Kompetencje polonisty: komunikacyjne - interpersonalne, budowanie sytuacji edukacyjnych dotyczących, np. kształcenia językowego w świetle różnych celów programowych, sprawdzanie i ocenianie osiągnięć, pozalekcyjne działania edukacyjno - wychowawcze. Zasady doboru treści nauczania w programach klas IV - VI, gimnazjum. Koncepcje treści nauczania (informacyjna, czynnościowa). Wymiary treści: planowana, poznawana, opanowana.

KOMPETENCJA ZAWODOWA pojawia się wtedy, gdy nabyta w toku studiów wiedza - językoznawcza, literaturoznawcza, kulturoznawcza, filozoficzna, psychologiczna, pedagogiczna - jest operatywna, sfunkcjonalizowana, zintegrowana w konkretnych działaniach dydaktycznych i wychowawczych, kiedy służy organizowaniu oraz kształtowaniu umiejętności uczniów, kiedy pomaga motywowaniu i rozwijaniu potrzeb kulturalnych wychowanków i poprzez nie - pogłębianiu ich formacji duchowej, kiedy służy organizowaniu życia społecznego - w klasie, szkole, środowisku.

Absolwent studiów polonistycznych o specjalności nauczycielskiej powinien opanować następujące umiejętności:

1. komunikacyjne - interpersonalne

• panowanie nad narzędziami mowy:

• staranna, czysta wymowa

• dobry (nośny) głos

• efektywna komunikacja:

• prowadzenie dialogu z uczniami

• prawidłowe konstruowanie pytań o poleceń

• umiejętność słuchania uczniów

• diagnoza sytuacji indywidualnych i grupowych

• rozwiązywanie konfliktu

• budowanie więzi

• rozpoznawanie nieprawidłowości w rozwoju ucznia i skuteczne im przeciwdziałanie

• organizowanie zespołu klasowego i pracy w klasie

2. budowanie sytuacji edukacyjnych

• analizowanie i rozumienie materiału nauczania

• przekład treści (wiedzy) na czynności dydaktyczne (np. dostosowanie metody do wieku uczniów)

• analiza i rozumienie różnych programów nauczania, identyfikacja koncepcji kształcenia wpisanej w dany program

• odczytanie celów ogólnych z doboru układu i opracowania treści kształcenia

• strukturalizacja wiedzy, myślenie i działanie teleologiczne

• ustalanie celów etapowych i szczegółowych

• kształtowanie pojęć:

• językowych

• literackich

• kulturowych

• wywoływanie motywacji lektury i obcowania z dziełami tzw. kultury wysokiej

• uczenie budowy wypowiedzi mówionych i pisanych, zgodnie z intencją, sytuacją komunikacyjną, wymogami form gatunkowych

• pobudzanie motywacji wypowiadania się uczniów, prowokowanie różnych form ekspresji:

• werbalnej

• niewerbalnej

• planowanie dydaktyczne

• konstruowanie programu indywidualnego dla danego zespołu klasowego (tzw. rozkład materiału)

• budowa lekcji (lub większej jednostki metodycznej)

• w formie projektu (niesformalizowanego konspektu, czyli pisemnego i finalnego etapu przygotowania do lekcji)

• w żywej realizacji:

• powiązanie celów, treści i metod

• indywidualizacja nauczania

• reagowanie na pomysły uczniów

• elastyczność własnych projektów

• wywoływanie pożądanych motywacji uczenia się

• odczytywanie wartości w dziełach kultury i ich transformacja - poprzez przeżycie - w wartości osobowe uczniów

• integracja różnych zadań programowych w procesie poznawczym uczniów

• wielostronne kształcenie uczniów poprzez dobór atrakcyjnych i różnorodnych metod, szczególnie nastawionych na rozwój postaw twórczych:

• przekład intersemiotyczny

• teatralizacja

• formy pozawerbalne

• własna twórczość pisarska uczniów

• rozwijanie zdolności samokształcenia uczniów, przygotowywanie ich do tworzenia własnego warsztatu pracy

3. samokontrola - sprawdzanie i ocenianie

• konstruowanie sprawdzianów, tematów, wypracowań, testów

• poprawianie prac pisemnych, ocenianie osiągnięć, funkcja oceny

• samokontrola

• analiza własnych:

• dokonań

• sukcesów

• porażek

• działania korygujące

• opis doświadczeń w formie artykułu lub odczytu pedagogicznego

• ocena z uzasadnieniem hospitowanych lekcji kolegów

4. pozalekcyjne działania edukacyjno-wychowawcze

• prowadzenie kółka przedmiotowego

• rozwijanie zainteresowań

• organizowanie wycieczek polonistycznych

• korzystanie z imprez naukowych i kulturalnych w środowisku

• organizowanie imprez (towarzyskich, artystycznych) w klasie i szkole

• rozwijanie uzdolnień i postaw twórczych

• współpraca z:

• rodzicami

• innymi nauczycielami

• organizacjami młodzieżowymi

• stowarzyszeniami w środowisku

5. Zasady doboru treści w programach klas IV - VI i gimnazjum:

• Programiści najpierw ustalają CO(wiedza) mają zawrzeć w programie i JAK(treść) to zaprezentować. Informacje zawarte w treści muszą być powiązane z tym co obchodzi uczniów i tak zorganizowane żeby uczeń widział ich użyteczność i głębszy sens. Programiści używają głównie dwóch reguł organizacji treści kształcenia: logiczną i psychologiczną:

• Logiczna - przyjmując tę regułę organizują treść wg zasad i pojęć, np. treść ekonomii można zorganizować na podstawie pojęć popytu i podaży. Bez tych pojęć nie udało by się określić koncepcji kapitału i pracy ani rynku. I choć taka organizacja ma sens to nie pokazuje wcale jak ktoś miałby się tej ekonomii nauczyć.

• Psychologiczna - ta reguła odnosi się właśnie do tego jak człowiek się uczy lub przetwarza informacje; uczeń najpierw ma mieć do czynienia z konkretami, potem z tym co abstrakcyjne. Ta reguła ma znaczenie kiedy decydujemy jaką kolejność nadać treści.

• Niezależnie od podejścia do programu zazwyczaj używa się tych samych kryteriów doboru treści. Różne bywa jedynie znaczenie przypisywane poszczególnym kryteriom, przez przedstawicieli odmiennych orientacji filozoficznych i pedagogicznych:

1. NIEZALEŻNOŚĆ - zapewnienie uczniowi jak największej niezależności, która pomaga w samorealizowaniu się i krystalizowaniu się ich tożsamości.

2. ISTOTNOŚĆ - Im bardziej treść służy rozwojowi zdolności poznawczych, kształtowaniu umiejętności i postaw, tym jest istotniejsza. Programiści uznają to kryterium za najważniejsze jednak co innego uznają z istotne. 

3. RZETELNOŚĆ - To nic innego jak autentyczność treści. Chodzi o to że wiedza naukowa szybko się zmienia i może szybko okazać się fałszywa lub przestarzała. Rzetelność wiedzy trzeba po raz pierwszy sprawdzić przy włączeniu jej do programu a potem ją regularnie weryfikować.

4. ZAINTERESPOWANIA - Tym kryterium należy posługiwać się elastycznie, brać pod uwagę dojrzałość uczniów, ich doświadczenia, pedagogiczną i społeczną wartość tych zainteresowań, a także ich zgodność z normami społecznymi. Dziś mówi się raczej o braniu pod uwagę zainteresowań uczniów: wychodzić od nich, ale też poszerzać je i kształtować

5. UŻYTECZNOŚĆ - Tu wiele zależy od programisty, bo to, co on uzna za użyteczne, zależy od wybranego wzorca programu i światopoglądu. Wzorzec problemowy mówi, że wiedza użyteczną jest, gdy można ją bezpośrednio zastosować w sytuacjach życiowych oraz do zagadnień społecznych i politycznych.

6. WYUCZALNOŚĆ - To kryterium wskazuje na optymalizację układu treści i zgodność z właściwościami przewidywanych użytkowników programu. Niektórzy programiści twierdzą, ze można pominąć to kryterium bo niektóre partie treści wykraczają poza zakres zgromadzonych przez ucznia doświadczeń, stają się trudne lub wręcz niemożliwe do nauczenia.

7. WYKONALNOŚĆ - Programiści muszą patrzeć na treść pod kątem czasu, którym mogą dysponować, materiałów, kadry pedagogicznej, klimatu politycznego, prawa oświatowego i pieniędzy, na które mogą liczyć. Dobierają treść otoczeni jakąś rzeczywistością, co w ostateczności sprowadza ich do kwestii ekonomicznych i politycznych

• Okoń twierdzi, że opracowanie programu szkolnego wymaga wielu warunków, ale niezależnie od tych warunków, istnieją kryteria inne, niejako uniwersalne, które muszą być respektowane w każdym systemie dydaktycznym w każdych warunkach społecznych. Oto te kryteria, które uwzględniają wymagania związane: 
  1. Z dzieckiem i w ogóle rozwijającym się człowiekiem poddawanym edukacji - Treścią tego kryterium jest rozwijający się człowiek. Tutaj Okoń podkreśla konieczność dostosowania programu do możliwości uczniów, a co za tym idzie - potrzebę znajomości tych możliwości. To co już wiemy(a wiemy dużo) na temat składników osobowości człowieka, jego okresów rozwoju i procesach intelektualnych powinno być racjonalnie wykorzystywane w pracach nad programami szkolnymi. Okoń akcentuje konieczność uwzględnienia w tworzeniu programów teorii rozwoju nie tylko intelektualnego, ale też stron osobowości: emocjonalnej, moralno - społecznej oraz sprawnej, samodzielnej i twórczej działalności praktycznej.
  2. Ze zmieniającym się społeczeństwem - Zakresem tego kryterium jest zmieniające się społeczeństwo. Podkreśla, że potrzeby i możliwości społeczne należy rozpatrywać nie tylko w kontekście teraźniejszości, ale także w perspektywie przyszłości. Np. dawna doktryna kształcenia ogólnego, która hołdowała encyklopedyzmowi i intelektualnemu kształceniu nie może być pomysłem na dziś ani na jutro tym bardziej. Chodzi także o to aby rozwinąć twórczy stosunek młodych pokoleń do tak ważnych w życiu zmieniającego się społeczeństwa dziedzin i spraw jak: ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno - obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina. 
  3. Z rozwojem kultury, w tym w głównym stopniu nauki. - To kryterium obejmuje rozwój kultury oraz w jej obrębie nauki. Kultura wg autora to wszelkie wartości, proces tworzenia ich i uczestnictwa w nich. Taka kultura ma swe odbicie w treści kształcenia gdy wprowadza się ją jako pewien program działalności uczącej się młodzieży. Wówczas na taki program składają się czynności związane z : poznawaniem wybranych dóbr kultury, wytwarzaniem przez młodzież różnych wartości, przeżywaniem wartości kulturalnych. Uwzględniając naukę w programach pomocna jest znajomość części składowych nauki: a) faktów naukowych, b)pojęć naukowych, c)praw nauki, d)teorii naukowych. Te elementy są pomocne bo mogą być w różnym zakresie reprezentowane na poszczególnych poziomach nauki szkolnej, jak i w obrębie poszczególnych przedmiotów. Rozważyć trzeba także uwzględnienie w programie szkolnym hipotez i interpretacji.

• Do najważniejszych teorii doboru kształcenia zalicza się : 
  1. Materializm dydaktyczny - zwolennicy materializmu dydaktycznego uważali , że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki .
  2. Formalizm dydaktyczny - zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważali treść kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów . Celem szkoły jest pogłębianie , rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań . Dlatego głównym kryterium doboru przedmiotów nauczania powinna być ich zdaniem wartość kształcąca danego, przedmiotu jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów . 
  3. Utylitaryzm dydaktyczny - według Deweya istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych nie jest ani przyrodoznawstwo ,ani literatura , ani historia , ni geografia , lecz tylko indywidualna i społeczna aktywność ucznia . Dlatego też przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego , wyznaczając właściwe miejsce gotowaniu , szyciu , robotom ręcznym itp. 
  4. Materializm Funkcjonalny - Wzg. Okonia - podkreśla opracowania teorii która zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości . U podstaw tej nowej teorii musi się znaleźć o integralnym związku poznania z działaniem .Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe .
  

6. Koncepcje treści:

• W proponowanym przez B. Niemierko rozumieniu treści nauczania, jej najmniej­szym elementem jest pojedyncza czynność ucznia (tak, jak głosi współczesna psychologia), nie zaś pojedyncza wiadomość, jak uważają zwolennicy szkoły tradycyj­nej. Na tym tle wyłaniają się dwie koncepcje treści nauczania: informacyjna i czyn­nościowa.

1. Koncepcja informacyjna kładzie nacisk na zapamiętywanie i odtwarzanie wiado­mości. Podstawą tej koncepcji są więc wiadomości i one głównie podlegają ocenie.

2. W koncepcji czynnościowej istotne jest wytwarzanie i zastosowanie wiado­mości. Koncepcja ta opiera się zatem na umiejętnoś­ciach i one przede wszystkim są oceniane

7. Wymiary treści:

• Treść kształcenia - to materiał nauczania, zmiany jakie mają zajść w uczniu i czynności wykonywane na materialne nauczanie, dzięki którym zmiana zajdzie. Składają się na nią: cele nauczania, materiał naucza­nia (który stanowi informacja wykorzystywana w nauczaniu do osiągnięcia celów) oraz wymagania programowe, czyli wykaz niezbędnych osiągnięć ucznia. Dzięki nim każdy element treści nauczania zyskuje, obok własnej nazwy, objaśnienie 1) celu nauczania, któremu służy, 2) materiału, który wykorzystuje i 3) wymagań, w których skład wchodzi.

• Tak ujęta trójwymiarowa treść nauczania podlega przetworzeniu w procesie dydaktycznym z treści planowanej przez poznawaną do treści opanowanej:

1. Treść planowana - jest zbiorem planowanych czynności ucznia i wyznaczonych przez materiał nauczania oraz zaplanowaną zmianę psychiczną.

2. Treść poznana - to zbiór znaczeń, wiadomości odebranych przez ucznia i wytworzonych przez niego w trakcie uczenia się.

3. Treść opanowana - jest układem dynamicznym, zmiennym w trakcie pracy ucznia nad nią i oddającym funkcjonowanie treści poznanych. Są to czynności, które uczniowie potrafią wykonać i to ona podlega sprawdzaniu i ocenianiu.

5

---