RYNEK PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH
Prof. dr hab. Sergiusz Nikołajczuk
2003-10-05
Przepływ pieniądza (strumieni finansowych) pomiędzy jej podmiotami (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, Skarb Państwa) oraz podmiotami zagranicznymi odbywa się przez rynek finansowy.
Na rynku finansowym dochodzi do:
Rozliczania zawieranych transakcji pomiędzy wymienionymi podmiotami
Finansowania ich działalności gospodarczej
Podstawowe znaczenie rynku finansowego związane jest z drugą funkcją, czyli z finansowaniem działalności gospodarczej gdyż w tym przypadku chodzi o przepływ strumieni pieniądza od podmiotów, którzy mają nadmiar pieniądza i chcą go zainwestować do podmiotów, które odczuwają niedobór pieniądza i zamierzają sfinansować określone przez siebie przedsięwzięcia.
Ta funkcja ma istotne znaczenie dla gospodarek w poszczególnych krajach i dla gospodarki światowej, gdyż pozwala na wzrost efektywności wykorzystania kapitału poprzez przenoszenie tego kapitału od mniej efektywnych do bardziej efektywnych zastosowań.
Istnienie rynku finansowego umożliwia przekazanie za odpowiednią cenę czasowo wolnego kapitału pieniężnego przez jedne podmioty drugim podmiotom. Na rynku tym występują dostawcy i nabywcy kapitału pożyczkowego.
Pojęcie rynek finansowy określa się biorąc pod uwagę szczególny przedmiot transakcji dokonywanych na tym rynku
Definicje rynku finansowego:
Miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy.
Rynek, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi.
Ogół transakcji papierami wartościowymi będącymi instrumentami udzielania kredytu krótko, średnio i długoterminowego.
Cechą rynku finansowego jest to, że wyodrębnia on zespół podmiotów w nim uczestniczących.
W ujęciu prof. Szyszko rynek finansowy obejmuje zespół podmiotów dokonujących transakcji rzeczywistymi i nierzeczywistymi walorami finansowymi występującymi w materialnej i zdematerializowanej formie.
Finansowe walory rzeczywiste - występują w postaci materialnej i zdematerializowanej (głównie akcje i obligacje) i nazywane są BAZOWYMI INSTRUMENTAMI FINANSOWYMI.
Walory nierzeczywiste - stanowią projekcję oczekiwań inwestorów i występują głównie przy terminowych kontraktach finansowych. Nie są one związane z fizyczną dostawą waloru finansowego, w ich przypadku handluje się wielkościami abstrakcyjnymi (zapisami księgowymi). Tego typu operacje mogą dotyczyć przewidywanego indeksowego wskaźnika kursu akcji (np. na giełdzie papierów wartościowych takim wskaźnikiem jest WIG 20), kursu dewizowego i przewidywaną przyszłą stopę %.
Wszystkie wymienione instrumenty są instrumentami pochodnymi w stosunku do bazowych i ich kurs, cena rynkowa jest związana z ceną instrumentów bazowych.
Instrument finansowy jest kontraktem zawieranym między dwiema stronami, regulującym zależność finansową między nimi.
We współczesnym świecie przerażającym rodzajem instrumentów finansowych są papiery wartościowe
Instrumenty finansowe można podzielić na dwie grupy:
Wierzycielskie (dłużne) np. obligacje, comercial papers
Własnościowe (udziałowe)
Terminowe
Do podstawowych cech instrumentów finansowych zalicza się: EGZ.
Dochód
Ryzyko
Płynność
Dochód może być mierzony w wielkościach absolutnych jako różnica wartości końcowej a wartością podstawową inwestycji np. między ceną sprzedaży nabytych wcześniej akcji a kosztem (wartością nabycia akcji).
Brakuje w tym podejściu odniesienia osiągniętego dochodu do wartości początkowej inwestycji. W tym podejściu nie jest pokazane ile należało zainwestować w celu osiągnięcia danej wielkości dochodu. W celu ominięcia tej niedogodności dochód wyrażany jest za pomocą stopy dochodu (stopy zwrotu, stopy rentowności). Jest ona wynikiem podzielenia osiągniętego dochodu przez wartość początkową zainwestowanego kapitału i wyrażana jest w % (w wielkościach względnych). STOPĘ DOCHODU najczęściej oblicza się w skali roku, dzięki temu daje możliwość porównywania dochodowości osiągniętej z inwestycji o różnej skali wielkości np. indywidualnego, drobnego inwestora i dużego inwestora instytucjonalnego.
Ryzyko staramy zrozumieć neutralnie.
Negatywne rozumienie to możliwość poniesienia straty bądź uzyskanie dochodów niższych niż przeciętnie lub osiągnięcie dochodu ponad przeciętnie.
Ryzyko to możliwość zrealizowania dochodu różniącego się od dochodu ponadprzeciętnego.
Ryzyko instrumentów finansowych jest typowym ryzykiem inwestycyjnym związanym w inwestowanie w dany instrument finansowy. Obligacje skarbowe są instrumentem mało ryzykownym.
Na ryzyko instrumentów finansowych ma wpływ ryzyko instytucji, która go emituje, dlatego obligacje przedsiębiorstwa są uważane za bardzo ryzykowne niż obligacje Skarbu Państwa, dlatego emitent musi zaoferować wyższe oprocentowanie.
Ryzyko rynkowe wynikające z faktu, że dochód z tytułu posiadania instrumentu finansowego zależy od określonych parametrów kształtowanych przez rynek. Tymi parametrami są różnego rodzaju ceny finansowe takie jak: stopa %, kurs walutowy, cena papierów wartościowych, cena towaru. Stąd wyróżnia się ryzyko stopy %, kursu walutowego, ceny papierów wartościowych, ceny towarów.
Ryzyko stopy% polega zmianie ceny rynkowej instrumenty finansowego o stałym oprocentowaniu w skutek zmiany stopy % oraz naprawy zgodności między terminami zapadalności aktywów i pasywów podatnych na zmianę stopy %.
Z trzecią cechą płynnością instrumentu finansowego wiąże się ryzyko płynności. Płynność oznacza możliwość zamiany instrumentu na gotówkę w krótkim okresie po spodziewanej cenie.
Instrumenty finansowe, które nie są zbywalne tzn. w przypadku których występuje zastój w obrocie, maja mają niższą płynność w porównaniu z instrumentami zbywalnymi, a ponadto występuje zależność płynności od okresu, na który emitowane są instrumenty finansowe. Jeżeli okres, na który instrument jest wystawiony jest dłuższy to płynność jest niższa.
Uczestnikami rynku finansowego są podmioty dysponujące nadwyżkami kapitału pieniężnego zwane KAPITAŁODAWCAMI, którzy lokują swój kapitał i są oni tzw. inwestorami i kreują podaż kapitału.
Podmioty mające jego niedobór, zgłaszający popyt na kapitał zwani KAPITAŁOBIORCAMI kreują popyt.
Na rynku występują POŚREDNICY filii, którzy pośredniczą w przepływie środków finansowych od kapitałodawców do kapitałobiorców.
W rozwiniętej gospodarce rynkowej, podmiotami rynku finansowego zarówno po stronie popytu jak i podaży są w szczególności takie podmioty jak Skarb Państwa, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, organy samorządowe, instytucje finansowe (banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze powiernicze oraz podmioty zagraniczne (przedsiębiorstwa i międzynarodowe organizacje gospodarcze).
Zazwyczaj gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa posiadają trwałe nadwyżki dochodów nad wydatkami, które chcą udostępnić do zagospodarowania. Natomiast Skarb Państwa z reguły cierpi na ciągły niedobór środków i chce je pozyskać na rynku finansowym, aby zrealizować swoje zamierzenia (pokrycie kosztów przystąpienia do UE) bez zwiększenia a nawet przy obniżeniu podatków oraz bez zmniejszenia wydatków.
Państwo poprzez wprowadzoną politykę finansową i pieniężną wpływa na zwiększenie bądź zmniejszenie przepływających w gospodarce strumieni finansowych, wpływa również na szybkość ich przepływów.
We współczesnej gospodarce staje się regułą dążenie do zbliżenia się równowagi przepływających strumieni między poszczególnymi grupami podmiotów.
Równoważenie tych przepływów odbywa się prze system bankowy i dlatego Rada Polityki Pieniężnej obniżyła stopę rezerw obowiązkowych.
Przez instytucję rynku finansowego w odniesieniu do gospodarki jako całości przekroju różnych jej sektorów oraz między różnymi grupami podmiotów...
Kapitałodawcy dzielą się na inwestorów:
Indywidualnych
Instytucjonalnych
Ogólna wieloletnią tendencją jest wzrost wśród grupy inwestorów instytucjonalnych, czyli im wyższy udział inwestorów instytucjonalnych tym rynek finansowy uważa się za wyżej rozwinięty.
Banki komercyjne są inwestorami i pośrednikami na tym rynku, mogą występować jako banki inwestycyjne. Banki komercyjne, które prowadzą działalność inwestycyjną są BANKAMI UNIWERSALNYMI.
Bankowość inwestycyjna to ...
Fundusze inwestycyjne działające na tym rynku:
Otwarte
Zamknięte
Segmenty rynku finansowego:
W przypadku wyodrębnienia 2 segmentów:
Rynek pieniężny
Rynek kapitałowy
W przypadku wyodrębnienia 3 segmentów:
Rynek pieniężny
Rynek kapitałowy
Rynek walutowy (dewizowy)
W innym podejściu:
Rynek instrumentów pochodnych
W przypadku wyodrębnienia 4 segmentów:
Rynek pieniężny
Rynek kapitałowy
Rynek walutowy
Rynek instrumentów pochodnych
W innym podejściu (wg Szyszko, Bień)
Rynek papierów wartościowych
Segment rynek papierów wartościowych z rynku finansowego wyodrębnia się najrzadziej. Jest traktowany jak główny element rynku kapitałowego i jest coraz bardziej istotnym składnikiem rynku pieniężnego.
Podział na rynek pieniężny i kapitałowy opiera się na 2 kryteriach:
Okresu na jaki emitowane są instrumenty finansowe
Celu przeznaczenia zgromadzonych środków pieniężnych
Środki przeznaczone, w przypadku rynku pieniężnego obejmują instrumenty do 1 roku, a finansuje się z nich bieżące potrzeby podmiotu.
Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego:
Krótkoterminowe kredyty bankowe
Bony lokacyjne
Weksle handlowe
Komercyjne weksle inwestycji terminowych (KWIT)
Certyfikaty depozytowe
Rynek kapitałowy to instrument o okresie zapadalności ponad rok, a środki gromadzone poprzez ich emisję i sprzedaż przeznaczone są na rozwój (inwestycję).
W świetle powyższego kryterium, kryterium okresu jest przyjęte arbitralnie.
2003-11-09
Dominująca większość rynku finansowego ma postać papierów wartościowych.
Papiery wartościowe są dokumentami uosabiającymi prawa majątkowe (tzn. są papierami stwierdzającymi określone prawa majątkowe) i ich realizacja (tych papierów) jest możliwa na podstawie udowodnienia własności lub na podstawie zwrotu tych papierów. Tylko posiadacz papierów wartościowych może realizować wynikające z nich prawa.
Prawa majątkowe mogą mieć charakter:
Rzeczowy np. prawo własności towarów
Finansowy np. prawo własności kapitału pieniężnego
Dlatego też w I podziale można podzielić papiery wartościowe na towarowe i finansowe.
TOWAROWE PAPIERY WARTOŚCIOWE są podstawą dysponowania przez ich posiadacza określonymi rzeczowymi składnikami majątku. Są to np. listy przewozowe, konosamenty, dowody składowe, które potwierdzają prawo dysponowania wykazanymi w tych dokumentach towarach.
Papiery wartościowe towarowe mogą być przedmiotem obrotu na giełdach towarowych, zaś FINANSOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE zawierają uprawnienia do roszczeń pieniężnych np. obligacje, akcje, bony pieniężne, weksle, czeki itp.. Ich wartość jest określona bezpośrednio w pieniądzu i dlatego nazywane są one walorami, ponieważ po łacinie walor = wartość.
Istotną cechą papierów wartościowych jest to, że od ich posiadania zależy nie tylko realizacja określonego prawa majątkowego, ale również przenoszenie na inną osobę i dlatego zniszczenie lub utrata dokumentu może utrudnić, a czasem nawet uniemożliwić udowodnienie istnienia prawa majątkowego. W wielu przypadkach zniszczenie lub uszkodzenie dokumentu np. przekreślenie weksla, uszkodzenie podpisu wystawcy jest równoznaczne z wygaśnięciem prawa majątkowego. Oznacza jego wykupienie.
W rozwoju gospodarki rynkowej i kapitalistycznej wykształciło się wiele rodzajów papierów wartościowych. W praktyce występują różnorodne rodzaje papierów wartościowych służące określonym celom ekonomicznym oraz uwzględniające specyficzny tryb i techniki posługiwania się nimi oraz obrotu tymi walorami.
Walory te można klasyfikować z różnych punktów widzenia np. według cech lub według wystawców.
Trzy podstawowe klasyfikacje:
Według kryterium charakteru emitenta, posiadacza oraz ze względu na tryb stosowany przy obrocie papierami wartościowymi:
Imienne - w przypadku tych papierów, własność można przenieść na podstawie indosu (cesji) - pisemnego zrzeknięcia się uprawnień wynikających z dokumentów na rzecz innej osoby.
Na zlecenie (na rzecz osoby trzeciej) - zawierają wskazanie właściciela, ale możliwe jest przenoszenie praw z nich wynikających na inne osoby w formie zapisu na tym dokumencie. Papiery te zawierały miejsce, podobnie jak imienne na zapisy związane z przekazywaniem praw własnościowych. Doklejano alonżkę - gdy brakowało miejsca. Najczęściej występują w przypadku weksla. Zmiana właściciela występuje poprzez przekazanie, w razie utraty dokumentu.
Na okaziciela (bezimienne) - w przypadku akcji i obligacji dominują papiery bezimienne.
Podział ten ma znaczenie dla możliwości zbywania papieru, a więc i dla jego rynkowej wartości. Z tymi rodzajami, walorami związane są różne przywileje bądź niechęć emitenta by dostał się w nie powołane ręce.
Ze względu na rodzaj uosabianego prawa majątkowego papiery = walory dzielimy na:
Uosabiające wierzytelności pieniężne (weksle, czeki, obligacje, listy zastawne (hipoteczne), losy loteryjne itp.).
Uosabiające prawa własności, dające prawa współwłasności majątkowej np. akcje.
Papiery hybrydowe - łączą cechy I i II grupy
Pytanie egzaminacyjne:
Czy akcje dają prawa współwłasności? Tak
Walory finansowe dzielą się na:
Rzeczywiste są tzw. instrumentami bazowymi np. obligacje, akcje.
Nierzeczywiste są to instrumenty pochodne (derywaty). Walory te są nierzeczywiste, dlatego że odnoszą się do przyszłości (mogą wystąpić, albo nie).
Z uwagi na osobę emitenta papiery dzielimy na:
Publiczne (co najmniej 300 nabywców). Papiery te prezentują znaczny stopień pewności i dlatego są nazywane pupilarne (łac. sierocy). W papiery te inwestować mogą towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze, pełnomocnicy osób niepełnoletnich i osób ubezwłasnowolnionych
Prywatne (emitowana mniej niż 300)
Ze względu na dochód jaki przynoszą papiery dzielimy na:
Przynoszące stały dochód (obligacje)
Przynoszące dochód zmienny (akcje)
Są również obligacje o zmiennym oprocentowaniu
Rynek pieniężny jest to rynek krótkoterminowych instrumentów finansowych o terminie wykupu do 1 roku, dostarczający podmiotom finansowym i gospodarczym krótkoterminowego kapitału na finansowanie bieżącej działalności.
Podstawowymi instrumentami rynku pieniężnego są:
Lokaty depozytów międzybankowych
Bony skarbowe
Bony pieniężne NBP
Papiery komercyjne przedsiębiorstw
Certyfikaty depozytowe
Wszystkie są papierami wartościowymi oprócz lokat depozytów międzybankowych. Rynek pieniężny składa się z rynku bankowego i poza bankowego.
BONY SKARBOWE - krótkoterminowe papiery wartościowe na okaziciela emitowane przez Ministerstwo Finansów w celu sfinansowania deficytu budżetowego, długu publicznego, dla pokrycia ujemnego salda bilansu płatniczego (handlu zagranicznego).
Są to papiery dyskontowe tzn., że sprzedawane są poniżej jej płatności nominalnej, która wynosi 10 000. Obrót nimi jest na rynku pierwotnym (sprzedaż waloru przez emitenta jego pierwszemu nabywcy) i wtórnym (dalszym inwestorom poza pierwszym).
Rynek pierwotny zorganizowany jest w postaci co tygodniowych przetargów, na których funkcję agenta emisji pełni NBP. W przetargach uczestniczą podmioty, które w poprzednim kwartale nabyły co najmniej 0,2% wartości wyemitowanych bonów. Podmioty, które nabyły co najmniej 0,2% - uzyskują status bezpośredniego uczestnika rynku pierwotnego, status ten podlega kwartalnej weryfikacji. Obecnie do grona uczestników bezpośrednich należą banki, pozostałe podmioty mogą nabywać bony skarbowe na rynku pierwotnym za pośrednictwem uczestnika tego pierwszego. Uczestnicy rynku składają oferty zakupu, gdzie określają jaką sumę są skłonni zapłacić za 10 000, przy czym minimalna wartość 1 oferty wynosi 100 000 zł., czyli 10 sztuk bonów. Po upływie składania ofert Minister Finansów określa najniższą przyjętą cenę przetargową i wszystkie oferty z ceną niższą niż przyjęta najniższa cena przetargowa zostają odrzucone. Oferty z ceną równą mogą być przyjęte albo w całości albo częściowo, występuje redukcja ofert.
Bony skarbowe są przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Głównymi uczestnikami tego rynku są banki przeprowadzające operacje na rachunek własny lub na zlecenie swoich klientów. Ceny bonów skarbowych mogą być podawane w postaci rocznej rentowności lub jako % wartości nominalnej, z tym że im dłuższy okres zapadalności tym rentowność jest niższa. Bony emitowane są 4 i 8 - tygodniowe, ale 13, 26 i 52 - tygodniowe cieszyły się lepszym „braniem”.
Rodzaje transakcji bonami skarbowymi, które są dokonywane w celach inwestycyjnych i spekulacyjno - zarobkowych. Inwestycje bonami skarbowymi są alternatywą dla depozytów bankowych, certyfikatów depozytowych bankowych. Inwestując bony banki zmniejszają swoją nadpłynność. Bony skarbowe są najbardziej płynnym instrumentem finansowym.
Pewność bonów skarbowych jest gwarantowana przez zerowe ryzyko kredytowe emitenta, gdyż zakłada się, że każde zobowiązanie państwa musi być uregulowane w terminie.
Instrumentami podobnymi w swojej konstrukcji do bonów skarbowych są BONY PIENIĘŻNE NBP. Służą one do regulacji płynności sektora bankowego (na okaziciela o wartości nominalnej 10 000 sprzedawanych z dyskontem) i maja różne terminy zapadalności od1 do 28 dni a obecnie dominują bony 14 - dniowe tzn. mają 14 - dniowy termin wykupu. Sprzedaż odbywa się także na przetargach. W ich przypadku organizowane są nieregularnie, w zależności od oceny sytuacji na rynku pieniężnym.
Nabywcami bonów mogą być jedynie banki krajowe, które są liderami rynku pieniężnego lub Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG).
Na rynku wtórnym transakcje są rejestrowane w Rejestrze Bonów Pieniężnych prowadzonych przez NBP. Do instrumentów rynku poza bankowego zaliczamy:
Papiery komercyjne przedsiębiorstw
Bony komunalne
Certyfikaty depozytowe
Bony skarbowe i pieniężne w obrocie poza bankowym
PAPIERY KOMERCYJNE krótkoterminowe papiery dłużne emitowane przez przedsiębiorstwa i ich emisja jest źródłem finansowania działalności przedsiębiorstw i to źródłem konkurencyjnym w stosunku do kredytu bankowego. Papiery te są z reguły papierami dyskontowymi i emitowane są na okres 7 dni do 364 dni. Papiery komercyjne w Polsce emitowane są w oparciu o różne podstawy prawne. Do tych podstaw należą:
Kodeks cywilny
Prawo wekslowe
Ustawa o obligacjach
Papiery te noszą różne nazwy np. skrypty dłużne, bony handlowe, bony komercyjne, papiery komercyjne, weksle inwestycyjne.
W Polsce poraz pierwszy pojawiły się w 1992 roku, a pierwszym organizatorem emisji był Polski Bank Rozwoju, pierwszymi emitentami Próchnik, EXBUD, Tomsil.
Decydując się na emisję papierów komercyjnych przedsiębiorstwo promuje na rynku finansowym swój wizerunek, a to może mu ułatwić wejście na giełdę. Jeśli porównać papiery komercyjne z kredytem bankowym to, charakteryzują się niższym kosztem pozyskania kapitału i procedura pozyskania środków jest szybsza i prostsza.
Cel przeznaczenia pozyskania środków w przypadku kredytu bankowego jest zawarty w umowie, cel deklarowany bez ograniczeń - w przypadku papierów komercyjnych.
Zabezpieczenie w przypadku kredytów musi być realne, w przypadku papierów komercyjnych - dobre imię emitenta i poręczenie innego podmiotu może być dodatnie.
Korzyści dla emitenta:
Niższe koszty niż w przypadku kredytu bankowego
Zdywersyfikowanie źródeł kapitału (zróżnicowanie - zmniejszenie)
Dostosowanie kolejnych emisji do potrzeb
Możliwość wykupu wyemitowanych papierów przed terminem ich zapadalności
Możliwość przeznaczenia środków na dowolny cel, prosta procedura
Brak konieczności przedstawiania zabezpieczeń
Prezentacja i uwiarygodnienie formy na rynku finansowym
Wady:
Konieczność ujawniania informacji finansowych gronu inwestorów
Dostępność tej formy finansowania ma miejsce tylko dla dużych przedsiębiorstw, o dobrej kondycji finansowej i uznanej pozycji gospodarczej
Inwestorzy osiągają wyższą rentowność w porównaniu do inwestowania w papiery skarbowe i depozyty bankowe (można je odsprzedać przed terminem zapadalności na rynku wtórnym)
Można wybrać do inwestowania papiery o żądanym terminie zapadalności, o różnej rentowności i o różnym terminie ryzyka.
Ryzyko ich zakupu jest ograniczone (mniejsze) do ryzyka zakupu akcji. Wtórny rynek jest mało płynny tzn., że możemy mieć problemy ze znalezieniem nabywcy. Występuje możliwość straty w przypadku przedterminowej sprzedaży na rynku wtórnym.
Agent emisji, na emisji tych papierów zarabia (opłaty i prowizje). Dzięki temu może ominąć przepisy antykoncentracyjne narzucone przez przepisy prawa bankowego, przerzuca z siebie na nabywców tych papierów.
Jeśli emitent tych papierów ma problemy płatnicze, to te problemy mogą popsuć dobre imię banku.
Rynek papierów komercyjnych w Polsce do 2002 roku rozwijał się dynamicznie. W 2002 roku wzrost stał się wzrostem ujemnym. Również w 2002 roku bardzo dynamicznie wzrosła emisja obligacji przez przedsiębiorstwa - prawie 100%.
Czynnikiem stymulującym rozwój tych papierów jest wysoki koszt kredytów bankowych.
Rośnie liczba podmiotów zainteresowanych ich nabywaniem i ich emisją. Pojawili się nowi inwestorzy w postaci Otwartych Funduszy Emerytalnych i Funduszy Inwestycyjnych.
Problemem jest czy w przyszłym okresie będzie szybciej się rozwijał rynek krótkoterminowych papierów komercyjnych czy rynek obligacji.
2003-11-30
Historia weksla.
Weksel jako środek płatniczy pojawił się w Płn. Włoszech. Weksel z niemieckiego to dokument zamiany. O znaczeniu weksli,, może świadczyć sytuacja, że w Polsce międzywojennej znaczna liczba transakcji była dokonywana za pomocą weksla a nie gotówki.
Pojęcie weksla i jego rodzaje
WEKSEL należy do instrumentów krótkoterminowych. Jest papierem wartościowym o określonej dokładnie formie wekslowej i charakteryzuje się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego osoby podpisującej. Weksel jako papier wartościowy jest dokumentem potwierdzającym istnienie zobowiązania osób, które go podpisały, a jedyną osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych na wekslu jest prawny posiadacz weksla.
Rodzaje weksla:
Własny (suchy, prosty, sola) - jest to papier wartościowy w formie ściśle określonej przez prawo. Zawiera przyrzeczenie wystawcy do zapłacenia określonej sumy we wskazanym miejscu i czasie i stwarza bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.
Trasowany (ciągniony, przekazany, trata) - jest papierem sporządzonym w formie ściśle określonej przez prawo i zawiera skierowanie do oznaczonej osoby bezwarunkowego polecenia zapłacenia określonej sumy także w oznaczonym miejscu i czasie. Stwarza bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.
RÓŻNICA: Weksel własny, przy którym wystawca sam się zobowiązuje do zapłacenia sumy widniejącej na wekslu. Przy wekslu trasowanym, wystawca poleca zapłacenie sumy przez osobę przez siebie wskazanej.
Zdolność wekslowa, polega na zdolności do bycia podmiotem praw i zobowiązań wekslowych. Wyróżniamy zdolność wekslową:
Czynną - nabywanie praw wekslowych
Bierną - umożliwia zaciąganie zobowiązań wekslowych
Zdolność wekslową ma każdy, kto ma zdolność prawną, a zdolność prawną ma każda osoba fizyczna od chwili urodzenia, a osoby prawne maja zdolność prawną od momentu wpisu do rejestru. Spółki jawne i komandytowe mają zdolność wekslową choć nie posiadają osobowości prawnej.
Zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny. Oznacza to, że dla wartości tego zobowiązania nie ma znaczenia czy istniało zobowiązanie będące przyczyną wystawienia weksla czy to zobowiązanie było ważne. Wadliwość lub nieważność czynności będącej podstawą wystawienia weksla nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego. Oznacza to oderwanie zobowiązania wekslowego od przyczyny ekonomicznej. W związku z tym każdy kto złożył podpis na wekslu, niezależnie od przyczyny z powodu której weksel został wystawiony i wręczony może być zobowiązaniem do zapłaty sumy weksla wobec jego posiadaczy.
Weksel cechuje (charakteryzuje) samodzielność zobowiązań poszczególnych dłużników wekslowych. Oznacza to, że podpis złożony na wekslu nie ma wpływu na ważność innych podpisów złożonych na tym wekslu.
Posiadacz weksla może dochodzić roszczenia na drodze sądowej przeciwko dłużnikowi, który złożył ważny podpis na wekslu, nawet jeśli podpisy złożone na tym wekslu są nieważne.
Weksel charakteryzuje solidarność zobowiązania wekslowego, to poprawia sytuację wierzyciela wekslowego, bowiem ustawowo jest ustalona solidarna odpowiedzialność dłużników wekslowych. A to oznacza w prawie cywilnym, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku wybranych lub od każdego z nich z osobna.
Zobowiązanie wekslowe ma charakter bezwarunkowy tzw. przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty w przypadku weksla własnego albo polecenie bezwarunkowej zapłaty w przypadku weksla trasowanego.
Weksel, w którym zawarty byłby jakikolwiek warunek zapłaty sumy wekslowej jest nieważny (papiery wartościowe muszą mieć pewność)
Przeniesienie praw z weksla
Posiadacz weksla w momencie otrzymania tegoż weksla w zamian za sprzedane towary i usługi może:
czekać do terminu jego płatności i przedstawić go w tym terminie do zapłaty
nie czekając na termin płatności może skorzystać z tzw. obiegowego charakteru weksla i przenieść go na inną osobę w zamian za zakupione towary lub usługi (może zapłacić wekslem otrzymanym od swego kontrahenta lub w banku go zdyskontować).
Prawo wekslowe mogą być przeniesione poprzez indos ( podpis, pisemne oświadczenie umieszczone na wekslu lub alonżce), mocą którego jedna osoba przenosi na indosatariusza prawa z weksla przy równoczesnym przyjęciu na siebie zobowiązania wekslowego.
Na wekslu mogą być składane różne klauzule:
wekslowo - skuteczne
wekslowo - obojętne
unieważniające weksel
Funkcje weksla w obrocie gospodarczym:
Płatnicza - wekslem można zapłacić przy zakupie towarów i usług
Obiegowa - weksel jako papier jest oderwany od swej przyczyny gospodarczej, za pomocą indosu przechodzi z rąk do rąk umożliwiając zawarcie szeregu transakcji, które nie są ze sobą powiązane
Gwarancyjna - przy zawieraniu umów wstępnych, weksel jest zabezpieczeniem innych zobowiązań
Kredytowa - uznawana jest za funkcję najważniejszą. Daje możliwość zawierania różnego rodzaju transakcji bez konieczności natychmiastowej zapłaty
Kredyty akceptacyjne polegają na zawarciu umowy między bankiem a klientem na mocy, której bank zobowiązuje się do zaakceptowania ciągnionych na nim weksli przez osobę do tego upoważnioną. Bank akceptując ciągnione na siebie weksle staje się głównym dłużnikiem i jest zobowiązany do jego wykupu.
Linia kredytu akceptacyjnego jest to limit do wysokości którego mogą być ciągnione na ten bank weksle.
Rynek kapitałowy jest częścią rynku finansowego. Na rynku tym obraca się długoterminowymi inwestycyjnymi instrumentami finansowymi.
Rynek kapitałowy umożliwia mobilizację oszczędności w gospodarce i ich transformację na instrumenty finansowania przedsiębiorstw.
Głównym celem funkcjonowania rynku kapitałowego jest efektywna alokacja zasobów w gospodarce. Inwestycje w gospodarce są weryfikowane przez mechanizm rynkowy ukierunkowany na obiektywną wycenę instrumentów finansowych.
Funkcje rynku kapitałowego:
Mobilizacja kapitału tj. kumulowanie oszczędności w gospodarce. Oszczędności są mobilizowane od wszystkich gospodarstw domowych bezpośrednio przez rynek kapitałowy albo za pośrednictwem inwestorów instytucjonalnych tzw. pośredników finansowych (fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, otwarte fundusze emerytalne).
Zapewnia (stanowi) mechanizm alokacyjny. Za pośrednictwem rynku kapitałowego środki finansowe przepływają (transferowane są)do przedsiębiorstw najbardziej efektywnych, ponieważ różne potencjalne przedsięwzięcia inwestycyjne konkurują na rynku o kapitał inwestycyjny i w wyniku tej konkurencji kapitał jest przyciągany przez przedsiębiorstwa najbardziej efektywne.
Zapewnienie mechanizmu wyceny. Rynkowa wycena poszczególnych instrumentów finansowych dokonywana jest przez dużą liczbę profesjonalnych inwestorów składających zlecenia zakupu i sprzedaży owych instrumentów i to zapewnia obiektywność wyceny tych instrumentów, z tym że niska płynność rynku może być barierą, która utrudnia obiektywną wycenę tych aktywów. Niska płynność rynku daje możliwość manipulowania jego cenami.
Zapewnienie mechanizmu nadzoru. Rynek kapitałowy wykształcił mechanizm kontroli nad przedsiębiorstwami, który opiera się głównie nad możliwością sprawowania nadzoru właścicielskiego przez akcjonariuszy także przez akcjonariuszy mniejszościowych.
Ważnym elementem jest też możliwość konsolidacji własności poprzez transakcje fuzji i przejęć przedsiębiorstw i wykształcenia nowej struktury właścicieli.
Zjawisko wrogiego przejęcia jednej spółki przez drugą, ale zagrożenie to mobilizuje do bardzo efektywnego działania.
Zasady funkcjonowania rynku kapitałowego
Podstawową normą prawną regulującą funkcjonowanie publicznego rynku papierami wartościowymi w Polsce jest ustawa z 21 sierpnia 1997 roku Prawo o Publicznym Obrocie Papierami Wartościowymi. Reguluje ona funkcjonowanie obrotu na rynku regulowanym, który obejmuje rynek giełdowy i poza giełdowy.
Głównymi zasadami tego prawa to demartenalizacja obrotu - równy i powszechny dostęp do informacji, centralizacji obrotu. Obowiązkowe pośrednictwo podmiotów świadczących usługi maklerskie oraz obowiązek uzyskania zgody KPWiG na wprowadzenie waloru do obrotu. Ustawa określa również prawa i obowiązki podstawowych instytucji rynku kapitałowego (KDPW i KPWiG). Określa zasady licencjonowania pośredników świadczących na tym rynku usługi (domy maklerskie i maklerów papierów wartościowych).
Kluczowe zasady funkcjonowania rynku kapitałowego
Z obrotem publicznym mamy do czynienia, gdy oferta nabycia papierów wartościowych przez emitenta jest skierowana do więcej niż 300 osób lub do nieoznaczonego adresata (np. środki masowego przekazu)
Obrót publiczny:
Pierwotny - oznacza ofertę nabycia papierów wartościowych, serii składaną przez emitenta (spółki akcyjne, skarb państwa). Emitenci kapitał pozyskują na rynku pierwotnym, kiedy oferta jest kierowana do pierwszego nabywcy.
Wtórny - jest to dalszy obrót poza sprzedażą dla pierwszego nabywcy przez emitenta. Na tym rynku emitent kapitału nie pozyskuje.
Sprawne funkcjonowanie jednego rynku powoduje sprawne funkcjonowanie rynku drugiego.
Wymogi dopuszczania do publicznego obrotu są rygorystyczne. KPWiG przeprowadza uprzednie rygorystyczne postępowanie zanim dopuści papiery wartościowe do publicznego obrotu. Celem tego postępowania jest sprawdzenie rzetelności i kompletności informacji udostępnianej przez podmiot wprowadzający swoje papiery na rynek liczny, czyli oferujący te papiery szerokiemu gronu inwestorów.
Prospekt emisyjny zawiera kluczowe informacje dotyczące firmy łącznie z pełnymi danymi finansowymi emitenta. Równy i powszechny dostęp do informacji ma za zadanie zapewnić przejrzystość rynku kapitałowego. Zgodnie z tą zasadą podmioty działające na rynku publicznym mają ściśle określone obowiązki informacyjne wobec inwestorów. Te informacje zawarte są w:
Prospekcie emisyjnym
Spółki będące uczestnikami rynku publicznego muszą publikować bieżące raporty (zawarte dane o bieżącej sytuacji finansowej emitenta)
Centralizacja obrotu - skoncentrowanie, w przypadku rynku regulowanego, giełdy papierów wartościowych i w centralnej tabeli ofert. Odpowiedni poziom regulacji ma zapewnić przejrzystość i bezpieczeństwo obrotu.
Rynek kapitałowy składa się z 3 segmentów:
Rynek publiczny
Rynek prywatny - transakcje na tym rynku nie podlegają regulacji przez wspomnianą ustawę
Rynek quasi publicznym - jest to rynek pośredni między rynkiem publicznym a prywatnym
Centralnym Organem Administracji Rządowej w zakresie regulowania publicznego obrotu papierami wartościowymi jest KPWiG. Ma na celu zapewnienie równego dostępu do informacji, sprawuje nadzór nad rzetelnością obrotu (ma na celu sprawne funkcjonowanie rynku kapitałowego). Wydaje zgodę na prowadzenie spółek do publicznego obrotu.
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW) jest w Polsce centralną instytucją odpowiedzialną za prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu papierami wartościowymi. Do jego najważniejszych obowiązków należą:
Rozliczanie transakcji zawartych na rynku publicznym
Przechowuje papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu
Realizuje zobowiązania emitentów wobec właścicieli papierów wartościowych np. wypłata dywidend, konwersja akcji imiennych na okaziciela, split akcji.
KDPW sprawuje nadzór nad zgodnością wielkości emisji papierów wartościowych w obrocie, czyli sprawdza sumaryczną zgodność liczby papierów wyemitowanych z liczbą papierów zapisanych na rachunkach inwestorów.
Giełda Papierów Wartościowych (GPW) w Warszawie jest przedsiębiorstwem, z przewagą kapitału państwowego, którego zadaniem jest organizowanie i ułatwianie transakcji papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu. Zapewnia ona maksymalną koncentrację obrotu (popytu i podaży) i daje możliwość kształtowania jednolitej ceny wszystkich walorów powszechnie znanej wszystkim uczestnikom obrotu. Celem giełdy jest maksymalizacja bezpieczeństwa obrotu. Transakcje na giełdzie mogą zawierać domy maklerskie, które są akcjonariuszami spółki prowadzącej giełdę.
Na naszej giełdzie występują 3 parkiety (rynki):
Rynek podstawowy - charakteryzuje się najwyższymi wymaganiami wobec wprowadzanych na niego spółek. Minimalna wielkość kapitału akcyjnego spółek to 7 mln zł, minimalna liczba akcjonariuszy 500, konieczność przedstawiania pełnych sprawozdań finansowych za okres ostatnich 3 lat, spółka musi osiągnąć zysk netto.
Rynek równoległy - minimalna wielkość kapitału akcyjnego to 3 mln, 300 akcjonariuszy, sprawozdania finansowe za ostatnie 2 lata. Zysk netto musi być osiągany.
Rynek wolny przeznaczony jest dla małych, średnich i nowych spółek, minimalny kapitał akcyjny to 1,5 mln, sprawozdania finansowe za 1 rok, nie musi mieć dodatniego zysku netto.
System notowań na rynku.
12