Ekonomika miast i regionów

1. Omów założenia teorii renty gruntowej i budowlanej, uwzględniając zagadnienia renty różniczkowej I i II rzędu.

Renta rolna i budowlana jest kategorią ekonomiczną związaną z użytkowaniem ziemi i jednym z trzech podstawowych czynników wytwórczych w gospodarce rynkowej, czyli pracy, kapitału i ziemi. Renta gruntowa uwidacznia się w systemie wydzierżawiania gruntów, poprzez pobieraną opłatę dzierżawną. Mechanizm kształtujący rentę budowlaną polega na korzyściach lokalizacyjnych, czyli cech fizycznych oraz cech położenia (cechy wpływające na żyzność działki).

Renta różniczkowa I - koszty produkcji rolnej na różnych terenach nie są jednakowe i zależą od żyzności gruntu oraz różnych kosztów transportu produktów wobec różnej odległości rynków zbytu. Tak więc właściciele obszarów na których te koszty są niższe, otrzymują dodatkowy zysk. Tę nadwyżkę w stosunku do zysku przeciętnego nazwano rentą różniczkową I.

Renta różniczkowa II - Powstaje ona w wyniku dodatkowych wkładów kapitału, takich jak nawożenie i melioracja w tę samą działkę ziemi.

Renta budowlana - teoria opiera się na założeniach renty gruntowej, jednak jest przystosowana do rynku nieruchomości. Cena terenu jest zależna od odległości od śródmieścia. Podzielono tereny miejskie na dwie klasy: centrum miasta i obszary zewnętrzne. W miarę rozwoju gospodarczego miasta i wzrostu jego wielkości tereny położone coraz dalej od centrum nabierają wartości. Mechanizm kształtujący rentę budowlaną polega na korzyściach lokalizacyjnych, czyli cech fizycznych oraz cech położenia (cechy warunkujące intensywną zabudowę i użytkowanie terenu).

Renta budowlana jest wyższa od renty rolnej.

Renta budowlana to dodatkowy, nadzwyczajny dochód uzyskany dzięki korzyściom lokalizacyjnym, wynikających z: cech fizycznych terenu, cech położenia, cech warunkujących intensyfikację zabudowy i użytkowania terenu. Czynniki wpływające na wysokość renty budowlanej to:

- przestrzenna dostępność komunikacyjna

- poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną

- odległość od centrum, skupiające działalność handlowo-usługową

- planowane kierunki rozwoju przestrzennego miasta

- warunki środowiskowe

2. Omów czynniki wpływające na kształtowanie wewnętrznej struktury miast.

Przekształcenie wewnętrznej struktury przestrzennej miasta:

- stopień intensyfikacji przestrzennej zagospodarowania jest ujemną funkcją odległości od centrum

- wzrost stopnia intensyfikacji użytkowania przestrzeni odbywa się w ramach dyfuzji - sukcesji, wypieranie mniej intensywnej formy.

- wzrost stopnia intensyfikacji przestrzeni, zagospodarowanie odbywa się w wyniku przyrostu powierzchni zabudowanych i terenów komunikacyjnych

- występujące w rozwoju miasta bariery decydują o zróżnicowaniu przestrzennych form zagospodarowania miasta.

3. Omów założenia teorii dóbr publicznych oraz ich klasyfikację.

Dobra publiczne charakteryzują się dwiema cechami: rozmiary ich podaży stanowią argument funkcji użyteczności każdego obywatela, ich spożycie przez jednego konsumenta nie ogranicza liczby tych dóbr dostępnej dla pozostałych osób. Cechuje się ono również niewykluczalnością w konsumpcji, czyli żaden konsument nie może być wykluczony z korzystania z niego. Jednak jak długo wzrost liczby użytkowników nie wywołuje wykluczalności i konkurencyjności, tak długo dobro publiczne jest rzeczywiście dobrem publicznym zgodnym z przyjętą definicją. Dobro publiczne jest nieodpłatne lub częściowo odpłatne. Można je podzielić na dobra publiczne fakultatywne i niefakultatywne.

Dobra publiczne niefakultatywne - związane z powszechnym obowiązkiem nauczania w szkołach podstawowych oraz uczestniczenia w kursach przygotowawczych organizowanych w przedszkolach. Zalicza się również do tego obrona narodowa. Konsument nie ma wpływu na wielkość i ilość otrzymywanego dobra.

Dobra publiczne fakultatywne - to np.: drogi, autostrady, parki, place, centra handlowe i usługowe, czytelnie i biblioteki publiczne, tereny rekreacyjne i sportu masowego, obiekty służby zdrowia. Rozmiary konsumpcji zależą od decyzji konsumenta. W wielu przypadkach musi on także ponieść określone koszty związane z jego pozyskaniem. Muszą być przedmiotem interwencji władz lokalnych.

4. Scharakteryzuj koszty rozwoju miast.

5. Scharakteryzuj modele struktury miast.

Koncentryczny, sektorowy, gwiaździsty,

6. Scharakteryzuj fazy procesu urbanizacji.

Urbanizacja - tempo wzrostu zaludnienia obszarów centralnych jest szybsze niż obszarów zewnętrznych, a liczba ludności całej aglomeracji również wzrasta.

Suburbanizacja - przyrost ludności na obszarach zewnętrznych staje się szybszy, a cała aglomeracja ciągle wzrasta.

Dezurbanizacja - spadek liczby ludności na obszarach centralnych, a następnie również zewnętrznych, powoduje zmniejszenie aglomeracji jako całości.

Reurbanizacji - udział ludności obszaru centralnego w ogólnej liczbie ludności rośnie - początkowo wskutek zahamowania tempa ubytku, a następnie wskutek wzrostu liczby ludności tego obszaru.

7. Omów założenia Nowej Karty Ateńskiej.

Wizja miast XXI wieku
1.SPÓJNE MIASTO
- spójność w czasie - historyczna ciągłość (utrzymanie charakteru środowiska miejskiego, ciągłość tożsamości miasta).
2. SPÓJNOŚĆ SPOŁECZNA
- równowaga społeczna (dostrzeganie człowieka oraz jego praw dokonywania swobodnych wyborów, różnorodność wspólnot wchodzących w skład społeczeństwa).
- zaangażowanie społeczne (systemy reprezentacji i partycypacji wykorzystujące łatwiejszy dostęp do informacji, większe zaangażowanie sieci aktywnych obywateli, zapewniających głos w sprawach przyszłości ich środowiska miejskiego).
- wielokulturowe bogactwo (równowaga i wzajemne przystosowania)
- związki międzypokoleniowe (przywrócenie spójności i więzi pomiędzy różnymi generacjami ludności miast).
- tożsamość społeczna
3. SPÓJNOŚĆ EKONOMICZNA
- globalizacja i regionalizacja (lokalna i regionalna gospodarka będzie coraz bardziej powiązana z gospodarką innych miast i regionów, zarówno w układzie krajowym, jak i międzynarodowym).
- przewagi konkurencyjne (sukces gospodarczy odniosą te miasta, które potrafią wykorzystać przewagi konkurencyjne. Aby przewagę utrzymać miasto musi ciągle się uczyć i przystosowywać do zmieniających się usług).
- powiązania sieciowe miasta (dla zwiększenia konkurencyjności miasta będą się musiały łączyć w różne sieci, funkcjonujące jako mniej lub bardziej zintegrowane systemy).
Różnorodność rozwoju gospodarczego (powiązania gospodarcze będą sprzyjać różnorodności)
4. SPÓJNOŚĆ ŚRODOWISKA
- bilans ekologiczny (dotyczy wielu problemów: ochrona terenów zieleni, roztropne korzystanie z zasobów, ochrona miasta przed zanieczyszczeniem i degradacją ..),
- zdrowe miasto , przyroda krajobraz i tereny otwarte
5. SYNTEZA PRZESTRZENNA
- powiązania przestrzenne (staranne planowanie wzmocni sieci powiązań funkcjonalnych w miastach i ich otoczeniu).
- spójny charakter oraz ciągłość historyczna miasta oraz jakość życia (projektowanie urbanistyczne jako kluczowy czynnik w procesie odnowy miast: odrodzenie projektowania urbanistycznego).

8. Omów założenia teorii progów.

Szczególną popularność zdobyła ostatnio jedna z tez teorii rozwoju miast, a mianowicie teza o konieczności przekraczania tzw. progów rozwojowych. Teza ta oparta jest na założeniu rozwoju skokowego, polegającego na tym, iż w każdym mieście można ustalić moment, do którego jest możliwa jego rozbudowa, po czym następny etap tej rozbudowy wymaga już podjęcia zespołu poważnych inwestycji pozwalających na dalszy skok w rozbudowie miasta. Niejednokrotnie podkreśla się, że tego typu etap rozbudowy łączy się zazwyczaj z wyczerpaniem terenów uzbrojonych oraz z koniecznością uprzedniego przeprowadzenia inwestycji kapitalnych stanowiących uzbrojenie pod budowę całej nowej dzielnicy. Tego rodzaju progi rozwojowe można wyodrębnić także w innych działach gospodarki miejskiej; będzie to np. wyczerpanie istniejących rezerw w dziedzinie komunikacji i konieczność podjęcia decyzji o zasadniczej rozbudowie układu komunikacyjnego i stworzeniu nowych możliwości w tej dziedzinie. Tak czy inaczej, przezwyciężanie progów rozwojowych wiąże się z potrzebą poniesienia wielkich nowych nakładów, będących podstawą osiągnięcia przez dane miasto nowej fazy rozwoju.

Zjawiska progów rozwojowych można wyodrębniać:

— dla pojedynczych miast i osiedli;

— dla całości sieci osadniczej w danym regionie lub też w jego części;

— dla danego regionu lub makroregionu albo określonego obszaru wchodzącego w skład zespołu regionów.

Szczególnie interesujące są analizy dotyczące pokonywania progów rozwojowych w miastach wielkich oraz w całej grupie miast. Tak więc można zestawiać w danym regionie — na tle istniejącej infrastruktury —. porównawcze koszty przekraczania nowych progów rozwojowych we wszystkich miastach znajdujących się na tym terenie. Jeśli opracowujemy plan regionalny i lokalizujemy nowe miejsca pracy w regionie, wówczas punktem wyjścia najbardziej ekonomicznych rozwiązań jest wybór tej kategorii progów, których przekraczanie w określonym mieście lub zespole miast jest najtańsze. W ten sposób można prawidłowo przeprowadzać kompleksowe analizy ekonomiczne, ujmujące rachunek bezpośredni ekonomicznej efektywności lokalizacji np. nowego zakładu przemysłowego wraz z rachunkiem kosztu rozwoju danego miasta, a w szczególności przekraczania progu rozwoju.

W miastach wielkich przekraczanie nowego progu rozwoju wiąże się zazwyczaj z bardzo wysokimi kosztami ze względu na kumulatywność szeregu zjawisk towarzyszących z rosnącą siłą następnemu etapowi wzrostu wielkiego miasta.

Przezwyciężanie tendencji do stałego przyspieszania rozwoju miast największych jest sprawą niezmiernie złożoną, mimo oczywistej konieczności prowadzenia polityki zakazu budowy nowych zakładów przemysłowych w miastach największych, jak też wydatnego ograniczenia dalszej koncentracji nowych obiektów w innych gałęziach gospodarki narodowej.

Z reguły przeprowadzamy analizę porównawczą kosztu przekraczania społecznego progu rozwoju w miastach największych oraz kosztu budowy nowego miasta lub nowych miast-satelitów. Wprawdzie spotykamy się niekiedy w praktyce z próbą rozwiązań tego typu, że do obszaru danego miasta — po jego najbardziej intensywnym wykorzystaniu i zabudowie — dodaje się nową strefę okalającą lub też nowe podmiejskie dzielnice o niższym stopniu wyposażenia, wchodzące w skład wielkiego zespołu miejskiego. Jest to jednak niewątpliwie tylko rozwiązanie doraźne, polegające na odroczeniu konieczności poniesienia dodatkowych nakładów na wszechstronne wyposażenie tych dzielnic w normalne urządzenia miejskie. Niekiedy przejściowo przyjmuje się tego rodzaju rozwiązanie, ponieważ jest ono tańsze, niż zakładanie nowego miasta satelity.

Można jednak stwierdzić, iż odkładanie na jakiś czas nakładów prowadzi w gruncie rzeczy do konieczności wyrównywania wstecz skutków przekroczenia progu rozwojowego danego miasta bez całości związanych z tym konsekwencji inwestycyjnych. Trzeba bowiem po pewnym czasie polepszyć warunki komunikacyjne lub inne, które uległy znacznemu pogorszeniu w związku z wybudowaniem nowej, nie w pełni wyposażonej dzielnicy miejskiej. W istocie jest to zjawisko takie samo jak wówczas, gdy na skutek niedokonywania w odpowiednim czasie nakładów naturalny rozwój ludności wielkiego miasta prowadzi do stałego obniżania się dotychczasowego poziomu warunków mieszkaniowych, socjalno-bytowych, komunikacyjnych i innych. Oczywiście w szczególnych sytuacjach może nastąpić w danym mieście wypełnianie luk zabudowy czy wykorzystywanie rezerw specjalnych, jak np. w przypadku likwidacji lotniska znajdującego się w granicach miasta czy innych terenów dotychczas nie użytkowanych na cele zabudowy miejskiej. Korzystne ich położenie komunikacyjne stanowi zwykle podstawę uzyskania poważnych oszczędności na nakładach niezbędnych do przekroczenia progu rozwojowego. W rzeczywistości jednak oznacza to po prostu pokonanie niższego progu, aniżeli zazwyczaj.

Natomiast najbardziej obiecująco przedstawiają się analizy porównawcze kosztu przekraczania progu rozwojowego w poszczególnych kategoriach miast. Z punktu widzenia ogólnej polityki inwestycyjnej przekraczanie progów wzrostu w miastach średnich jest niewątpliwie dużo mniej kosztowne. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń można stwierdzić, iż wraz ze wzrostem miasta średniej wielkości i jego przechodzeniem do grupy miast większych i największych, koszt pokonywania każdego nowego progu rozwojowego zwiększa się nieproporcjonalnie. Wynika z tego, że przy tych samych nakładach dużo większe korzyści uzyskuje się inwestując w miastach średnich, niż przezwyciężając trudne progi wzrostu miast największych, a z reguły również miast małych.

Ta nowa problematyka porównawczych analiz rozwoju miast różnych kategorii stanowi zarazem podstawy kształtowania nowych kierunków planowania regionalnego. Obserwujemy występującą tutaj z całą wyrazistością istotę zagadnień towarzyszących integracji planowania lokalnego i planowania regionalnego, a następnie — planowania międzyregionalnego i krajowego.

---