Układ endokrynny
Regulacja neurohormonalna = Oś podwzgórze - przysadka - gruczoły obwodowe
Przysadka → podwzgórze = oś krótka (wewnętrzna) sprzężenia zwrotnego
Gruczoły → przysadka + podwzgórze = oś długa (zewnętrzna) sprzężenia zwrotnego
Podwzgórze wydziela:
płat przedni: liberyny i statyny dla przedniej części przysadki
płat tylny: produkcja ADH i OXT (jądra NSO i NPV), wydzielanie przez część gruczołową przysadki
Liberyny podwzgórza (6): dla TSH, ACTH, GH, FSH=LH, PRL, MSH
Statyny (3): somatostatyna, melanostatyna i prolaktostatyna (dopamina?)
NIEDOCZYNNOŚĆ PRZYSADKI (hipopituitarism)
Przyczyny:
nowotwory - gruczolak przysadki, craniopharyngioma (z kieszonki Rathkiego)
poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana)
duże krwawienie w czasie porodu
spadek ciśnienia
mikrozakrzepy
martwica
Objawy:
nie odrasta owłosienie płciowe (↓ gonadotropin)
nie powraca miesiączka
zanik narządów płciowych
zanik laktacji
uczucie chłodu
brak zainteresowania sobą
Badanie:
sucha blada skóra
liczne drobne zmarszczki na twarzy (promień wokół ust)
oczy zapadnięte, głęboko osadzone
brak owłosienia
zmiany w narządach płciowych
AKROMEGALIA = ↑GH w wieku dojrzałym (u dzieci ↑GH = gigantyzm)
Działanie GH:
nie bezpośrednio (przez somatomedynę)
anabolicznie:
wbudowanie aminokwasów do białek
zwiększenie uwalniania kwasów tłuszczowych
zmniejszenie utylizacji glukozy
rozrost tkanek
zwiększenie glikogenu
wydzielany całe życie
bodźce: stres, głodzenie, hipoglikemia, wysiłek fizyczny
Przyczyna: gruczolak przysadki (komórki kwasochłonne - duże rozmiary - 1-2 cm)
Objawy:
rozrost dłoni i stóp (ciasna obrączka, palce kiełbasiane, za małe buty)
zmiana rysów twarzy:
powiększenie głowy
poszerzenie podstawy nosa i pogrubienie nosa
wysunięcie żuchwy
zwiększenie przestrzeni międzyzębowych
wyraźniejsze łuki brwiowe
większy język = niewyraźna mowa
przerost kośćca → bóle w kręgosłupie
powiększenie sylwetki serca
beczkowate ustawienie klatki piersiowej
przerost masy mięśniowej (ale o zmniejszonej sile)
zaburzenia miesiączkowania
przyrost masy
nadciśnienie tętnicze
cukrzyca
połowiczne niedowidzenie dwuskroniowe
porażenie nerwu VI → zez
KARŁOWATOŚĆ = ↓GH i gonadotropin
Przyczyny:
samoistna (defekt podwzgórzowy wydzielania somatoliberyny)
gruczolak
uraz czaszkowy
2-3 rok zahamowanie wzrastania
20-30 cm różnicy w wieku szkolnym
nie pojawiają się cechy pokwitania
rozwój umysłowy w porządku
mały nosek, miękkie jedwabiste włosy
tkanka tłuszczowa tylko w obrębie brzucha
MLEKOTOK (GALACTORRHOEA) = ↑PRL
PRL odpowiada za rozrost i wytwarzanie mleka w gruczole sutkowym
może być śladowy (trzeba naciskać)
Przyczyny:
mikrogruczolak przysadki
upośledzenie podwzgórza w zakresie wydzielania prolaktostatyny
leki (metoklopramid)
leki przeciwdepresyjne i środki antykoncepcyjne = ↑PRL
Bardzo alarmujący objaw towarzyszący = zaprzestanie miesiączkowania (amenorrhoea)
niedoczynność przytarczyc
Diagnostyka:
NMR, tomografia
oznaczanie poziomu hormonów
NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY (hypothyroideism)
pierwotna → patologia gruczołu tarczowego
choroba Hashimoto (przewlekłe limfocytarne zapalenie gruczołu tarczowego)
usunięcie chirurgiczne
leczenie jodem radioaktywnym (zniszczenie gruczołu tarczowego)
przysadkowa = ↓TSH
gruczolak
usunięcie chirurgiczne przysadki
trzeciorzędowa = podwzgórzowa (najrzadsza)
niewydolność tyreoliberyny (TRH)
Ad. 1) ↓T3, T4, ↑TSH
Ad. 2) ↓TSH, po podaniu TRH też
Ad. 3) ↓TSH, po podaniu TRH ↑TSH
Działanie:
↑ metabolizmu (↑zużycia tlenu, energii, anaboliczne, stymulacja OUN)
Objawy: hypometabolizm
przerost masy ciała (ale zmniejszenie apetytu)
zmniejszenie krążenia skórnego: uczucie chłodu, nietolerancja zimna
skóra sucha, łuszcząca się otrębiasto, włosy łamliwe, wypadają
zmniejszenie wydalania potu
obrzęki śluzowate (myxoedema), nalana twarz
nie pozostaje ślad po ucisku
powieki (zwężenie szpary)
zewnętrzne powierzchnie dłoni
struny głosowe (chrypka)
GAG w tkankach, ↑przesięk albumin przez ściany naczyń
niedosłuch (zmniejszone przewodzenie)
powiększenie języka (niewyraźna mowa)
OUN: spowolnienie, niechęć do ruchu, senność, depresja, matołectwo
wysięk w jamie osierdzia (zwiększenie sylwetki serca)
bradykardia
osłabienie mięśni
niedokrwistość normocytowa, normobarwliwa (nie reaguje na leczenie)
↑ CH (↓receptory dla apoE w wątrobie) → szybszy rozwój miażdżycy
spłaszczona krzywa wchłaniania glukozy
NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY (hiperthyroideism)
Przyczyny:
wole miąższowe = choroba Graves-Basedowa
wole toksyczno-guzkowe = choroba Plummera
Choroba Graves-Basedowa:
wole = powiększenie tarczycy
zmiany naciekowe oczodołu (oftalmopatia naciekowa) = wytrzeszcz
obrzęk przedgoleniowy (1/3 podudzi), skóra zaczerwieniona lub brunatna
akropatia tyreotoksyczna (zgrubienie odokostnowe końcowych paliczków)
Choroba Plummersa = choroba receptorów (nadmierne pobudzenie komórek → autonomia)
Razem: hipermetabolizm (↑T3,T4)
utrata masy ciała (10kg / miesiąc), wzrost apetytu
zmiany w zachowaniu: bezsenność, zmęczenie
drżenie kończyn
nietolerancja gorąca
odruchowe stolce
wzmożona potliwość
skóra delikatna, gładka bez rogowacenia na łokciach i kolanach
charakterystyczny uścisk dłoni - spocona, ciepła ręka
ciśnienie skurczowe rośnie, rozkurczowe maleje
krążenie hiperkinetyczne, tachykardia
napadowe zaburzenia rytmu
wytrzeszcz:
GAG
naciekanie limfocytów
porażenie mięśni okoruchowych
zwiększona połyskliwość gałek ocznych
Diagnostyka guzka:
scyntygrafia
test hamowania (podajemy T3, T4 → tarczyca blednie na scyntygrafie)
WOLE OBOJĘTNE = powiększenie tarczycy, T3, T4 w normie
Przyczyny:
defekt enzymatyczny tarczycy
↓ jodu (70mg / 24h)
pokarmy z goityną (związek wolotwórczy = w orzeszkach, rzodkwi, brukselce)
ciąża
Objawy:
defekt kosmetyczny
utrudnienie odpływu krwi z głowy
ucisk na tchawicę
NIEDOCZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC (hipoparathyroideism)
Działanie PTH: ↑Ca2+, ↓PO4
uwalnia Ca z kości
D3 z przewodu pokarmowego
↑ resorpcji z cewek nerkowych
Niedoczynność = hipokalcemia, hiperfosfatemia
Przyczyny:
pooperacyjna (50% cofa się, 3 miesiące)
autoimmunologiczne zniszczenie
Zaburzenia narastają ostro: ↓Ca, nadpobudliwość nerwowo-mięśniowa, tężyczka lub jej równoważniki
Objawy czuciowe:
mrowienie wokół ust
parestezje kończyn
niepokój wewnętrzny
Objawy ruchowe:
bolesne kurcze mięśni:
przywiedzenie kciuka, rozstawienie palców
zgięcie w stawie łokciowym
przywiedzenie w stawie ramiennym
końsko-szpotawe ustawienie kończyn dolnych
Hiperwentylacja = ↓Ca2+ zjonizowanego (zasadowica) = tężyczka
Równoważniki tężyczki: kurcz głośni, skurcz oskrzeli, światłowstręt, zaciskanie powiek i mięśni wokół ust
Objaw Trousseau = po uciskaniu opaską tężyczka w dłoni
Objaw Chvostka = skurcz mięśni twarzy po uderzeniu w twarz
Zaburzenia trofiki:
skóra sucha łuszcząca się
łamliwe paznokcie, poprzecznie prążkowane
włosy szybciej siwieją, łamliwe
zaćma
Odkładanie złogów wapniowo-fosforanowych w tkankach miękkich i kościach
NADCZYNNOŚĆ KORY NADNERCZY
warstwa kłębkowata = aldosteron, warstwa pasmowata = kortykosteroidy, warstwa siatkowata = androgeny
Działanie kortykosteroidów:
↓ zużycie glukozy w tkankach
działanie diabetogenne
↑ glukoneogeneza
↑ rozpad białek z mięśni (katabolizm)
↑ pula WKT i ich odkładanie
oszczędza Na, wydala K i H
immunosupresja
↑ Hydrokortyzon. Przyczyny:
leki immunosupresyjne (astma, POChP)
choroba Cushinga (w przysadce, gruczolak, ↑ACTH → ↑liczby melanocytów)
zespół Cushinga (gruczolak kory nadnerczy, rak hormonalnie czynny)
Obraz kliniczny:
otyłość centralna (otyły tułów, bawoli kark, twarz = księżyc w pełni)
atrofia mięśni = chude kończyny
zwiększenie masy ciała
nadmierne owłosienie
żywoczerwone rozstępy na skórze, wyraźna siatka naczyń
osteoporoza
nadciśnienie
choroba wrzodowa (sterydy działają wrzodotwórczo)
czyraki
cukrzyca
łojotok, wypad włosów
zaburzenia miesiączkowania
depresja, bezsenność
wtórny przerost kory nadnerczy
zasadowica
NIEDOCZYNNOŚĆ KORY NADNERCZY (hipoadrenalism) = choroba Addisona (cisawica, ↑ACTH)
Przyczyny:
autoimmunologiczne zniszczenie kory nadnerczy
kiedyś gruźlica
Objawy:
spadek masy ciała
brak apetytu
niskie RR (bo wydalany sód)
hypotonia ortostatyczna (RR nie wzrasta przy wstawaniu, omdlenia)
wymioty, biegunki
przebarwienia skóry, ciemne blizny
ciemnoplamiste brunatne podbarwienia błony śluzowej jamy ustnej
przełom nadnerczowy może nasilać wszystkie objawy
we krwi:
↑K hiperkaliemia
↓Na hiponatremia