SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY
NA PRZYKŁADZIE NIEMIEC
Elżbieta Kamińska i Justyna Jaworska
1. SYSTEM POLITYCZNY
- określony układ strukturalny obejmujący grupy społeczne i ośrodki decyzyjne, połączone siecią zależności i powiązań mające na celu realizacje oczekiwań społecznych
System parlamentarno-gabinetowy
- system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany i odwołany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo rozwiązywać parlament. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe. System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII-XIX w. Rozpowszechniony obecnie w Danii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Austrii oraz we Włoszech. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy).
System kanclerski
Mieszany system wyborczy,
Obalenie rządu jest możliwe tylko w drodze tzw. konstruktywnego wotum nieufności,
Kanclerz ponosi odpowiedzialność przed parlamentem,
Przed kanclerzem odpowiadają ministrowie.
2. Przedstawienie historii Niemiec w kontekście ewolucji ustroju politycznego.
8 maja 1945 roku nastąpiła całkowita i bezwarunkowa kapitulacja Niemiec.
W imieniu Rzeszy podpis pod aktem kapitulacji złożył Wilhelm Keitel.
Deklaracją berlińską rządy czterech mocarstw sprzymierzonych: ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Francji przejęły władzę w Niemczech.
Władzę sprawowała w tym okresie Międzysojusznicza Rada Kontroli z siedzibą w Berlinie.
Niemcy dotknęły poważne straty terytorialne i ludnościowe oraz zniszczenia wojenne.
Celem okupacji była całkowita demilitaryzacja Niemiec (oraz całkowita likwidacja przemysłu zbrojeniowego), denazyfikacja społeczeństwa (połączona z ukaraniem hitlerowskich zbrodniarzy wojennych), demokratyzacja (polegająca na zniesieniu całości ustawodawstwa narodowo-socjalistycznego) oraz dekartelizacja gospodarki (likwidacja porozumień monopolistycznych przemysłu niemieckiego, współodpowiedzialnego za rozwój machiny wojennej III Rzeszy), aby przygotować Niemców do przyszłego życia politycznego na podstawach demokratycznych i do pokojowej współpracy na arenie międzynarodowej.
Podział Niemiec
Od zakończenia II wojny światowej Niemcy były podzielone na 4 strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską i francuską (Trizonia) oraz radziecką. Stan ten utrzymywał się do dnia 3 października 1990 r., czyli do Zjednoczenia Niemiec.W styczniu 1947 roku brytyjska i amerykańska strefa zostały połączone w Bizonię. W czerwcu 1948 roku miała miejsce narada w Londynie, podczas której państwa zachodnie odrzuciły propozycję ZSRR, zmierzającą do utworzenia jednego rządu ogólnoniemieckiego. Stało się jasne, iż Niemcy zostaną podzielone na dwa odrębne państwa, które dostaną się w różne strefy wpływów. Doszło więc do utworzenia dwóch państw niemieckich: 21 września 1949r. z Trizonii utworzono Republikę Federalną Niemiec (Bundesrepublik Deutschland, BRD, RFN), a 7 października 1949 ze strefy radzieckiej Niemiecką Republikę Demokratyczną (Deutsche Demokratische Republik, DDR, NRD) oraz enklawe Berlin Zachodni.
NRD/ Podział NRD
Państwo to powstało z inicjatywy komunistycznej partii o nazwie Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED) i pod auspicjami Związku Radzieckiego.
W latach 1946-1948 SED ugruntowała swoją pozycję polityczną i zdominowała organy władzy w strefie okupacyjnej. Partia ta w marcu 1948 roku powołała Niemiecką Radę Ludową, która 7 października 1949 roku przekształciła się w Tymczasową Izbę Ludową, przyjęła konstytucję i proklamowała powstanie nowego państwa. Władzę objęła SED.
Pierwszym prezydentem NRD został Johannes Dieckmann, został zastąpiony przez Wilhelma Piecka 12 października na urząd premiera wybrano Otto Grotewohla; tego samego dnia Izba Ludowa przyjęła konstytucję.
NRD od roku 1950 była członkiem RWPG, a od roku 1955 Układu Warszawskiego. W roku 1961 NRD podjęła decyzję o budowie w Berlinie muru oddzielającego Berlin Wschodni od Berlina Zachodniego.
RFN/ Podział RFN
Proces powstawania RFN przyspieszyły: reforma walutowa (20 VI 1948), pierwszy kryzys berliński (1948/1949 - blokada berlińska) i pomoc Zachodu (m.in. Plan Marshalla).
8 maja 1949 r. gotowy był projekt konstytucji Niemiec Zachodnich, opracowany przez Radę Parlamentarną. Konstytucja ta weszła w życie 23 maja 1949 roku.
Stolicą nowego państwa zostało prowincjonalne Bonn na zachodzie kraju, co miało podkreślić prowizoryczny charakter rozwiązań.
RFN zajmowała do momentu zjednoczenia obszar 248,2 tys. km2. Istnienie konstytucji nie implikowało jednak pełnej suwerenności państwa - pełnia władzy leżała wciąż w rękach Wysokiej Komisji Alianckiej.
Era Adenauera
Pierwsze wolne wybory do Bundestagu RFN odbyły się 14 sierpnia 1949 roku. Zwyciężyło w nich, obejmując władzę, CDU/CSU, przed SPD. Pierwszym prezydentem RFN został Teodor Heuss, a stanowisko kanclerza objął Konrad Adenauer, pełniący w latach 1951-1955 także funkcję ministra spraw zagranicznych.
Najważniejszym celem polityki Adenauera było zniwelowanie izolacji Niemiec na arenie międzynarodowej i zbliżenie się do państw Europy Zachodniej. Już w 1950 roku RFN zostało członkiem stowarzyszonym Rady Europy, a 5 maja 1955 wstąpiło w szeregi NATO. W tym samym okresie uchylono stan okupacji Niemiec, rozwiązano także Wysoką Komisję Aliancką.
W 1951 utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, a 25 marca 1957 doszło do podpisania traktatów rzymskich, powołujących Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Euroatom.
W 1959 odbyły się kolejne wybory prezydenckie. Zwyciężył Heinrich Lübke.
Wybory parlamentarne w 1961 roku zmusiły CDU/CSU do koalicji z FDP, co spowodowało w ostateczności rezygnację Adenauera ze stanowiska.
TRANSFORMACJA USTROJOWA NIEMIECKIEJ REPUBLIKI DEMOKRATYCZNEJ
W okresie od lata 1989r. Do jesieni 1990r. Dokonała się w Niemczech Wschodnich w sposób pokojowy demokratyczna rewolucja, która doprowadziła kraj do zasadniczych zmian ustrojowych w kierunku pluralizacji i demokratyzacji oraz stworzyła przesłanki do zjednoczenia Niemiec. Rewolucja ta zaznaczyła się istotnymi przeobrażeniami państwa, systemu partyjnego, zmianą grupy rządzącej, wybieralnością władz na wszystkich szczeblach struktury państwa. Proces dochodzenia do zjednoczenia Niemiec stanowi niepowtarzalne laboratorium przekształceń ustrojowych dokonanych w krótkim okresie czasu i z niezłomną determinacją sił wewnętrznych niemieckich oraz za przyzwoleniem innych państw - mocarstw.
WSCHODNIONIEMIECKIE PAŃSTWO OKRESOWE
Niemiecka Republika Demokratyczna powstała 7 października 1949 roku i zeszła ze sceny historycznej 3 października 1990 roku.
Wraz z proklamowaniem NRD uchwalona została 7 października 1949roku pierwsza konstytucja NRD, która uregulowała ustrój państwowy, strukturę i organizację władzy państwowej oraz prawa obywateli.
NRD była politycznie określana jako pierwsze niemieckie państwo robotników i chłopów oraz jako kraj demokracji ludowej. Jednocześnie zachowywała demokratyczne rozwiązania ustrojowe konstytucji weimarskiej z 1919r. Wyrazem widocznym było utrzymanie krajów jako jednostek federalnych. Kraje te miały prawo do własnych parlamentów i rządów oraz innych urządzeń ustrojowych wskazujących na pewną samodzielność i autonomię.
KONSTYTUCJA NRD
ZJEDNOCZENIE NIEMIEC
17 czerwca - zasadnicza zmiana określenia prawnego charakteru państwa.
„Niemiecka Republika Demokratyczna jest wolnościowym, demokratycznym federacyjnym, socjalnym i ekologicznie ukierunkowanym państwem prawnym.”
Upodobnienie do RFN.
23 sierpnia 1990r. Uchwalono ustawę o przystąpieniu NRD do RFN.
3 października oficjalna data zjednoczenia Niemiec
Podstawy konstytucyjne
Konstytucją Niemiec jest Ustawa Zasadnicza (niem. Grundgesetz, skrót GG). Obwieszczona dnia 23 maja 1949 przez Radę Parlamentarną (Parlamentarischer Rat) weszła w życie dnia 24 maja 1949.Ustawa Zasadnicza stwierdza, jakie prawa ma każdy obywatel (prawa zasadnicze, niem. Deutschengrundrechte) oraz każdy człowiek (prawa człowieka) wobec przestawicieli władzy państwowej (Staatsgewalt).
Ustawa Zasadnicza określa również organizację państwa i wyznacza podstawowe zadania państwa oraz jego sposoby działania.Ustawa Zasadnicza składa się z artykułów, które były zmieniane, jednak fundamentalne zasady struktury państwa (Staatsstruktur) nie podlegają żadnym zmianom (art. 1, 20 i 79 ustęp 3). Nie oznacza to, że parlament (Bundestag i Bundesrat), jako władza ustawodawcza, uprawniona do zmiany konstytucji, nie może wkraczać w całość praw zasadniczych (Grundrechte) każdorazowo większością 2/3 głosów.
3. PODSTAWY KONSTYTUCYJNE
Konstytucją Niemiec jest Ustawa Zasadnicza (niem. Grundgesetz, skrót GG). Obwieszczona dnia 23 maja 1949 przez Radę Parlamentarną (Parlamentarischer Rat) weszła w życie dnia 24 maja 1949.Ustawa Zasadnicza stwierdza, jakie prawa ma każdy obywatel (prawa zasadnicze, niem. Deutschengrundrechte) oraz każdy człowiek (prawa człowieka) wobec przestawicieli władzy państwowej (Staatsgewalt).
Ustawa Zasadnicza określa również organizację państwa i wyznacza podstawowe zadania państwa oraz jego sposoby działania.Ustawa Zasadnicza składa się z artykułów, które były zmieniane, jednak fundamentalne zasady struktury państwa (Staatsstruktur) nie podlegają żadnym zmianom (art. 1, 20 i 79 ustęp 3). Nie oznacza to, że parlament (Bundestag i Bundesrat), jako władza ustawodawcza, uprawniona do zmiany konstytucji, nie może wkraczać w całość praw zasadniczych (Grundrechte) każdorazowo większością 2/3 głosów.
4. BUNDESTAG
Bundestag jest wybieralnym przedstawicielstwem narodu niemieckiego. Pod względem technicznym połowę z 598 mandatów do Bundestagu przydziela się partiom w wyniku głosowania na listy krajowe (tzw. głosy drugie), a drugą połowę w wyniku wyboru osób w 299 okręgach wyborczych (tzw. głosy pierwsze). Zasiadający w nim posłowie tworzą frakcje i wybierają ze swojego grona przewodniczącego. Pierwsza kadencja Bundestagu rozpoczęła się 7 września 1949 roku. Od 1999 siedzibą jest budynek Reichstagu (Reichstagsgebäude) w Berlinie.
Zadaniem Bundestagu jest wybór kanclerza federalnego. Bundestag może także zmienić kanclerza, odmawiając mu wotum zaufania.
Drugim dużym zadaniem posłów w Bundestagu jest ustawodawstwo. W przeważającej mierze dotyczyły one zmiany ustaw. Większość projektów pochodzi od rządu federalnego. Niewielką część wnoszą posłowie lub Bundesrat. Bundestag uosabia jednak w mniejszym stopniu typ parlamentu debatującego, a odpowiada raczej typowi parlamentu pracującego.
Trzecie wielkie zadanie Bundestagu polega na kontrolowaniu pracy rządu.
5. BUNDESRAT
Bundesrat jest przedstawicielstwem krajów związkowych, swego rodzaju drugą izbą obok Bundestagu. Bundesrat obraduje nad każdą ustawą federalną. Jako izba skupiająca przedstawicieli krajów związkowych pełni on tę samą funkcję, co druga izba parlamentu w innych krajach związkowych, określana najczęściej mianem senatu.
W skład Bundesratu wchodzą wyłącznie przedstawiciele rządów krajów związkowych. Ilość głosów poszczególnych krajów związkowych odpowiada w bardzo umiarkowanej formie liczbie ludności. Każdy kraj ma co najmniej trzy głosy, kraje o największej liczbie ludności mają do sześciu głosów.
Bundesrat współuczestniczy w uchwalaniu ustaw federalnych, ale różni się przy tym od drugiej izby parlamentu w innych państwach związkowych. Ustawa Zasadnicza przewiduje dwa rodzaje udziału. Ustawy federalne, które powodują dodatkowe koszty administracyjne w krajach związkowych lub które zastępują dotychczas obowiązujące ustawy krajowe, muszą zostać zatwierdzone przez Bundesrat. Bundesrat musi zaaprobować ustawę wydaną przez Bundestag, aby mogła ona wejść w życie. W tym przypadku ma on status organu ustawodawczego, równoprawnego z Bundestagiem.
Jeżeli weźmie się pod uwagę, że działalność Bundesratu spoczywa na barkach 16 rządów krajowych, wówczas widać wyraźnie, że rządy krajowe są ważnymi aktorami na scenie polityki federalnej.
6. PREZYDENT FEDERALNY
Prezydent Niemiec pełni funkcje głównie ceremonialną.
Głowa państwa wybierana jest poprzez Zgromadzenie Federalne, składające się po połowie z wszystkich deputowanych do Bundestagu oraz z przedstawicieli parlamentów krajowych (landtagów).
7. RZĄD FEDERALNY
Rząd Federalny (Bundesregierung), tzw. "gabinet", składa się z Kanclerza federalnego i z ministrów federalnych.
Kanclerz Federalny zajmuje w rządzie i w stosunku do ministrów federalnych suwerenną, nadrzędną pozycję. Stoi on na czele rządu. Wyłącznie jemu przysługuje prawo tworzenia rządu: wybiera mini- strów i występuje do prezydenta z wiążącą propozycją ich mianowania lub odwołania. Kanclerz decyduje poza tym o liczbie ministrów i ustala zakres ich kompetencji.
Silna pozycja kanclerza wiąże się z jego prawem do ustalania wytycznych w zakresie polityki rządu. Ministrowie federalni kierują swoimi resortami samodzielnie i na własną odpowiedzialność.
Niemiecki system rządowy określany jest mianem demokracji kanclerskiej. Kanclerz Federalny jest jedynym członkiem rządu wybieranym przez parlament i tylko on przed nim odpowiada.
Jeżeli Bundestag chce kanclerzowi wyrazić swe wotum nieufności, to musi zarazem większością głosów wybrać jego następcę.Ustawa Zasadnicza nie zna pojęcia wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów.
Rząd federalny
W dniu 22 listopada 2005 roku Niemiecki Bundestag wybrał dr Angelę Merkel (CDU) na kanclerza federalnego Republiki Federalnej Niemiec.
Wicekanclerzem oraz ministrem pracy i spraw socjalnych jest Franz Müntefering (SPD).
W skład rządu wchodzi piętnastu ministrów federalnych - pięć kobiet oraz dziesięciu mężczyzn. Z tworzących wspólną frakcję partii CDU i CSU pochodzi sześciu ministrów oraz szef Federalnego Urzędu Kanclerskiego. SPD odpowiada za osiem resortów, w tym Ministerstwo Spraw Zagranicznych, na którego czele stoi federalny minister spraw zagranicznych Frank-Walter Steinmeier.
Celem rządu federalnego szesnastej kadencji jest uzdrowienie budżetu państwa oraz zmniejszenie zadłużenia. Program inwestycyjny, na który przeznaczy się 25 miliardów euro, ma doprowadzić do nakręcenia koniunktury gospodarczej. Kolejnym centralnym tematem wielkiej koalicji jest redukcja bezrobocia. Poza tym wśród spraw do załatwienia znajdą się reforma systemu federalnego, reforma podatkowa oraz reforma systemów zabezpieczeń społecznych.
RZAD ANGELI MERKEL
NIEMIECCY KANCLERZE FEDERALNI
8. SYSTEM PARTYJNY
System dwuipółpartyjny - system partyjny występujący w państwach demokratycznych, charakteryzujący się dużym stopniem polaryzacji sympatii wyborców, przez co na scenie politycznej widoczne są jedynie dwie wiodące partie i jedna partia obrotowa ( której pozycja pozwala jej współrządzić).Podobnie jak w systemie dwupartyjnym, istnieją też inne partie lecz ich pozycja jest zmarginalizowana.Przykładem mogą być Niemcy - CDU i SPD, jako partia obrotowa przez długi czas występowała Partia Wolnych Demokratów.
9. PARTIE POLITYCZNE
Zgodnie z Ustawą Zasadniczą zadaniem partii politycznych jest współudział w tworzeniu woli politycznej narodu. Wystawianie kandydatów do sprawowania funkcji politycznych i organizowanie kampanii wyborczych zyskuje przez to rangę zadania konstytucyjnego. Tworzenie partii politycznych musi zgodnie z Ustawą Zasadniczą być zgodne z zasadami demokracji (demokracja członkowska). Oczekuje się, że partie będą opowiadać się za zasadami państwa demokratycznego.
Ustawa Zasadnicza w sposób uprzywilejowany traktuje partie polityczne. Ale w swej istocie są one formą wyrazu społeczeństwa. One ponoszą wszelkie ryzyko związane z porażką w wyborach, odpływem członków oraz sporami w kwestiach personalnych i merytorycznych.
Niemiecki system partyjny jest przejrzysty. Do roku 1983 w Bundestagu zasiadały wyłącznie partie, które weszły do niego już w 1949 roku w wyniku pierwszych wyborów do parlamentu: partie unijne, SPD oraz FDP. Partie unijne, należące do grupy partii chrześcijańskich demokratów, występują na terenie całych Niemiec - z wyjątkiem Bawarii - jako Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna(CDU). Tylko w jednym kraju związkowym - Bawarii - CDU rezygnuje z kandydowania, pozostawiając pole do działania mocno z nią związanej Unii Chrześcijańsko-Społecznej (CSU). W Bundestagu posłowie obu partii połączyli się na trwałe we wspólną frakcję parlamentarną.
PARTIE ZASIADAJĄCE W BUNDESTAGU
10. ZASADA FEDERALIZMU
Federalizm jest jedną z głównych cech ustroju państwa niemieckiego. Niemcy dzielą się na 16 krajów związkowych („landów"). W zasadzie każdy z krajów związkowych tworzy swojego rodzaju państwo, z własnymi organami ustawodawczymi, administracyjnymi i sądowniczymi, a często też z własną konstytucją. Faktycznie w wyniku podziału zadań landy pełnią przede wszystkim funkcje administracyjne, lecz są też dziedziny, w których pełnią one w rzeczywistości funkcję państwa. Najbardziej odczuwalną z nich jest kultura i oświata, gdzie mamy do czynienia z szesnastoma lekko różniącymi się od siebie systemami edukacji ( oświata). Ustrój federalny nie jest zresztą wymysłem nowym, lecz ma głębokie korzenie historyczne. Niemcy prawie zawsze w historii (z wyjątkiem krótkich i nie najszczęśliwszych okresów) były podzielone na kraje lub minipaństewka. Po 1945 roku nawiązano do tej tradycji, choć granice między poszczególnymi landami są w większości nowe.
11. SYSTEM WYBORCZY W NIEMCZECH
Niemiecka ordynacja wyborcza do Bundestagu (Bundeswahlgesetz) reguluje system wyborów. W Bundestagu zasiada 598 posłów (Mitglieder des Deutschen Bundestages - MdB). Art. 38 konstytucji Niemiec (Grundgesetz - GG) opisuje wybory jako powszechne, bezpośrednie, wolne, równe i tajne. Wybory do Bundestagu odbywają się co cztery lata, o ile kadencja nie zostanie skrócona. Bierne prawo wyborcze i czynne prawo wyborcze przysługują obywatelom pełnoletnim.
Istotną rzeczą jest sposób głosowania. Jest to połączenie systemu większościowego i proporcjonalnego. Połowa deputowanych do Bundestagu wybierana jest w jedno-mandatowych okręgach wyborczych. Druga połowa jest rozdzielana na szczeblu krajowym wg. systemu proporcjonalnego(klucza partyjnego).
Pierwszy głos wyborca oddaje na jednego z kandydatów, który jest na liście, a drugi na jedną z list wyborczych zgłaszanych w danym Landzie. Nie uwzględnia się partii, która uzyskała mniej niż 5% poparcia (pięcioprocentowy próg wyborczy)