BADANIE DOWODÓW RZECZOWYCH
Dowody rzeczowe - wszelkie dostępne przedmioty, pozostające w jakimkolwiek związku z popełnionym wykroczeniem lub przestępstwem. są to wiarygodne dowody wykroczenia lub przestępstwa, których „świadectwo” jest niepodważalne, bez nieścisłości i zafałszowań stwarzanych przez człowieka. Ich wartość przewyższa wartość dowodów ze świadków, których zeznania mogą być subiektywne lub fałszywe.
Najczęstsze materiały dowodowe: a) materiał biologiczny (krew, tkanki, mięso, tłuszcze, skóra, wydzieliny, wydaliny zwierząt)
Badanie powinno wykazać: a) jakie jest pochodzenie gatunkowe danego materiału; b) czy pochodzi on od określonego osobnika
Najczęstsze metody badania: a) badanie serologiczne; b) badanie hematologiczne
Badanie dowodów rzeczowych wykonują: a) Zakłady Med. Sądowej przy A.M.; b) Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie; c) Laboratoria Policji; d) Katedry i Zakłady Wydziałów Med. Wet.; e) poszczególni biegli powołani na stałe lub jednorazowo przez te instytucje.
POBIERANIE, PRZESYŁANIE i POSTĘPOWANIE
1) powinien być pobrany do odpowiednich, czystych opakowań, szczelnie zamykanych (słoje, pudełka, probówki, koperty); czyli do takich opakowań które gwarantują jego zabezpieczenie: a) zachowanie takiej formy dowodu rzeczowego, w jakiej znajdował się na miejscu zdarzenia; b) ochronę przed zanieczyszczeniem, uszkodzeniem, zamianą; c) zabezpieczenie przed powstaniem ubytków lub zagnięciem; 2) Instytucja zlecająca badanie wraz z dowodem rzeczowym przesyła pismo przewodnie, w którym podaje dane ważne dla biegłego w toku przyszłego badania; 3) Komisyjne sprawdzenie czy materiał jest orginalny i zgodny z opisem w piśmie; 4) Przystąpienie do badania określonego laboratorium
BADANIE PLAM KRWI - ślady krwi na dowodach rzeczowych mają duże znaczenie w śledztwie przy przestępstwach połączonych z naruszeniem ciągłości tkanek organizmu ludzkiego lub zwierzęcego. Badanie obejmuje: a) badanie kształtu śladów krwi; b) stwierdzenie obecności barwnika krwi; c) określenie przynależności gatunkowej
Badanie kształtu plam krwi: Kształt plam zależy od warunków w jakich powstały oraz rodzaju i charakteru podłoża na którym się znalazły. 1) Przedmioty gładkie lepiej zachowują kształt plam, a po zeschnięciu łatwiej je zeskrobać do dalszych badań; 2) Podłoża nierówne - krew gromadzi się w szczelinach; 3) krew spadając prostopadle z niewielkiej wysokości (do 70cm) tworzy plamy o brzegach prawie okrągłych; 4) krew spadając z 2-3 m tworzy plamy okrągłe z promieniście odchodzącymi rozpryskami; 5) krew spadając na podłoże pod pewnym kątem - ślad o jednostronnym rozprysku lub w kształcie kolbiastym (wykrzyknik); 6) ścieki, kałuże, rozmazy, odciski. Gdy trudne jest makroskopowe wykrycie stosuje się próby chemiczne:
1) Próba z wodą utlenioną - na powierzchnię badanego d.rz. rozpyla się mgłę z wody utlenionej - w miejscu plam krwi tworzy się biała plama (enzym peroksydaza i katalaza krwi rozkłada wodę utlenioną z wydzielaniem wolnego tlenu)
2) Próba z luminolem - w pomieszczeniu zaciemnionym, sporządza się płyn (0,1% roztwór luminolu + 0,5% wodnego roztworu nadtlenku sodu); rozpyla się na badane przedmioty. Plamy krwi świecą niebieskim światłem, zbliżonym do światła lampy kwarcowej.
Próby te są nieswoiste dla krwi - dają reakcję dodatnią z enzymami roślinnymi i zwierzęcymi. Tylko ujemny wynik pozwala przyjąć, że nie ma obecności krwi.
Stwierdzenie obecności barwnika krwi - wykonuje się badanie spektralne w przypadku plam podejrzanych o obecność krwi. Polega na tym, że jeśli między źródłem światła a widmem (7 podstawowych barw) otrzymanym z rozłożenia światła białego (pryzmat) znajduje się hemoglobina, to pochłonie ona część fal świetlnych o określonej długości (6650-5300 Angstrema), Do bardziej precyzyjnych metod należy: a) mikrospektroskopowe badanie hemoglobiny, kryształów heminy, hemochromogenu lub hematoporfiryny
Określenie przynależności gatunkowej - (białek krwi) stosuje się badania serologiczne. Najczęściej jest to próba precypitacji - reakcja serologiczna zachodząca między przeciwciałami zawartymi w surowicy precypitującej a rozpuszczalnymi antygenami znajdującymi się w badanym roztworze. Metodą tą można ustalić pochodzenie gatunkowe krwi, próek mięsa, kości, wydalin, wydzielin. Do tej metody niezbędne są odpowiednie surowice precypitujące i wodny wyciąg z badanego materiału. Produkcja surowic polega na podaniu parenteralnym zwierzętom (konie, króliki, bydło, kozy) substancji uodporniających, co powoduje wytworzenie przeciwciał, które później będą wiązały badane antygeny.
Oznaczanie grup krwi - w surowicy krwi ludzi i zwierząt obecne są swoiste przeciwciała - hemaglutyniny, mające zdolność zlepiania erytrocytów i wytrącenia ich w postaci osadu lub powodują hemolizę krwinek. Wyróżnia się: a) izoaglutyniny - powodują aglutynację erytrocytów zwierząt należących do tego samego gatunki; b) heteroaglutyniny - aglutynacja erytrocytów należących do różnych gatunków. Ten cechy umożliwiły podział na grupy krwi, oparty o reakcji jaka zachodzi między krwinkami-aglutynogenami, a skierowanymi przeciwko nim izoaglutyninami surowicy.
Ludzie - w krwi człowieka występują 2 aglutynogeny (A i B) oraz izoaglutyniny (alfa i beta). Wyróżnia się 4 podstawowe grupy krwi (0, A, B, AB). We krwi A - aglutynogen A + izoaglutynina beta; We krwi B - aglutynogen B + izoaglutynina alfa; We krwi AB - algutynogen A i B, brak izoaglutynin; We krwi 0 - brak aglutynogenów, izoaglutyniny alfa i beta. Aglutynogen A - występuje w odmianach (A1-A5); W krwinkach mogą też występować aglutynogeny (M, N, P, Gi, H), a w błonie erytrocytu wykazano obecność aglutynogenu Rh u 85% populacji.
Zwierzęta - na błonie komórkowej erytrocytów wykazano dużą ilość antygenów (występowanie uwarunkowane genetycznie), dlatego liczba kombinacji grup krwi jest bardzo duża, dlatego opracowano układy grupowe krwi, a każdy układ posiada wiele antygenów
1) BO - 12 grup (A, B, C, FV, J, L, M, S, Z, S', R', T) zawierającuch 83 antygeny; 2) SU - 15 grup (A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O) z 70 antygenami; 3) EQ - 8 układów (A, C, D, K, P, Q, T, U) z 23 antygenami; OV - 7 układów (R-0, X-Z, A, D, M, C, B) z ponad 50 antygenami.
Badanie grup krwi - przeprowadza się za pomocą surowic testowych zawierających jeden typ przeciwciał skierowanych przeciwko określonemu antygenowi erytrocytów. Wykonuje się na świeżej krwi, pobranej od żywych zwierząt, badanie przeprowadza się jak najszybciej zanim nastąpi hemoliza krwinek. W weterynarii stosuje się metodę hemolizy, rzadziej u niektórych zwierząt metodę aglutynacji.
Badania pozwalają wykluczyć ojcostwo, macierzyństwo, określić stopień pokrewieństwa przy chowie wsobnym, różnicowanie bliźniąt jednojajowych.
Różnicowanie zwierząt na podstawie grupowych cech białek surowicy - które istnieją niezależnie od cech grupowych krwinek. Występują one w określonych układach i dziedziczą się odpowiednio, stanowiąc charakterystyczne cechy osobnicze. - Badanie metodą elektroforezy, uzyskujemy charakterystyczne frakcje białkowe surowic i plazmy dla poszczególnych gatunków, a w ich obrębie oddziela się grupy surowic i oznacza dużymi literami.
BADANIE MIĘSA - w przypadku wykroczeń lub przestępstw, lekarz biegły sądowy po wykonaniu badań udziela wyjaśnień odnośnie: a) oznaczenia pochodzenia gatunkowego mięsa surowego i mięsa ogrzewanego; b) wykrycia i zidentyfikowania zakażeń bakteryjnych; c) wykrycie i zdiagnozowanie pasożytów zwierzęcych
Oznaczanie pochodzenia gatunkowego - jeśli mięso jest w dużych kawałkach (tuszach, półtuszach, ćwierćtuszach) przynależność gatunkową ustala się wizualnie.
W przypadku małych kawałków mięsa, mięsa mielonego, potraw lub wędlin .
1) badanie histologiczne - pozwala wykryć pewne różnice gatunkowe w budowie mięśni szkieletowych - różnice w poprzecznym prążkowaniu włókien i ich odmiennej bydowie. Badanie nie jest wystarczające do pewnego zróżnicowania gatunku.
2) badanie serologiczne mięsa świeżego - przeprowadza się za pomocą surowic testowych. Pobiera się mięso świeże, z którego sporządza się roztwór w płynie fizjologicznym.
3) badanie serologiczne białek mięsa i wędlin poddanych wysokiej T - w tym przypadku białka przechodzą nieodwracalną denaturację, zmniejszają swoją zdolność swoistego reagowania w odczynach serologicznych i źle rozpuszczają się w płynie fizjologicznym.
Wykrywanie zakażeń bakteryjnych - do zakażenia mięśni bakteriami może dojść przyżyciowo, w czasie uboju lub po uboju. Do zakażeń wtórnych prowadzi: a) zły stan higieny zakładów mięsnych i obrotu mięsem; b) zły stan zdrowotności personelu; c) nieodpowiedni stan czystości środków transportu itp.
W celu zapobiegania zakażeniom, zwierzęta chore lub podejrzane o chorobę poddaje się ubojowi w specjalnych oddziałach sanitarnych rzeźni, a następnie wykonuje badanie bakteriologiczne
Wykrywanie pasożytów -
1) Trichinella spiralis - włosień - najbardziej niebezpieczny dla zdrowia ludzi, W Polsce istnieje nakaz badania mięsa w kierunku włośnia u świń, dzików, nutrii - organy urzędowego badania mięsa ponoszą odpowiedzialność prawną w sprawach zachorowań i epidemii włośnicy. Osoby poszkodowane mogą występować w powództwie cywilnym, w roszczeniu o odszkodowanie z tytułu upośledzenia lub inwalidztwa wywołanego włośnicą
2) wągry tasiemców - (młodociane postacie) - usadawiają się w tkance łącznej śródmiąższowej mięśni poprzecznie prążkowanych, mięśniu sercowym, języku, czasami w narządach wewnętrznych; Są widoczne w badaniu makroskopowym
3) sarkocysty (cewy Mieschera) - przyjmowane są za pasożyty niechorobotówrcze, znajdowane w mięsie koni, bydła, świń, owiec. W przypadku ich dużej inwazji mięso staje się szare i wodniste
BADANIE TŁUSZCZÓW ZWIERZĘCYCH - biegły ustala pochodzenie gatunkowe danego tłuszczu lub stwierdza czy istnieją prawidłowe warunki higieniczne w przetwórstwie tłuszczów zwierzęcych (np., gdy dochodzi do zachorowań konsumentow). Biegły powinien umieć określić straty ekonomiczne związane z psuciem lub ubytkiem tłuszczu.
Biegły powinien badając jakość tłuszczu - sprawdzić warunki sanitarno-higieniczne w miejscu produkcji, magazynowania i transportu. W badaniu samego tłuszczu powinien wykonać badanie organoleptyczne (określić barwę, smak, zapach, konsystencję); sprawdzić chemicznie stopień kwasowości, liczbę nadtlenkową, ilość ketonów, zawartość wody i soli kuchennej.
Oznaczanie pochodzenia gatunkowego - 1) w przypadku tłuszczów surowych - wykonuje się badaniem serologicznym białka tkanki łącznej znajdującej się w tłuszczu. Wykonuje się próbę precypitacji (odczyn precypitacji dyfuzyjnej w agarze). Należy dokonać ekstrakcji tłuszczu eterem, sporządzić roztwór białka badanego w płynie fizjologicznym; 2) w przypadku tłuszczów topionych - próba precypitacji wychodzi ujemna z uwagi na denaturację cieplną białka. Do identyfikacji tłuszczów topionych służą wskaźniki: a) liczba jodowa - wyraża ilość gramów jodu związanego przez podwójne wiązanie glicerydów w 100g danego tłuszczu; b) temperatura topnienia - zakres T pomiędzy początkiem a końcem topnienia tłuszczu; c) temperatura krzepnięcia - zakres T m-y początkiem a końcem krzepnięcia; d) liczba zmydlania - ilość mg ługu potasowego potrzebna do zmydlania estrów i zobojętniania wolnych kwasów tłuszczowych w 1g badanego tłuszczu.
Badania powyższe nie zawsze dają jednoznaczne wyniki, ponieważ skład chemiczny tłuszczu bywa różny nawet u tago samego gatunku.
3) badanie organoleptyczne (zapach, barwa, konsystencja, smak) - z pewnym prawdopodobieństwem można zidentyfikować tłuszcze surowe i topione określonego gatunku.
BADANIE KOŚCI - kości bywają często dowodami rzeczowymi, ale materiał może być różnorodny i pochodzić od wielu gatunków zwierząt. Kości mogą być całe lub rozdrobnione, świeże lub leżące określony czas w ziemi, palone, poddane działaniu różnych zw. chemicznych.
Identyfikacja metodą anatomiczną - polega na makroskopowym badaniu kości, przy uwzględnieniu charakterystycznych elementów, szczegółów kości danego gatunku (z uwzględnieniem płci, wieku). Badania są miarodajne tylko wtedy, gdy kości są całe lub mamy duże fragmenty do dyspozycji
Badanie mikroskopowe - w przypadku gdy nie mamy do dyspozycji całych kości, sporządza się preparaty histologiczne z kości. Wykonuje się szlify kostne lub preparaty histologiczne. Aby kość pokroić na skrawki należy ją odwapnić rozcieńczonym kwasem solnym, azotowym lub mieszaniną kwasów. Kości różnicuje się na podstawie charakterystycznej bydowy histologicznej osteonów, zmiennej szerokości kanałów Haversa itp.
Badanie serologiczne białka kości - wykonuje się na materiale który nie został poddany działąniu wysokiej T ani innym czynnikom denaturującym.
BADANIE SKÓR - 1) w przypadku identyfikacji gatunkowej całych skór lub ich dużych części ocena grubości, wielkości, rodzaju włosów, tatuażu skóry - nie przysparza trudności.; 2) w przypadku badania małych fragmentów skóry świeżej (nie garbowanej) stosuje się badania serologiczne; 3) odróżnienie skór zdjętych ze zwierząt w trakcie uboju od skór zwierząt padłych - zwierzęta poddane ubojowi są zwykle wykrwawione, co powoduje odpływ krwi z naczyń skórnych, skóry zdjęte fachowo zwykle nie posiadają tłuszczu ani mięśni. Skóry padłych zwierząt - wykazują cechy niewykrwawienia, zawierają fragmenty tłuszczu i mięśni, ze względu na trudniejsze warunki zdejmowania z oziębionych zwłok, Rozpad gnilny powoduje że włosy łatwiej dają się wyrywać ze skóry.
BADANIE WŁOSÓW - Budowa histologiczna włosa: I) korzeń włosa - tkwiący wraz z II) cebulką włosa w skórze; III) włos właściwy: 1) istota rdzenna; 2) istota korowa; 3) powłoczka; 4) powłoczka pochewki włosa; 5) warstwa nabłonkowa ziarnista; 6) warstwa nabłonkowa jasna; 7) pochewka korzenia zewnętrzna; 8) błona szklista; 9) torebka włosa
Włosy zwierząt są zbudowane z kreatyny - białka, nie rozpuszczalnego w wodzie, dlatego nie stosuje się badań serologicznych.
Badanie mikroskopowe - ustala się szczegóły budowy histologicznej włosów (np. ilościowe proporcje częsci składowych, obecność pigmentu itp.). Różnice są małe i trudne do wykrycia, u osobnika jednego gatunku występują różnego rodzaju włosy, a także ulegają zmianom sezonowym.
Szerokość istoty rdzennej i korowej: u ludzi istota korowa jest większa niż u zwierząt, natomiast istota rdzenna u ludzi jest cienka i przerywana, a u zwierząt gruba i zbita.
Różnice w budowie mikroskopowej: a) EQ - komórki rdzenne są prostokątne, rozdzielone jaśniejszymi plamami; b) BO - komórki rdzenne są płaskie (szerokość przewyższa znacznie wysokość); c) SU - komórki rdzenne są niewyraźne i wybitnie ziarniste, ich wysokość znacznie przewyższa szerokość; d) CAP - komórki rdzenne są trójkątne; e) CA - komórki rdzenne są wysokie i prawie kwadratowe o gładkich brzegach; f) FE - komórki rdzenne są ułożone w jeden lub kilka szeregów (do 3) brzeg włosa jest ząbkowany; g) KRÓLIK - komórki rdzenne prostokątne, leżą w licznych podłużnych szeregach; h) OV - włosy bezrdzenne, komórki powłoczki włosa ułożone są jen wewnątrz drugiej w postaci torebek i odstają
Struktura powierzchni powłoczki włosa - pozwala na ustalenie gatunku. Robi się odciski włosa na wilgotnej kliszy fotograficznej,co pozwala a ocene pod mikroskopem struktury powłoczki włosa na jej całej długości.
Przekrój poprzeczny włosa - ocena jego budowy, włos umieszcza się między 2 płytki celuloidowe, które skleja się acetonem - tworząc blok celuloidowy, który kroi się miotomem na cienkie skrawki
Badanie pilgroskopowe - umożliwia ocenę rozmaitych uszkodzeń włosa (mechanicznych, termicznych, chemicznych), Stwierdza ono nagromadzenie złogów np. przy zatruciu talem i barwienie włosów. Pozwala określić czy włosy są wypadłe, wyrwane, ucięta, i odróżnić je od włókien roślinnych.
BADANIE PIÓR PTAKÓW - najczęściej identyfikacja piór drobiu, np. w sprawach sądowych zwiazanych z kradzieżą, kłusownictwem, lub innymi. Pióra różnicuje się gatunkowo. Uwzględnia się cechy morfologiczne, wielkość, kształt, barwę, elastyczność i stosunki zachodzące w częściach składowych piór (np. wielkość osi pióra do chorągiewki) itp. Stosuje się wyłącznie badanie makroskopowe i mikroskopowe.