Współczesne przemiany rolnictwa w Polsce

W XXI wieku rolnictwo jest nadal bardzo ważną częścią gospodarki. Wielka liczba żyjących współcześnie ludzi wymaga wielkiej ilości pożywienia, która ma zapewnić właśnie rolnictwo. Wraz ze wzrostem populacji żyjącej na Ziemi, wzrasta zapotrzebowanie na żywność i właśnie to jest głównym czynnikiem zmian zachodzących w omawianej dziedzinie gospodarki. Rolnictwo obok przemysłu jest drugim kłopotliwym obszarem polskiej gospodarki. Jego obecna zła kondycja wynika z bardzo wielu przyczyn, począwszy od historycznych uwarunkowań a skończywszy na współczesnych złych decyzjach politycznych, bądź ich braku. Polska produkcja rolna jest bardzo mało wydajna, co wynika z niewłaściwego gospodarowania, niekorzystnej struktury agrarnej, niskiego poziomu wykształcenia rolników itp. Problemem wsi małopolskiej jest na przykład ogromne rozdrobnienie agrarne; gospodarstwa są małe, a dodatkowo produkuje się w nich kilka rodzajów zbóż, warzyw itp. Nie jest to więc rolnictwo towarowe, a jedynie nastawione na potrzeby własne. Ponadto sytuację wsi polskiej pogarsza fakt tzw. przeludnienia agrarnego, które skutkuje bezrobociem ukrytym w rolnictwie. Oznacza to, że w jednym gospodarstwie pracuje znacznie więcej osób niż tego wymaga ilość zadań do wykonania, część tych osób pozostaje zatem bez pracy. Z tego względu sytuacja materialna rodzin jest często bardzo zła, a często głównym źródłem utrzymania stają się zasiłki, renty, emerytury, czyli tzw. źródła socjalne.

Modernizacja rolnictwa, ma na celu:

 Efektywne wykorzystanie polskiego potencjału rolniczego, przy użyciu nowoczesnych narzędzi organizacyjno-technicznych z zachowaniem prawa naturalnego

 Wydźwignięcie rolnictwa z zapaści, zapóźnień, uczynienie z niego nowoczesnej, gałęzi bardzo ważnej dla polskiej gospodarki

 Zlikwidowanie bezrobocia, poprawa dochodów rolników

 Otwarcie na świat oczekujący od współczesnej cywilizacji takiego postępu rolniczego, który zabezpieczy ludzkości zdrową żywność.

Linią generalną modernizacji rolnictwa polskiego jest:

 Wprowadzenie nowoczesnych metod organizacji w gospodarstwach rolnych opartych na specjalizacji i koncentracji oraz rozwoju różnorodnych form kooperacji w zakresie produkcji, przetwórstwa, bazy surowcowej, dystrybucji produktów rolnych i żywnościowych

 Przeorientowanie gospodarstw rolnych na produkcję zdrowej żywności o wysokich walorach jakościowych i handlowych, która wygra z każdą konkurencją

 Dynamiczny rozwój nowoczesnych małych i średnich zakładów przemysłu rolno-spożywczego

 Przyjęcie proeksportowego kierunku rozwoju rolnictwa i przetwórstwa żywnościowego.

Kierunki modernizacji rolnictwa

1. Rodzinne gospodarstwa rolne

1. Za podstawę rozwoju polskiego rolnictwa w okresie krótko i długofalowym przyjęto polskie rodzinne gospodarstwo rolne o zróżnicowanym przestrzennie stopniu koncentracji ziemi i specjalizacji produkcji

2. Za najbardziej racjonalne i celowe uznano równoległe występowanie czterech rodzajów gospodarstw rodzinnych:

1. Rodzinne gospodarstwo małe do 10 ha, na terenach wschodnich i południowo-wschodnich

2. Rodzinne gospodarstwo średnie zajmujące dominującą pozycję w strukturze użytkowania ziemi o powierzchni 10 - 30 ha (a nawet do 50 ha) na obszarach Polski środkowej i częściowo południowo-wschodniej

3. Rodzinne gospodarstwa typu farmerskiego od 50 - 100 ha o wysokim stopniu koncentracji i specjalizacji

4. Rodzinne gospodarstwa duże 100 - 500 ha na obszarach po pgr'ach, Polski północnej i zachodniej o najwyższym stopniu koncentracji i specjalizacji

Wielkość gospodarstw i ich klasyfikacja obszarowa, zmieniać się będą wraz z poprawą struktury agrarnej i przeobrażeń rozwojowych.

2. Produkcja zdrowej żywności

1. Produkcję polskiej zdrowej ekologicznie żywności o wysokich parametrach jakościowych i handlowych przyjęto za podstawowy docelowy kierunek modernizacji

2. Produkcję żywności zdrowej o wysokich walorach jakościowych i handlowych wybrano za główny kierunek specjalizacji produkcji rolniczej i przetwórstwa spożywczego, ustanawiając ją polską specjalnością na rynku krajowym i zagranicznym, nadając jej polską markę, oznakowanie „Polska zdrowa żywność”, wraz z uruchomieniem w mediach publicznych promocji, reklamy i lobbingu za granicą

3. Żywność Polska już jest zdrowa, jej walory jakościowe, smakowe, handlowe wzrastać będą - aż do uzyskania parametrów w pełni ekologicznych - w miarę rozwoju specjalizacji.

3. Wprowadzenie i rozwój specjalizacji i kooperacji.

W odpowiedzi na wyzwania współczesnej globalistycznej cywilizacji dokonane zostaną konieczne, głębokie zmiany modernizacyjne w samym gospodarstwie i na wszystkich etapach procesu żywnościowego (od pola do stołu) drogą wprowadzenia nowoczesnych form organizacji specjalizacji i kooperacji, ale - co najważniejsze - po oczyszczeniu z błędów, jakie popełniono przy modernizacji rolnictwa zachodniego.

W przeciwieństwie do zachodniej modernizacja polska wprowadza nowe formy organizacji: specjalizacji, kooperacji i koncentracji zachowując równowagę, nie rozrywając sprzężenia zwrotnego pomiędzy siłami sprawczymi. Zmienia natomiast ich wagę i znaczenie. Stawia na pierwszym miejscu prawa naturalne, specjalizację i kooperację, odsuwając koncentrację na plan dalszy. Nie dopuszcza do zbyt wysokiej koncentracji, skali produkcji (dla maksymalizacji zysków), wykreowania chorobliwego modelu rolnictwa wielkoprzemysłowego i monokultury. Stawia na zdrowe rolnictwo i zdrową żywność.

Specjalizacja i kooperacja mają służyć do: dalszej poprawy jakości produkcji, usprawnienia kierowania procesami rozwojowymi, efektywniejszego wykorzystania wszystkich czynników produkcji, obniżenia kosztów, poprawy dochodów, a także po to, aby dać odpór przemysłowemu rolnictwu, zachodniej drapieżnej konkurencji na rynku krajowym, móc wydostać się na rynki zagraniczne.

Specjalizacja produkcji rolniczej rozumiana jako wysoki poziom produkcji towarowej pod względem ilości i jakości przy ograniczonym jej asortymencie - w procesie modernizacji będzie mieć różny zakres, formy, rozmiary w zależności od rodzaju produkcji, warunków danego gospodarstwa, wsi, gminy, rejonu którego dotyczy. Oprócz produkcji roślinnej, zwierzęcej obejmować będzie wszystkie pozostałe rodzaje produkcji i działalności. Wychodząc na zewnątrz na drapieżne rynki zbytu przekształcać się będzie w nową formę specjalizacji wyróżniającej i innowacyjnej.

Wprowadzanie specjalizacji odbywać się będzie oddolnie od gospodarstwa (ograniczenia produkcji wielostronnej). Rozwój i rozszerzanie na wsie, gminy, rejony następować będzie pod wpływem rozwoju przetwórstwa lokalnego (tworząc zaplecze surowcowe), odrodzenia rynku zbytu, poprawy dochodów, nabywania umiejętności specjalistycznych przez samych rolników.

Za gospodarstwo specjalistyczne przyjęto gospodarstwo rodzinne (bez ograniczeń obszarowych) specjalizujące się w określonej produkcji rolniczej dostosowanej do warunków glebowo-klimatycznych wykorzystujące te osiągnięcia nowoczesnej nauki, organizacji, techniki i technologii, które nie łamią praw natury, produkujące zdrowe produkty żywnościowe, osiągające coraz wyższe parametry jakościowe, ekologiczne, które po przetworzeniu będą wysoko cenione i poszukiwane przez konsumentów.

Kooperacja, definiowana jako obustronnie korzystna współpraca w zakresie produkcji towarów, usług, działalności, rozwijać się będzie wraz z rozwojem specjalizacji, przybierać różnorodne formy, zakres, dotyczyć produkcji, dystrybucji, wykorzystania sprzętu rolniczego, usług, działalności, promocji, reklamy, solidaryzmu społecznego, a także po umocowaniu prawnym i akceptacji UE może być sposobem na lepsze wykorzystanie funduszy strukturalnych.

Do najważniejszych form kooperacji w rolnictwie należą:

1. kooperacja pomiędzy gospodarstwami rolnymi - przykładowo rolnik specjalizujący się w produkcji zbóż czy buraków cukrowych może zawrzeć umowę z sąsiadem specjalizującym się w produkcji zwierzęcej na dostawę zbóż czy liści buraczanych w zamian za obornik,

2. między kilkoma rolnikami na przygotowanie większych partii towaru do sprzedaży na kraj czy eksport, albo na wspólne wybudowanie zakładu przetwórczego,

3. pomiędzy gospodarstwami rolnymi, a zakładami przetwórczymi, Ośrodkami Dystrybucji Żywności a także rolników i przetwórców ze sklepami polskimi.

Przestrzec jednak należy rolników i przedsiębiorców przed zawieraniem umów kooperacyjnych z koncernami zachodnimi, które mają tendencję do przemieszczania, zrywania umów, drapieżnego zawłaszczania gospodarstw, zakładów. Tą drogą zostały wchłonięte lub upadły małe i średnie gospodarstwa, zakłady przetwórcze w Kanadzie, USA, Europie.
W procesie modernizacji rolnictwa kooperacja ma do odegrania niezwykle ważną rolę:

1. daje szanse rozwoju małym i średnim gospodarstwom, zakładom, którym coraz trudniej działać w pojedynkę wobec konkurencji rynku globalnego,

2. dobrze zorganizowane formy kooperacji - po wprowadzeniu umocowanych prawnie umów kooperacyjnych prostych obustronnie korzystnych, nie konfliktogennych, eliminujących marże, opartych na rzetelnych rozliczeniach finansowych - wpływać będą mobilizująco na rozwój specjalizacji, obniżkę kosztów, poprawę dochodów, zabezpieczą małym i średnim gospodarstwom, zakładom zbyt produktów, towarów bez potrzeby tworzenia grup producenckich, gigantów rolniczych,

3. dzięki kooperacji wszystkie grupy obszarowe mają możliwość i powinny uczestniczyć w procesie modernizacji i odnowy wsi, mogą się specjalizować, współtworzyć bazę surowcową, być udziałowcami zakładów, zachowują prawo do produkcji i eksportu zdrowej żywności nawet te do 1 ha. Specjalizując się w produkcji zdrowej żywności te mniejsze posiadające dużo rąk do pracy mogą nawet osiągnąć wyższe parametry jakościowe niż duże - w miarę wzrostu skali produkcji obniżają się koszty jednostkowe ale spada jakość.

Stopień i kierunki specjalizacji, formy kooperacji oraz efektywność ich wykorzystania w gospodarstwach, wsiach, gminach, rejonach zależeć będzie od umiejętności powiązania i zsynchronizowania wszystkich czynników produkcji rolnej w konkretnych warunkach. Potrzebne będą do tego: strategie krótko i długofalowych rozwiązań i konsekwentne ich wdrażanie w życie, wsparcie ze strony nauki polskiej.

To dzięki specjalizacji w produkcji zdrowej żywności i rozwojowi różnorodnych form, powiązań kooperacyjnych, podpartych polskim solidaryzmem następować będzie konsolidacja rolnictwa z zakładami przetwórczymi i dystrybucją żywności, rynkami zbytu. W oparciu o tę mocną podstawę organizowana będzie najnowocześniejsza, zachowująca narodową tożsamość, Polska Korporacja Rolno-Żywnościowa, zdolna wejść w Trzecie tysiąclecie.

• Modernizacja rolnictwa na terenach ziem zachodnich i północnych, potraktowana jest odrębnie, gdyż tutaj tzw. transformacja ustrojowa wyrządziła największe szkody: Skrzywdzono pracowników, dopuszczono do wyniszczenia gleby, środowiska, majątku po PGR, które, jak wiadomo, hojnie rozbudowywano za komunizmu kosztem rolników i całego społeczeństwa.

Modernizacja na tych terenach wymaga większego wysiłku, zaangażowania państwa - zostaje podzielona na dwa etapy:

1 etap - przeznaczony na likwidację skutków dewastacji, zbilansowanie majątku, uporządkowanie własności, zabezpieczenie przed wykupem przez cudzoziemców, zweryfikowanie umów dzierżawy, ochrona przed skażeniem gleby i środowiska przez chętnie lokujące się na tych terenach wielkoprzemysłowe farmy produkcji zwierzęcej.

2 etap - modernizacja właściwa: dokonanie zmian w organizacji i zarządzaniu, w strukturze użytkowania ziemi. Na tym terenie wskazane jest utrzymanie gospodarstw dużych do 500 ha, mają szanse sprawdzić się nowe formy organizacyjne np. Spółdzielnie Rolnicze wielofunkcyjne zajmujące się kompleksowo produkcją, przetwarzaniem, dystrybucją zdrowej, markowej żywności na kraj i eksport. Właścicielami tych form organizacyjnych powinni zostać młodzi Polacy, zgrane grupy absolwentów Wyższych Uczelni Rolniczych, chcące się aktywnie włączyć w przemiany polskiego rolnictwa, przy wsparciu państwa i placówek naukowych.

• Modernizacja na terenach turystycznie atrakcyjnych, chętnie odwiedzanych przez turystów z przewagą gospodarstw drobnych m.in. zakłada:

1. Rozwój produkcji rolniczej bardziej wielostronnej i różnorodnej o niższym stopniu specjalizacji pod potrzeby uzdrowisk, hoteli, zakładów gastronomicznych.

2. Większy rozwój gospodarstw agroturystycznych i rzemieślniczych oferujących turystom: smakowitą zdrową żywność, ciekawe pamiątki, atrakcyjne opakowania, wielorakie usługi, formy wypoczynku i rozrywki.

3. Rozwój różnorodnych więzi kooperacyjnych w zakresie kompleksowej obsługi turystów, przybierające formę solidaryzmu lokalnego na rzecz odnowy: podniesienia atrakcyjności, wyróżnienia czymś szczególnym danej miejscowości, co przyciągać będzie turystów.

Rozwój nowoczesnych małych i średnich zakładów przetwórstwa rolno - spożywczego, w procesie modernizacji rolnictwa jest zadaniem priorytetowym niezbędnym do odbudowy rynku zbytu, zaprzestania eksportu surowców, zdynamizowania produkcji żywności atrakcyjnie przetworzonej o wysokich walorach jakościowych i handlowych, innowacyjnie opakowanej, czytelnie oznakowanej, o którą zabiegać będą konsumenci krajowi i zagraniczni. Przybierać one będą mogły różne formy organizacyjne: Spółdzielni i Spółek Rolniczych, w tym także z kapitałem polonijnym, akcjonariatu rolniczego, zakładów rzemieślniczych, zawieranych długoterminowych umów korporacyjnych przez zainteresowane środowiska rolnicze i kupieckie. Liczba zakładów, zakres działania rodzaj i asortyment produkcji zależeć będzie od potrzeb rynku krajowego i zagranicznego, kierunku specjalizacji - bazy surowcowej, zasobów finansowych, aktywności produkcyjnej i społecznej mieszkańców wsi, wsparcia ze strony nauki i państwa.

Gminne Ośrodki Dystrybucji Żywności (ODŻ), organizowane w celu odzyskania, unormowania rynku rolno-żywnościowego, likwidacji nieuczciwych pośredników, których zadaniem będzie:

1. przygotowanie większych partii produktów żywnościowych do obrotu handlowego, na kraj i eksport, mniejszych na rynek lokalny: oczyszczanie, sortowanie, pakowanie, konfekcjonowanie, oznakowanie, promocja, reklama. Rozwiąże to problem sprzedaży małych partii towaru bez potrzeby tworzenia grup producenckich, obniży koszty sprzedaży (poszukiwania rynku zbytu, transportu, promocji, reklamy),

2. zdobywanie rynków zbytu: tworzenie z kupcami polskimi sklepów powierzchniowych i firmowych z polską zdrową żywnością w kraju i za granicą, sprzedaży bezpośredniej do konsumentów,

3. zabieganie o podniesienie walorów handlowych: marka produktów, atrakcyjne opakowanie i oznakowanie innowacyjna promocja i reklama,

4. podjęcie walki konkurencyjnej z hipermarketami jakością, a także ceną w wyniku wyeliminowania marż.

6. Rozwój działalności pomocniczej i usługowej, następować będzie wraz ze wzrostem produkcji zdrowej żywności, rozwojem zakładów przetwórczych, ożywieniem przedsiębiorczości, poprawą dochodów ludności wiejskiej. Powstawać będą zakłady produkujące nowoczesne maszyny i części zamienne dla gospodarstw i zakładów przetwórczych a także firmy: produkujące komponenty do produkcji zdrowych pasz, materiały budowlane z miejscowych kopalin a także przedmioty codziennego użytku. Równolegle pod wpływem odrodzenia życia gospodarczego powstawać będą różnego rodzaju zakłady usługowe.

W dobie integracji z Unią Europejską kwestia unowocześnienia polskiego rolnictwa, dostosowania go do standardów Zachodu powinna stać się priorytetem dla Rządu RP. Dotacje unijne, które do tej pory wpłynęły do kieszeni rolników powinny pozwolić im choć w części unowocześnić własne gospodarstwa. Dotacje jednak nie wystarczą jeśli Ministerstwo Rolnictwa nie podejmie działań koordynujących przekształcenia polskiej wsi. Polska mogłaby stać się potentatem żywnościowym w skali Europy, ponieważ warunki naturalne pozwalają na osiąganie bardzo wysokich plonów płodów rolnych. Należy zatem intensyfikować rolnictwo tam gdzie gleby na to pozwalają, natomiast obszary o gorszych warunki glebowe powinno się przeznaczać pod zalesienie. Powinno się także zwrócić uwagę na rozwój coraz modniejszych w UE gospodarstw ekologicznych, które w polskich warunkach na pewno świetnie by się sprawdziły. Istotne są także działania zmierzające do poprawy wykształcenia mieszkańców wsi, bez tego bowiem wszelkie działania reformatorskie, modernizacyjne natrafiać będą na ogromny opór nieuświadomionej, prostej ludności.

Istnieje wiele sposobów na przekształcenie polskiego rolnictwa w rolnictwo opłacalne, towarowe, nowoczesne. Jednym ze sposobów jest komasacja gruntów tam gdzie są one bardzo rozdrobnione. Pozwoliłoby to na gospodarowanie w sposób bardziej efektywny, gdyż te same maszyny używane byłyby do obsługi większego obszaru, koszty ich utrzymania uległy by obniżeniu. Potrzebne jest również łączenie się rolników w zrzeszenia w celu unowocześnienia sposobów gospodarowania. Inna korzyścią wynikającą z takiego organizowania się rolników jest możliwość skutecznego domagania się swoich praw i oddziaływania na decyzje władz.

1

---