Abraham Gottlob Werner (1750-1817) - ur. w Osiecznicy (k. Bolesławca), ojciec geologii - nauka o ziemi - geognozja, profesor akademii we Freibergu, stworzył obszerną systematykę minerałów i skał i wyodrębnił petrografię jako oddzielną naukę. W 1777 opublikował pracę pt. „Komunikat o odkryciu dokonanym na Scheibenbergskim wzgórzu”, dot. genezy bazaltu. Bazalty mają charakterystyczny kształt wieloboków i był nazywany organami. Bazalt ten leży nad położonymi poniżej niego warstwami piasku, żwiru, gliny i dopiero pod tym materiałem występują gnejsy. Cały ten zespół skał Werner określił mianem formacji. Ponieważ piaski i żwiry są osadem typowo morskim, uznał, że także bazalt powstał z wody. System, w którym przypisuje się rolę wodzie - neptunizm. Górotwórczość, wietrzenie, denudacja, powstawanie żył kruszcowych - proces wytrącania z wody morskiej. Uczniami Wernera byli:
* Aleksander von Humboldt (1769-1859) - prowadził badania na obszarze Andów, był zwolennikiem teorii wypiętrzeń, uważał, że trzęsienia Ziemi to efekt nagromadzonej energii, która nie mogła znaleźć ujścia w formie erupcji wulkanicznej; zwracał uwagę na związek pomiędzy obecnością łańcuchów górskich a wulkanizmem. Jest autorem 30tomowego dzieła „Podróż po okolicach równikowych Nowego Kontynentu odbyta w latach 1799-1804” oraz „Kosmos czyli rys fizyczny świata”. Był pionierem ochrony przyrody; wstawiał się za polskimi zesłańcami u cara Rosji
* Leopold von Buch (1774-1852) - także podważał słuszność teorii oportunistycznej, przy czym prowadził badania na Wezuwiuszu; zasłynął z tego, że jest twórcą tzw. teorii wypiętrzeń, wg której góry miały by powstawać pod wpływem pionowego ciśnienia lawy
* Jan Wilhelm Voigt - badał wzgórze Scheibenbergskie i stwierdził, że bazalt to masy lawy, która rozlała się i zakrzepła - skała wulkaniczna.
James Hutton (1726-1797) - pochodził z Edynburga; twórca dzieła „Teoria Ziemi”; badał skały metamorficzne, stwierdził, że czas geologiczny jest bardzo długi, przez co nie wszystkie procesy są możliwe do zaobserwowania. Ruchy górotwórcze uznał za efekt oddziaływania podziemnego ognia. Sformułował ciągle aktualną zasadę uniformitaryzmu (aktualizmu) geologicznego, wg której wszystkie procesy geologiczne przebiegały w przeszłości tak samo jak obecnie. Za główny dowód swojej koncepcji uznał niezgodność Siccar Point w południowo wschodniej Szkocji (zmetamorfizowane skały, widoczne charakterystyczne warstwy - warstwy pionowe a na nich poziome - basen sedymentacyjny → ruchy górotwórcze → „postawienie” skał → proces wietrzenia → ścięcie skał do poziomu morza → powstanie nowych osadów → kolejne ruchy górotwórcze i zaburzenie formy; niezgodność)
William Smith (1769-1839) - twórca biostratygrafii, tzn. wykorzystywania skamieniałości do określania formacji skalnych. Opracował tabelę skamieniałości w skałach o wieku od karbonu do kredy , następstwo tych skał udało mu się określić na podstawie własnych badań przy budowie kanału. Praca „Spojrzenie na następstwo warstw skalnych” i pojęcie skamieniałości przewodnich
James Hall - angielski fizyk, który jako pierwszy stopił skale, którą następnie ochłodzi - w 1800 uzyskał stop magmy, potwierdził tym samym koncepcję plutonistów.
Georges Cuvier (1769-1832) - przyjmował istnienie kilku epok geologicznych oddzielonych katastrofami (określani mianem katastrofistów); badał skały niecki paryskiej w okolicach Francji Centralnej. Doszedł do przekonania, że skały osadziły się tam w basenie morskim lub jeziorze - są pochodzenia wodnego. Zaobserwował kontakt skał kredy i wyżejległych skał wieku trzeciorzędowego (nieaktualne określenie!!!), zauważył, że pewne organizmy żyjące w kredzie zanikają, więc doszedł do wniosku, ze musiały one wyginąć pod wpływem jakiejś katastrofy i pojawiła się nowa odmienna flora i fauna.
Leonce Elie de Beaumont (1798-1874) - twórca teorii kontrakcyjnej, wg której Ziemia ulega kurczeniu na skutek stygnięcia, co powoduje marszczenie jej powierzchni - tworzenie się łańcuchów górskich.
Charles Lyell (1797-1875) - wprowadził termin metamorfizm (metamorphosis - przeobrażenie); ma duże osiągnięcia w stratygrafii, wprowadził terminy - eocen, miocen, pliocen (podział plejstocenu, dawny trzeciorzęd). Głazy narzutowe uznał za produkt dryfu gór lodowych. Gorący zwolennik aktualizmu geologicznego.
Henry Clifton Sorby (1826-1908) - przyrodnik angielski, jako pierwszy zastosował mikroskop do badania skał w płytkach cienkich. W 1850 ogłosił pierwszy komunikat w tej sprawie. Prowadził badania z użyciem światła spolaryzowanego (badanie skał pod mikroskopem - ścięcie skały na płasko, przykleić do szkła i zetrzeć do grubości 0,03mm, preparat taki jest przezroczysty dla światła, szkiełko to wkładamy na stolik, światło, które biegnie od mikroskopu, zamieniane jest na światło, które ma drganie w jednej płaszczyźnie - to światło spolaryzowane. Obraz preparatu bada się, gdy wiązka światła przenika skałę i daje nam to zupełnie inny obraz skały, np. bazalt zbudowany z plagioklazów). Po 20 latach ukazały się pierwsze prace petrograficzne Zircla i Rosenbuscha (wprowadził termin automorficzne, hipoautomorficzne, ksenomorficzne skały).
Marcel Bertrand (1847-1907) - wysunął koncepcję płaszczowinowej budowy Alp, tzn. zwrócił uwagę na istnienie wielkich poziomych przemieszczeń mas skalnych - mamy dno morza, które jest przesuwane o parędziesiąt, paręset km. Podczas kongresu geologicznego w Wiedniu w 1903 jedna z wycieczek prowadziła w Tatry - potwierdzono także budowę płaszczowinową Tatr. Alpy Szwajcarskie - ciemne skały facji Verrucano nasunięte na jaśniejsze wapienie mezozoiku, pod którymi znajdują się jeszcze młodsze osady klastyczne - sytuacja odwrotna do superpozycji, musiał istnieć proces, który wepchnął te warstwy na młodsze, stało się to podstawią rozpoznania budowy płaszczowinowej Karpat
Maurice Lugeon (1870-1953) - rozwinął teorię płaszczowin i to właśnie on, siedząc za biurkiem na podstawie prac Uhliga (który prowadził badania na obszarze Tatr i stworzył bardzo dokładną mapę, ale jego interpretacja była błędna), sformułował koncepcje o płaszczowinowej budowie Tatr, przeinterpretował mapę Uhliga i stwierdził ich budowę płaszczowinową.
Edward Suess (1831-1914) - pierwszy autor geologii regionalnej świata; zajmował się budową Alp, stworzył dzieło „Powstawanie Alp”. Był zwolennikiem teorii kontrakcji (naciski boczne na skutek kurczenia się Ziemi), zwrócił uwagę na to, że kształt fałdu pozwala odtworzyć kierunek nacisku. Zmiany poziomu mórz na całej kuli ziemskiej spowodowane zmianami klimatycznymi nazwał ruchami eustatycznymi. To pierwszy autor podziału wnętrza Ziemi - wprowadził termin sial, sima, nife (stara nieaktualna terminologia)
James Hall (1811-1898) - badał Appalachy i zauważył pewną bardzo miąższą serię osadów (rzędu 12 km) zbudowana z piaskowców, wapieni, łupków, zwrócił uwagę na fakt, że ta seria w kierunku rzeki Mississipi wyraźnie ulega zcienieniu (jest dużo cieńsza) - analogia: żeby wysychające morze zdeponowało kilometr soli, sól ta musi się strącać, żeby nowe osady mogły się gromadzić. Hall doszedł do przekonania, że osady te powstały w wielkim zagłębieniu określanym mianem synkliny, która zapadała się pod wpływem ciężaru gromadzących się osadów.
„Najbardziej wypiętrzone partie ziemskiej skorupy, czyli góry, wyrastają poprzez gigantyczną inwersję reliefu z najbardziej obniżonych regionów (oceanu - przyp. Autora), z których biorą swój udział początek...”
James Dwight Dana (1813-1895) - amerykański geolog; w oparciu o te same obserwacje stworzył pojęcie geosynkliny czyli basenu stanowiącego formę rozległego zagłębienia, w którym miały gromadzić się osady morskie. Z czasem basen ten miałby podlegać siłom kontrakcji, co miało prowadzić do ruchów wznoszących i wypiętrzeń łańcuchów górskich. Geosynkliny (w domyśle baseny, oceany) miały powstawać na obrzeżach kontynentów. Kolejne cykle geosynklinalne miały kończyć się przyłączeniem kolejnego górotworu do kontynentu. Miał to być mechanizm rozrostu kontynentów. Koncepcja ta funkcjonowała do lat 60'. Termin geosynkliny został wyparty, kiedy została wprowadzona teoria tektoniki płyt litosfery.
Andrija Mohorovičić (1857-1936) - analizując przebieg warstw sejsmicznych, wyróżnił on powierzchnię, na której fale sejsmiczne ulegają ugięciu, co wskazuje na zróżnicowanie gęstości skał wyżej i niżej ległych. Powierzchnia ta na cześć autora określana jest mianem powierzchni Moho (powierzchnia nie warstwa!!!)
Alfred Wegener (1880-1930) - zwrócił uwagę na dopasowanie konturów kontynentów, wprowadził pojęcie prakontynentu, który nazwał Pangeą, kontynent ten miał istnieć w karbonie ok 230 mln lat temu.
Jacob Johannes Sederholm (186301934) - Fin; badał skały prekambryjskie, odkrył w nich skamieniałości (co było przełomem, bo na ogół w skałach metamorficznych ich nie ma), zajmował się procesami metamorfizmu i ultrametamorfizmu i wprowadził pojęcie migmatytu czyli skały metamorficznej częściowo stopionej.
Historia polskiej geologii
1472 - pierwsza wzmianka geologiczna, Jan Stanko opisał zielnik, wyróżnił w nim pewne minerały i skały
1608 - Andrzej Lechowicz opisał po polsku kopalnię w Wieliczce
Za twórcę polskiej geologii uznawany jest ksiądz Gabriel Rzączyński (1664 lub 5 - 1737); napisał pracę „Historia naturalis curiosa regni polonia”, w tej pracy zostały opisane ziemie królestwa polskiego pod kątem bogactw naturalnych