie ( żeby pytać rodziców o zgodę musi upłynąć termin) Rodzaje sposoby wyr. Zgody: blankientowa najpierw jest wyrażona bez wskazania osoby , można cofnąć typowa w post. Adopcyjnym najdalej do złożenia wniosku musi być aktualna do uprawomocnienia się orzeczenia ( do tego czasu można ją cofnąć) Orzeczenie adopcji oraz Zmiana imienia i nazwiska wpływ adoptowanego do i po 13 roku życia. Przedmiotowe i podmiotowe rodzaje adopcji : Przedmiotowe: ze względu na skutek pełna niepełna blankietowa (nierozwiązywalna, pełne nieodwołanie) Podmiotowe: z pktu widzenia tego kto adoptuje singularna wspólna, małżeńska: w jednym akcie i na raty art. 116 adopcja dziecka naturalnego jednego z małżonków Adopcja zagraniczna: adopcja przez osoby zamieszkałe za granicą ma charakter ......... ( dopiero, gdy w Polsce nie można dziecku stworzyć warunków) Dwa wyjątki: gdy osoba zagraniczna jest krewnym lub powinowatym , albo już wcześniej adoptowała kogoś z rodzeństwa nie oznacza to pierwszeństwa tych osób. Obowiązkowa jest preadopcja w Polsce. Skutki adopcji pełnej i niepełnej obowiązki przechodzą na rodziców przysposabiających szczególne skutki kodeks i książka Przysposobienie anonimowe: zgoda blankietowa je rozpoczyna , skutki: obalenie wniosku orzeczenie adopcji nie można rozwiązać obowiązek sporządzenia nowego aktu urodzenia (z mocy prawa); niedopuszczalność ustalenia pochodzenia skutki jak przysp. Pełne oraz skutki szczególne nie można rozwiązać obowiązek sporządzenia nowego aktu urodzenia (z mocy prawa); niedopuszczalność ustalenia pochodzenia Fikcja adopcji blankietowej skutki jak adopcji bl. Bez wyrażenia zgody przez rodziców art. 1191 § 3. Art. 47, 48, 49 pr. Asc (nowela z '95) blankietowa akt ur. Z urzędu się sporządza, stary akt nie podlega ujawnieniu, chyba, że sąd tego zażąda małoletni przysposobiony po dojściu do pełnoletności pełna reguła w każdej postaci podmiotowej- możliwość sporządzenia nowego aktu na wniosek przysp. Lub owego za zgodą drugiej strony jeżeli sąd to umieści w orzeczeniu; po rozwiązaniu tej adopcji nowy akt się unieważnia i wzmiankę na starym W innych przypadkach tylko wzmianka w akcie urodzenia. Przy adopcji niepełnej sąd na wniosek nowych rodziców wyłącza ujawnianie ich danych w aktach - odpisach skróconych i zwykłych. Skutki adopcji ( rozwiązania): przesłanki ważne powody ( zupełny i trwały rozkład pożycia i in. Skutki alimentacja ustaje ale sąd ją może utrzymać w mocy ( przy nazwisku i imieniu odwrotnie) Alimentacja: Istota i cechy charakterystyczne : Obowiązek al. polega na dostarczaniu przez osoby bliskie śr. Utrzymania a w miarę potrzeby też śr. Wychowania- dare (art. 128 -131) Nie każde zatem świadczenie będzie obow. Al. W tym znaczeniu (bo nie ma bliskości między osobami) Art. 135 tacere (marka) Cechy: humanitarny charakter przepisów al. Opartych na nat. Zasadach moralnych bezwzględny charakter tych przepisów (ins cogens) art.138 majątkowy charakter świadczeń alimentacyjnych nieprzenaszalność uprawnień i obowiązków w drodze umowy niedopuszczalność zrzeczenia się tych świadczeń nieprzedawnialność samego prawa roszczenie raty szczególna ochrona św. I praw alim. Przepisać art. 97 , 98, 99.
Przesłanki obowiązku alimentacyjnego:
a)ogólne muszą zaistnieć w każdej sytuacji
b)szczególne tylko w niektórych typach roszczeń alimentac.
ad. a) Odpowiedni stopień bliskości Pozostawanie w stanie niedostatku Istniejące usprawiedliwienie potrzeby Możliwości zarobkowe: majątkowe zobowiązanego
ad. b) Wyjątki o niedostatku: dziecko które nie jest w stanie samo się utrzymać, małż.
Niewinny ( art. 60 § 2) zasady współczucia społecznego art. 144 ( powinowaci) - przyczyniania się do utrzymania i wychowania dziecka (powinowaci) - przy rodzeństwie - niedogodność podmiotu uprawnionego do alimentów: a)sam się wprawił w stan niedostatku b)nie wykonywał swoich obowiązków względem obecnie zobowiązanego Usprawiedliwione potrzeby: Wyeliminowanie niedostatku osiągnięcie odpowiedniego poziomu życia Podmiotowy zakres art. 144: Art. 129 132
1) wg zasad wsp. Społ
2) tak, jak rodzice i dzieci
3)subsydiarny na końcu pr.
Proc. Kpc art. 188 1.111 ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych dla św. Alim. 2.144 możliwość prowadzenia sprawy pod nieobecność nieznacznego z miejsca pobytu zobowiązanego (jeżeli to uwiarygodniamy ustanowienie dla niego kuratora). 3.321 sąd może wyjść ponad żądanie pozwu 333 dopuszczalność zasądzenia alim. Wyrokiem zaocznym. 4.wyrokowi zasądzającemu sąd nadaje rygor natychmiastowej wykonalności, alimenty korzystają z pierwszeństwa są wyjęte z pod egzekucji kp pracodawca płaci alim. Z wypłaty zobowiązanego Fundusz alimentacyjny: ust. Z 1974r. zastępcze źródło subsydiowego osób, które nie mogą uzyskać należnych im św. W zwykłym trybie (państwo płaci zamiast); dysponuje nim ZUS,
Kto może skorzystać:
1)dzieci małoletnie, a po osiągnięciu pełnoletności tak długo jak 133 kro, o ile uczą się w szkole dziennej
2)inwalidzi I i II gr bez względu na wiek
3)kobiety pow. 50, mężczyźni 65 lat nie mają stałych źródeł utrzymania z innych funduszy społecznych.
Wyrok zarządzający alimenty lub ugoda sądowa z klauzulą wykonalności Ugoda sądowa złożyć u komornika stwierdzi, że nie da się ściągnąć; wydaje orzeczenie o tym, z prognozą, że stan ten potrwa co najmniej 3 m-ce; wniosek pisemny do ZUS (bezpośrednio lub przez komornika), data jego wyznacza miesiąc do kiedy alimenty są wydawane; tyle ile zasądził sąd, a nie więcej niż 30% śr. Wyn w dziale gosp. Uspołecznionej (co kwartał) 1)utrudnienie wyjazdu wstrzymywanie paszportu lub jego unieważnienie (sąd) 2)zabezpieczenie majątkowe art. 97 § 2 kro; sąd decyduje, czy to jest realne gdy już wyjechał za granicę: konw. Nowojorska 1956 państwo członek konwencji sąd woj. wniosek, Min. Spr. organ tego państwa post. Sądu. Inne post. Przed sądem w Polsce, zapadły tu wyroki (wymaga tam uznania) egzekucja za granicą można też wytoczyć powództwo przed sądem zagranicznym pomoc z placówek dyplomatycznych Art. 186 kk przest. Niealimentacja Przypadki i tryb ustalania opieki: dla ubezwł. Całkowicie małoletniego pozb. Wł. Rodz. Post. Nieprocesowe z urzędu wszczynane, z kandydat, jego weryfikacja przyrzeczenie Treść prawna i atrybuty opieki: Normat.
Reguły -zasady 0pieki:
1)należyte sprawowanie
2)bieżący nadzór sądu op.
3)współdziałanie opiekuna z sądem w ważniejszych sprawach
4)158, udział pupila w sprawowaniu opieki
5)pomoc kuratora w razie przemijającej przeszkody opiekuna art. 97 § 2 art. 100
Reguły zarządzanie majątkiem: sporz. Inwentarza obow. Wyłączenie pewnych składników z zarządu Wynagrodzenie opiekuna Skutki i przyczyny ustania zarządu Skutki ustania opieki i zwolnienia opiekuna: ustaje instytucja Nie przekreśla konieczności istnienia opieki Opiekun a rodzice: nadzory bieżącego brak kreatywna rola poddanego opiece prawa i obowiązki Opieka nad ubezwł. odesłanie do małoletniego Przypadki kurateli w kro: - tyt I i II